Νάκης Αυγερινός: Ένας Πυργιώτης που δεν έχει ξεχαστεί

To κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την εισήγηση του Διον. Τραμπαδώρου στην εκδήλωση της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Πύργου για τους Πυργίους Νομικούς - Συγγραφείς

 

Για τον Νάκη Αυγερινό οι μνήμες είναι παρούσες. Δεν είναι ένα πρόσωπο που έχει ξεχαστεί.

Γεννήθηκε στον Πύργο το 1911 και ήταν γιος του Χαράλαμπου Αυγερινού, δημάρχου Πύργου, από την ιστορική οικογένεια των Αυγερινών, και της Φούλας Ιγγλέση. Είχε, επίσης μία αδελφή, τη Νίνα, μετέπειτα σύζυγο του ιατρού Βασιλείου Λεονταρίτη. Θείος του ήταν ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, μέσω συγγένειας με την οικογένεια Γκάβα. Σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και άσκησε τη δικηγορία στην Πάτρα και τον Πύργο.

Η απώτερη καταγωγή της οικογένειας Αυγερινού είναι από τα Αυγερινάτα Κεφαλλονιάς. Μέλη της οικογένειας αυτής εγκαταστάθηκαν στο χωριό Δούκα γύρω στα 1680. Αργότερα, και συγκεκριμένα το 1770, η οικογένεια μετεγκαταστάθηκε στον Πύργο.

Αναφορές σε σχέση με τους Γιωργάκη, Χριστόδουλο και Φιλάρετο Αυγερινό, κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, καθώς και αυτά της Επανάστασης υπάρχουν στα έργα του Γεωργίου Χρυσανθακόπουλου, του Βύρωνα Δάβου, του Αθανασίου Φωτόπουλου, καθώς και στην διπλωματική μου εργασία, που έχει ως θέμα τη ναυτιλία στην περιοχή του Πύργου κατά τα έτη 1829 - 1835.  

Ο πατέρας του Νάκη Αυγερινού, Χαράλαμπος, γεννήθηκε στον Πύργο και ήταν γιος του Αυγερινού Αυγερινού, και της Γκάβα, πρώτης εξαδέρφης του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Σπούδασε νομικά και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου ως αστικολόγος. Το 1914 εξελέγη δημοτικός σύμβουλος και ανέλαβε την προεδρία του δημοτικού συμβουλίου. Μετά τον θάνατο του Χρήστου Στεφανόπουλου εξελέγη δήμαρχος, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1920 οπότε και απολύθηκε. Επίσης, την περίοδο 1923 - 1935 διετέλεσε υποθηκοφύλακας Πύργου.

Απεβίωσε στις 27 Ιουλίου 1942. Τον θάνατό του τον περιγράφει ο Νάκης Αυγερινός, μεταφέροντάς μας την πεποίθησή του ότι οι Σύμμαχοι και η Ελλάδα τελικώς θα νικήσουν, αλλά και την πικρία του ότι πεθαίνει υπόδουλος.

Ο Νάκης Αυγερινός ασχολήθηκε με την πολιτική και έθεσε για πρώτη φορά υποψηφιότητα στις εκλογές του 1946, στις οποίες και απέτυχε να εκλεγεί. Εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής Ηλείας στις εκλογές του 1956 με την Δημοκρατική Ένωση την οποία αποτελούσαν οι κεντρώοι κομματικοί σχηματισμοί των Σοφοκλή Βενιζέλου, Γ. Παπανδρέου, Σάββα Παπαπολίτη και Αλέξανδρου Μπαλτατζή και επανεξελέγη, με την Ένωση Κέντρου, στις εκλογές του 1964. Είχε διατελέσει, επίσης, αντιπρόεδρος της Ενώσεως βουλευτών και ευρωβουλευτών.

Απεβίωσε στις 4 Νοεμβρίου του 2002 στην Αθήνα και ενταφιάστηκε στον οικογενειακό τάφο του Χαράλαμπου Αυγερινού στο Α΄ Νεκροταφείο Πύργου.

Ήταν ο τελευταίος άρρεν απόγονος της ιστορικής πυργιώτικης οικογένειας των Αυγερινών.

