Τσάρλεστον και φοξτροτ κυριαρχούν. Οι κυρίες επιδεικνύουν τον φετιχισμό τους στα καπέλα. Οι πλαζ φιλοξενούν τα πρώτα «μπεν-μιξτ», τα προκλητικά μεικτά μπάνια.
Ομιλία του Διονυσίου Τραμπαδώρου* στην εκδήλωση που συνδιοργανώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας και την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου, στην αίθουσα εκδηλώσεων της τελευταίας, την 22α Σεπτεμβρίου 2017, στα πλαίσια του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Χορηγός της εκδήλωσης ήταν το Επιμελητήριο Ηλείας.
Από την Μάντρα του Αττίκ ακούγονται νοσταλγικές μελωδίες και αναδεικνύονται προσωπικότητες, όπωςτραγουδιστές, μουσικοί, μίμοι και κονφερασιέ. Τσάρλεστον και φοξτροτ κυριαρχούν. Οι κυρίες επιδεικνύουν τον φετιχισμό τους στα καπέλα. Οι πλαζ φιλοξενούν τα πρώτα «μπεν-μιξτ», τα προκλητικά μεικτά μπάνια.
Το ρεμπέτικο λαμβάνει την τελική του μορφή, υπό την επίδραση κυρίως της αστικής, μουσικής παράδοσης των προσφύγων και διανύοντας, στη συνέχεια, την κλασσική εποχή του, ενώ ο Βασίλης Τσιτσάνης κάνει τις πρώτες του ηχογραφήσεις.
Η γενιά του ’30 στην ποίηση, την πεζογραφία και τη ζωγραφική βρίσκεται σε μια από τις πιο δημιουργικές της περιόδους. Ερχόμενοι σε επαφή με τα νέα ευρωπαϊκά δεδομένα, τον υπερρεαλισμό και τον ελεύθερο στίχο, προσπάθησαν και πέτυχαν να συγκεράσουν με έναν τρόπο ελληνικό, τον μοντερνισμό με την παράδοση, τον κοσμοπολιτισμό με την εντοπιότητα και να εκφράσουν το συλλογικό ασυνείδητο της εποχής τους, επαναπροσδιορίζοντας τελικά την έννοια της ελληνικότητας, δεδομένης και της οριστικής ταφής της Μεγάλης Ιδέας.
Ο Ελύτης συζητά με τον Εμπειρικό κάπου στην πόλη. Ο Σεφέρης τυπώνει και εκδίδει, το Μάιο του 1931, την ποιητική συλλογή «Στροφή», μια πραγματική στροφή στην ελληνική ποίηση. Ο Γεώργιος Θεοτοκάς εκδίδει το 1933 τον πρώτο τόμο του μυθιστορήματος-ορόσημου «Αργώ», και τον δεύτερο το 1936. Στους Δελφούς, ο Σικελιανός, διοργανώνει τις Δελφικές Εορτές, με το ανέβασμα των παραστάσεων του Προμηθέα Δεσμώτη το 1927 και των Ικέτιδων το 1930.
Το 1930, άλλωστε, ο δικός μας Θεόδωρος Τραμπαδώρος,ο γνωστός Θεόδωρος Ντόρρος της Ελληνικής Πρωτοπορίας, εκδίδει στο Παρίσι την ποιητική συλλογή «Στου Γλυτωμού το Χάζι», την πρώτη εκδομένη απόπειρα συγγραφής μοντέρνας ποίησης στην ελληνική γλώσσα, καθώς και το φιλοσοφικό δοκίμιο Intelligence, το 1936.
Στην Ελλάδα καταφθάνουν οι ευρωπαϊκές μόδες της φυσιολατρίας, της Κοκό Σανέλ και των καζίνο.
Ο Ελληνικός μεσοπόλεμος «γεννήθηκε» στις στάχτες της Σμύρνης, το Σεπτέμβριο του 1922, και έληξε τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, με το Alors, c'estlaguerre του Ι. Μεταξά στον Γράτσι και την είσοδο της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε αντίθεση με τον Ευρωπαϊκό Μεσοπόλεμο που άρχισε το 1918, με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και διήρκεσε έως την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο ευρωπαϊκό έδαφος, το 1939.