Πριν μιλήσουμε, όμως, για το έργο του Νάκη Αυγερινού, ας κάνουμε μια περιήγηση σε εφημερίδες και ΦΕΚ της εποχής και τα οποία αφορούν τον ίδιον, αλλά κα την οικογένεια Αυγερινού, γενικότερα.

Τα στοιχεία αυτά προέκυψαν από δική μας πρωτογενή έρευνα.

Έτσι,

• Στις 28 Οκτωβρίου 1946 έχουμε πρωτοσέλιδο άρθρο του στην εφημερίδα Αυγή Πύργου σχετικά με την επέτειο. Το άρθρο έχει ως τίτλο «Έπειτα από έξη χρόνια» και αναφέρεται στον ηρωισμό των Ελλήνων στο Αλβανικό Μέτωπο, αλλά και στην ιστορική αδικία που συντελέστηκε εναντίον της Ελλάδας, η οποία παρ’ό,τι ήταν με το μέρος των νικητών του Πολέμου δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει την εθνική της ολοκλήρωση.

• Στην Πατρομυνέτα της 30^ης Μαρτίου 1908 υπάρχει αναφορά σε οικονομική υπόθεση της οικογένειας Αυγερινού και στο σχετικό δημοσίευμα αναφέρονται τα ονόματα του Ανδρέα Αυγερινού και του Πέτρου Αυγερινού, καθώς και της Γεωργίτσας Π. Αυγερινού, το γένος Χρίστου Δαραλέξη, όπως και του πατέρα της Χρίστου Θεμ. Δαραλέξη.
• Στην Πατρομυνέτα της 11^ης Μαΐου 1908 έχουμε το ίδιο δημοσίευμα.
• Στην Πατρομυνέτα της 2ας Δεκεμβρίου 1907 υπάρχει η νεκρολογία της Γεωργίτσας Αυγερινού.
• Στην Πατρίδα της 6^ης Ιανουαρίου 1937 υπάρχει πρόσκληση της Φιλαρμονικής Πύργου για την διενέργεια Γενικής Συνέλευσης. Την πρόσκληση υπογράφει ο Νάκης Αυγερινός ως Γραμματέας και ο Γεώργ. Παπασχινάς ως Πρόεδρος.
• Στην Πατρίδα της 4^ης Δεκεμβρίου 1934 υπάρχει συγχαρητήριο δημοσίευμα της οικογένειας Κωνσταντίνου Μορτόγια (τον οποίον αναφέρει και ο Αυγερινός στο βιβλίο του) προς την Νίνα Χ. Αυγερινού και τον Βασίλειο Λεονταρίτη για τους αρραβώνες τους.
• Από το φύλλο της Πατρίδας της 28^ης Σεπτεμβρίου 1934 μαθαίνουμε ότι στις 28 Σεπτεμβρίου 1904 απεβίωσε ο Πέτρος Αυγερινός, γεγονός το οποίο αναγγέλθηκε με κωδωνοκρουσίες.
• Στην Πατρίδα της 21^ης Μαΐου 1933 συναντούμε καταχώρηση του Νάκη Αυγερινού με την οποία γνωστοποιεί στο κοινό ότι εγκαταστάθηκε στο παλαιό δικηγορικό γραφείο του πατέρα του, στην πλατεία Αυγερινού, και ότι αρχίζει να ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου.

Αυτή την χρονική περίοδο υπάρχουν στα φύλλα της Πατρίδας πολλά τέτοια δημοσιεύματα.

• Στην Πατρίδα της 22ας Μαΐου 1932 υπάρχει δημοσιευμένη η νεκρολογία του Νικολάου Συριόπουλου, γραμμένη από τον Νάκη Αυγερινό.

Ο Ν. Συριόπουλος ήταν βενιζελικός πολιτικός, και κατ΄ επανάληψη βουλευτής Ηλείας.

• Στην Πατρίδα επίσης της 12^ης Απριλίου 1932 υπάρχει δημοσίευμα για την διάλεξη που έδωσε ο Νάκης Αυγερινός στο Λύκειο των Ελληνίδων με θέμα την θανατική ποινή.

• Στις 29 Μαρτίου υπάρχει δημοσίευμα στην Πατρίδα σχετικά με την ομιλία του Άγγελου Αγγελακόπουλου στο δημοτικό συμβούλιο με θέμα την εγκατάλειψη του τάφου των Αυγερινών, στο νεκροταφείο του Πύργου.
• Στην εφημερίδα «Επαρχιακό Πνεύμα» της 16^ης Ιουνίου 1877 υπάρχει, επίσης, αναφορά στην οικογένεια Αυγερινού.

Επιπροσθέτως, αναφορές έχουμε στον

• Νεολόγο της 19^ης Ιουνίου 1899, και συγκεκριμένα άρθρο του βουλευτή Πέτρου Αυγερινού για το σταφιδικό ζήτημα.
• Στο Νεολόγο της 6.8.1899, και συγκεκριμένα ότι ο Αυγερινός συστήνει στους πολιτικούς του φίλους την υποψηφιότητα Ψημένου.
• Στο Νεολόγο της 26.08.1899 υπάρχει δημοσίευμα σχετικό με τον Πέτρο Αυγερινό και τον Τάκη Δαραλέξη και τέλος
• Στο Νεολόγο της 29.9.1904, υπάρχει εκτενές πρωτοσέλιδο δημοσίευμα για τον θάνατο του Π. Αυγερινού και τη συγγενική σχέση με την οικογένεια Δαραλέξη.

Όσον αφορά τα ΦΕΚ έχουμε τα εξής:

Στο ΦΕΚ 49 της 20.10.1860 υπάρχει αναφορά στον επαρχιακό ιατρό Αγαμέμνονα Αυγερινό και στον Νικόλαο Σπηλιάδη.

Στο ΦΕΚ 55 της 11^ης Δεκεμβρίου 1858 δημοσιεύεται το Β.Δ. της 25^ης Ιανουαρίου του ίδιου έτους με το οποίο απονέμεται ο Χρυσούς Σταυρός των ιπποτών του Β. Τάγματος του Σωτήρος στον Ανδρ. Αυγερινό, τον Λυσ. Βιλαέτη κα τον Στ. Στεφανόπουλο.

Στο ΦΕΚ 16 της 29ης  Απριλίου 1855, υπάρχει αναφορά στους Πέτρο Αυγερινό, και Ανδρέα Παπασταθόπουλο ως μελών της επιτροπής γα την κατασκευή λιμένος στον Άγιο Ανδρέα.

Ο Ανδρέας Παπασταθόπουλος ήταν ο πρώτος πρόεδρος της επί της κατασκευής του Λιμένος του Αγίου Ανδρέα Επιτροπής (σύμφωνα με το ΦΕΚ του 1850) ενώ ταυτόχρονα σχεδόν με τον διορισμό του Πέτρου Αυγερινού εκδίδεται και το ΦΕΚ του 1855 με το οποίο μεταβάλλεται ο τόπος κατασκευής από τον Άγιο Ανδρέα στο Κατάκωλο.

Και οι δύο αυτές οικογένειες, δηλαδή οι Αυγερινοί και οι Παπασταθόπουλοι είχαν κοινή καταγωγή, από το χωριό Δούκα και είχαν εμπειρία στη ναυτιλία τουλάχιστον από τις αρχές του 19^ου αιώνα, αφού υπάρχει έγγραφο του 1802 στο οποίο ο τότε Δημήτριος Παπασταθόπουλος και ο τότε Γιωργάκης Αυγερινός αναφέρονται ως συμπλοιοκτήτες συντροφικού πλοίου με καραβοκύρη τον επίσης εκ Δούκα καταγόμενο Γιώργη Χαριτόπουλο, στοιχείο που μας παραπέμπει στην αξία των συγγενικών δικτύων, καθώς και των δικτύων που εδράζονται στον κοινό τόπο καταγωγής για την εθνική μας ιστορία.

Στο ΦΕΚ 65 της 3 Οκτωβρίου 1879 ο Ανδρέας Δημ. Αυγερινός υπογράφει σχετικό ΒΔ ως υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως.