Υπάρχει, μάλιστα, και η άποψη μερικών ιστορικών ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανήκει στην προβολή του μακρού 19ου αιώνα εντός του 20ου, ενώ ακόμα υποστηρίζεται και το ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος δεν είναι παρά η δεύτερη φάση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου που έχει περάσει στην ιστοριογραφία ως ο Μεγάλος Πόλεμος.
Ο ελληνικός Μεσοπόλεμος καθόρισε κατά τρόπο αποφασιστικό και ανεξίτηλο την ταυτότητα της ελληνικής κοινωνίας, και καθόρισε την πορεία της χώρας τον 20ο αιώνα.
Στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 έλαβαν χώρα πολλά και πολύ σημαντικά γεγονότα που αφορούσαν όλες τις πτυχές του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου των ανθρώπων.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον μια επαρχιακή πόλη, ο Πύργος της Ηλείας, με μπόι σαφώς μεγαλύτερο από τα ποσοτικά της χαρακτηριστικά (πληθυσμιακά κ.ά.), γεννάει τον Τ. Σινόπουλο, τον Γ. Παυλόπουλο, τον Παύλο Μάτεση, τον Μένη Καλαντζόπουλο, τον Θανάση Εξαρχόπουλο, τον Τάκη. Λουμιώτη, τον Δανιήλ Παναγόπουλο και πολλούς άλλους, ενώ προηγήθηκαν χρονολογικά, δρώντας όμως και εντός της περιόδου που μας ενδιαφέρει, προσωπικότητες όπως ο Διονύσιος Κόκκινος, ο Τάκης Δόξας, ο Θεόδωρος Ξύδης και ο Τάκης Δημόπουλος.
O Πύργος του Μεσοπολέμου, ήταν μια πόλη που έσφυζε από ζωή.
Κατ’ αρχάς, η αγροτική παραγωγή διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν, αφού υπάρχουν σημαντικές μαρτυρίες από τους περιηγητές του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα, οι οποίοι αναφέρονται σε αυτή την ευημερία που γνώριζε ο τόπος από παλιά. Από εκείνη την εποχή, τα βασικά προϊόντα της περιοχής, δηλαδή τα παντός είδους δημητριακά, και κυρίως το σιτάρι, το κριθάρι και το αποικιακό τότε καλαμπόκι, αλλά και τα τυριά και τα αρνοτόμαρα, τα λαγοτόμαρα, το κατράμι, το ρετσίνι, το μετάξι και τα ζώντα ζώα, ταξίδευαν, κυρίως, σε άλλα λιμάνια του Ιονίου. Κύρια σημεία εξαγωγής των εμπορευμάτων ήταν τα λιμάνια της περιοχής του Πύργου, δηλαδή το Πυργί, στην περιοχή του Αγίου Ηλία, το Κατάκωλο, το λιμάνι που βρισκόταν στις εκβολές του Αλφειού, αλλά και ο Κόρακας, ο Άγιος Ανδρέας και η θέση Σωτήρα, κοντά στην Αγουλινίτσα. Νοτιότερα, βέβαια, είχαμε και την πολύ σημαντική «σπιάνζτα» του Αγίου Ισιδώρου ή αγίου Σίδερου.