Επίσης, αναφορές στα ΦΕΚ βρίσκουμε και για πρόσωπα της ευρύτερης οικογένειας Ιγγλέση, δηλ. της οικογένειας της μητέρας του Νάκη Αυγερινού, όπως επί παραδείγματι στα εξής: Αριθμ. 7 της 5^ης Μαρτίου 1863, αριθμ. 41 της 9^ης Δεκεμβρίου 1870, αριθμ. 13 της 27^ης Απριλίου 1873 και αριθμ. 25 της 30^ης Ιανουαρίου 1889.

Αλλά ας έλθουμε τώρα στο βιβλίο του Νάκη Αυγερινού το οποίο έχει ως τίτλο «Μνήμες από το παρελθόν – Ο Πύργος του 20^ου αιώνα – Αναδρομικό ημερολόγιο και άλλα δημοσιεύματα».

Το βιβλίο αποτελείται, κατ’ αρχάς, κατά το πολύ μεγαλύτερο μέρος του, από την ενότητα «Αναδρομικό ημερολόγιο», στο οποίο πραγματεύονται προσωπικά του θέματα και αναμνήσεις, περιγραφές του περιστατικών που αφορούν κυρίως τον Πύργο, αλλά και την Ηλεία γενικότερα, ακόμα και την Αθήνα στην οποία έζησε ως φοιτητής. Επίσης περιλαμβάνονται οι ενότητες «Ταξιδεύοντας προς την Μόσχαν-Αν. Βερολίνον-Αν. Γερμανία-Δυτικόν Βερολίνον-Πράγα», άλλα δημοσιεύματα σε τοπικές κυρίως εφημερίδες, πολιτικού, κοινωνικού, νομικού, ταξιδιωτικού και άλλου περιεχομένου και τέλος άλλα χαρακτηριστικά κείμενα, όπου σκιαγραφείται η προσωπικότητα του Αυγερινού και το έργο του.

Προβληματίστηκα πολύ για το πώς θα μπορούσα να παρουσιάσω τις αναμνήσεις μιας πολύπτυχης και πολυκύμαντης ζωής ενός δραστήριου ανδρός, μέσα στις οποίες ρέουν καταστάσεις και πρόσωπα κατά τρόπο πυκνό και χειμαρρώδη.

Δεν μου έμενε άλλη επιλογή από το να διαλέξω: Όσον αφορά το πρόσωπο διάλεξα έναν χαρακτηρισμό: Ο Νάκης Αυγερινός είναι ένας Πυργιώτης, είναι ένας άνθρωπος  άρρηκτα συνυφασμένος με την πόλη που γεννήθηκε, μεγάλωσε και έζησε.

Δεν έχει σημασία το που βρίσκεται όταν αναπολεί, όταν σκέφτεται για να γράψει, δεν έχει σημασία σε τι αναφέρεται. Αφετηρία και προορισμός της σκέψης του, όπου και αν βρίσκεται, είναι ο Πύργος και η κοινωνία του. Ο Πύργος είναι ο ακροατής της αφήγησής του. Αυτό άλλωστε, κυρίως, τον ενδιαφέρει.

Όσον αφορά τον τόπο στον οποίο ο Νάκης Αυγερινός αφηγείται, θα επέλεγα την οδό 28^ης Οκτωβρίου –Κατακώλου, το βουλεβάρτο του Πύργου, στην οποία στο βιβλίο του επανέρχεται πάλι και πάλι.

Στην εποχή των παιδικών μου χρόνων, ο δρόμος αυτός έκλεινε για την κυκλοφορία των οχημάτων με ένα STOP περίπου στο ύψος του παλαιού «σαλίγκαρου» και ο κόσμος πήγαινε και ερχόταν  ασταμάτητα. Εκεί μπορούσες να συναντήσεις σχεδόν τον οποιονδήποτε Πυργιώτη, τα δε θέματα των συζητήσεων των παρεών ήταν πολυποίκιλα, όπως και οι καταστάσεις που εκτυλίσσονταν.

Στη διαδικασία συμμετείχαν και οι επί της οδού Κατακώλου, κατοικούντες, απ’ τα μπαλκόνια τους.

Η κίνηση των πεζών που έκαναν τη βόλτα τους στην Κατακώλου είναι από τις σκηνές της παιδικής μου ηλικίας που έχουν μείνει βαθιά χαραγμένες στη μνήμη μου.

Στην οδό Κατακώλου, λοιπόν φαντάζομαι τον Νάκη Αυγερινό να αφηγείται στην παρέα του, να αφηγείται σε όλους τους Πυργιώτες.

Να αφηγείται τα βιώματά του, τα γεγονότα, τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, να διατυπώνει τις απόψεις του για πάσης φύσεως ζητήματα (πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά).

Έχοντας πολλές φορές ως εφαλτήριο τα προσωπικά του συμβάντα, εκτείνεται στο σχολιασμό γενικότερων γεγονότων και καταστάσεων της εποχής του, χωρίς η νοσταλγία για τις οικογενειακές στιγμές να εκλείπει.

Ο πατέρας, η μητέρα, οι παλαιότεροι πρόγονοι, η αδελφή του Νίνα, η σύζυγός του, η κόρη του, οι συγγενείς της οικογένειας.

Περιγράφει, αρχικώς ένα Πύργο και έναν κόσμο διαφορετικό από τον σημερινό.

Έναν κόσμο που κινούνταν στους ρυθμούς του αποήχου της μπελ – επόκ, έναν Πύργο που σφραγιζόταν καθημερινώς από  την παρουσία της σταφίδας και των σχετικών με το προϊόν αυτό θεσμών, τον ΑΣΟ, το Ινστιτούτο, το εξαγωγικό λιμάνι του Κατακώλου, την παρουσία των βιομηχανιών όπως του Καραβασίλη (εταιρείας της οποίας ο Αυγερινός ήταν δικηγόρος, κατά τα τελευταία χρόνια της ύπαρξής της) τα Ηνωμένα Εργοστάσια Δήμητρα – Αλφειός, την μακαρονοποιία ΗΡΝΤΑ του Ηρακλή Νταϊρόπουλου, τα μηχανουργεία των Χαρ. Θεοχάρη και του Σπύρου Τρωμ, την πυκνή κοινωνική ζωή, με την παρουσία σημαντικότατων συλλόγων και οργανώσεων, έναν Πύργο διαφορετικό. Έναν Πύργο που ταυτόχρονα ήταν τόπος μικρός, αλλά και ομφαλός, έναν Πύργο που δεν υπάρχει πια.

Οι αναφορές του εξαντλητικές: οι κοινωνικοί παράγοντες του Πύργου, οι σημαντικές οικογένειες, οι πολιτικοί παράγοντες, οι λιγότερο διάσημοι, τα ιδιωτικά και δημόσια κτίρια, νεοκλασικά, λαϊκά και deco (όπως το κτίριο Λεονταρίτη, που τώρα στεγάζεται ο Ιατρικός Σύλλογος, μετά από δωρεά του Λεονταρίτη) οι ναοί, οι δρόμοι της πόλης και η ιστορία τους, οι πλατείες της, οι κρήνες – ορόσημα, έργο του Δημάρχου Πέτρου Αυγερινού, οι διάφορες παρέες της πόλης, η Φιλαρμονική Πύργου της οποίας είχε διατελέσει γραμματέας και πρόεδρος, οι άλλοι σύλλογοι, οι πρόσφυγες του ΄22, η 4^η Αυγούστου, τα προπολεμικά γεγονότα, γενικότερα, ο Πόλεμος, η Κατοχή, τα Δεκεμβριανά, τα πρώιμα και τα μετέπειτα μεταπολεμικά χρόνια, από άποψη πολιτική και κοινωνική, η 21^η Απριλίου, τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, η συγγένεια και η αλληλοεκτίμηση με τον Αλέκο Παναγούλη, η Μεταπολίτευση.

Γενικό και ειδικό, δημόσιο και ιδιωτικό, σπουδαίο και πιο κοινό, γεγονότα της κεντρικής πολιτικής σκηνής και τοπικά γεγονότα, καθώς και προσωπικές εμπειρίες, συμπλέκονται, δίνοντας στην αφήγηση ζωντάνια και ουσία, αφού της επιτρέπεται έτσι να παρουσιάζει έναν ολόκληρο κόσμο, δύσκολο, αλλά και ωραίο, αντιφατικό, αλλά και αρμονικό.

Έναν κόσμο που υπήρξε τον 20^ο αιώνα.

Αυτό είναι και το κύριο χαρακτηριστικό του βιβλίου του, δηλαδή η διαχρονία, καθώς η αφήγηση αρχίζει από τα τελευταία έτη του κατά τον Hobsbowm, μακρού 19^ου αιώνα, δηλαδή από τη δεύτερη δεκαετία του 20^ου, και εκτείνεται έως την εποχή και εμείς οι πενηντάρηδες ζήσαμε ως παιδιά και νεότεροι.

Αυτό είναι, εκτός από την λεπτομερή αναφορά σε πρόσωπα και γεγονότα, και το στοιχείο που δίνει ιδιαίτερη αξία στο βιβλίο του, καθώς έτσι αποτελεί μια εκτενή ιστορία του Πύργου στον αιώνα αυτόν, όπως είναι και ο υπότιτλός του.

Είναι ένα βιβλίο που κυρίως, αναφέρεται στην ιστορία μίας πόλης, της πόλης μας, από ένα πρόσωπο που αποτελεί ταυτόχρονα σημαίνον μέρος του δρώντος υποκειμένου και αυτό είναι και το σημείο από το οποίο εκπηγάζουν οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος, γεγονός που μόνον οι γνοιασμένοι μπορούν να κατανοήσουν.

Ο Αυγερινός, ως άνθρωπος και ως πολιτικός, μας καταθέτει τον υποκειμενισμό του γεγονός που, όπως και κάθε υποκειμενισμός στην ιστορία, είναι ένα από τα ζητούμενα, μιας και έχει κεφαλαιώδη σημασία και αξία.

Αυτά ήταν τα βιώματά του και τα γεγονότα που έζησε. Βαθιά δημοκράτης και μάλιστα όχι κατ’ επίφαση, από την άποψη των δήθεν πολιτικών φρονημάτων, αλλά στην καθημερινότητα της ζωής, συνελήφθη από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών.

Και όχι μόνον αυτό, αλλά, επιπροσθέτως εξέφραζε απόψεις κοινωνικώς δίκαιες και οικονομικώς αναπτυξιακές, όπως επί παραδείγματι σε άρθρο του στην εφημερίδα Πατρίς, σχετικά με την φορολόγηση της Καθαράς Προσόδου, σε εποχή πρώιμη, μάλιστα, και συγκεκριμένα στις 27.04.1929. (σελ. 445)

Θα ήθελα να κλείσω την ομιλία μου με κάτι σημαντικό: Ο Νάκης Αυγερινός ήταν ηθικά ακέραιος.

Ως πολιτικός, δεν έκανε το καλό στους συμπολίτες του επειδή λειτουργούσε στο πλαίσιο της πολιτικής πατρωνίας, στο πλαίσιο των πελατειακών σχέσεων, οι οποίες ούτως ή άλλως λειτούργησαν, στην περίπτωση της Ελλάδας, ως μηχανισμός εισαγωγής των μαζών στην πολιτική, αλλά επειδή το πίστευε, επειδή αυτό τον γέμιζε ως άνθρωπο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νάκης Αυγερινός είναι, όπως αναφέραμε και αρχικώς, ακόμη παρών σε πολλά σπίτια του Πύργου και της Ηλείας, ούτε και το γεγονός ότι η ανάμνηση που έχει αφήσει είναι μόνον θετική και μάλιστα σε βαθμό υπερθετικό.

Στο βιβλίο του δεν κάνει τίπ’ άλλο από το να διατυπώσει εγγράφως, αυτό που με σεβασμό υπέρτατο έκανε σε όλη του τη ζωή. Δηλαδή όχι μόνον να μιλήσει σε καθέναν από εμάς τους Πυργιώτες, αλλά και να συνομιλήσει μαζί μας, να δώσει και σε μας τον λόγο, να μας ακούσει προσεκτικά.

Σας ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον και την προσοχή σας.