Από το 1830 και μετά, και κυρίως μετά το 1845, αρχίζει βαθμιαία, αλλά με γρήγορο ρυθμό, να εξαπλώνεταικαι στην περιφέρεια του Πύργου, η καλλιέργεια της κορινθιακής σταφίδας. Η παραγωγή και η εμπορία της κορινθιακής σταφίδας έμελλε να καθορίσει το σύνολο της οικονομικής και της κοινωνικής ζωής της περιοχής. Τόσο τα εισοδήματα των κατοίκων της πόλης, όσο και πιο δομικά χαρακτηριστικά, όπως είναι οι συνήθειες, η γεννητικότητα, η γαμηλιότητα, και ο τρόπος ζωής των κατοίκων της πόλης, αλλά και της περιοχής ευρύτερα, ακόμη και των χωριών, μεταβάλλονται. Ένας διευρυμένος εξαστισμός, αρχίζει να χαρακτηρίζει την πραγματικότητα της περιοχής, μεταβολή την οποία την συναντούμε παντού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία στο σταφιδοπαραγωγό τόξο της ΒΔ Πελοποννήσου, γενικότερα, μιας αστικής τάξης με συνέχεια και συνέπεια στα χαρακτηριστικά της, παρά τον ατελή χαρακτήρα αυτής της αστικοποίησης.
Δεν είναι μόνο οι δεκαετίες του 19ου αιώνα κατά τις οποίες παρατηρήθηκε η οικονομική άνοδος και η οικονομική απογείωση, δηλαδή από την Ανεξαρτησία, το 1830, μέχρι το ξέσπασμα της μεγάλης σταφιδικής κρίσης το 1893, που η οικονομία και η κοινωνία του Πύργου άκμαζε. Παρά τα συγκυριακά προβλήματα και ζητήματα που ενέσκηπταν από καιρού εις καιρόν, ιδιαίτερα κυρίως του σταφιδικού ζητήματος, η περίοδος μέχρι το 1940 ήταν περίοδος οικονομικής και κοινωνικής άνθισης.
Τα γεγονός αυτό οφειλόταν σε κάποιους παράγοντες: Ο πρώτος από αυτούς ήταν η συνέχιση τηςύπαρξης κυρίως της αγγλικής αγοράς της κορινθιακής σταφίδας. Η Αγγλία ήταν ανέκαθεν η σταθερή πελάτιδα για το προϊόν, λόγω του ό,τι στην Αγγλία η κορινθιακή σταφίδα ήταν και, είναι ακόμη, συνυφασμένη με τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες των κατοίκων. Επίσης, ρόλο στην αγορά της κορινθιακής διαδραμάτιζε και η ολλανδική αγορά και ηαμερικανική, αλλά, αν και λιγότερο, και η γερμανική και η κεντροευρωπαϊκή. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η κρατική παρέμβαση αναφορικά με την παραγωγή και την εμπορία της κορινθιακής σταφίδας. Σε οικονομετρική μελέτη που κάναμε σε συνεργασία με συνάδελφο οικονομολόγο, και η οποία σύντομα θα δημοσιευτεί σε επιστημονικό περιοδικό, διαπιστώθηκε ότι η παρέμβαση του κράτους στην παραγωγή και την εμπορία του προϊόντος αυτού ήταν, τελικά, πολύ αποτελεσματική, με συνέπια και οι τιμές του προϊόντος να συγκρατούνται, και το εισόδημα των ασχολουμένων με τη σταφίδα, αλλά και του συνολικού τοπικού οικονομικού συστήματος, να κρατείται σε υψηλά επίπεδα, και η παραγωγή να διατίθεται. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, δηλαδή τις δεκαετίες που μας ενδιαφέρουν, ως πιο προσοδοφόρα καλλιέργεια θεωρείτο, ακόμη, η καλλιέργεια της κορινθιακής σταφίδας. Φορείς παρέμβασης ήταν αρχικά η Σταφιδική Τράπεζα, η Ενιαία Διαχείριση της Σταφίδας, η «Ενία», όπως έλεγε ο απλός κόσμος, και οι Γενικές Αποθήκες, ενώ από το 1925 έχουμε τον Αυτόνομο Σταφιδικό Οργανισμό, τον ΑΣΟ, θεσμοί οι οποίοι είχαν σημαντική παρουσία στον Πύργο. Ο τρίτος παράγοντας ήταν το γεγονός ότι επί πολλές δεκαετίες το παραγωγικό μοντέλο της Χώρας ήταν προσανατολισμένο προς τις σταφιδοφόρες περιοχές, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει, ήδη από τον 19ο αιώνα, σημαντικές δημόσιες επενδύσεις στα μεταφορικά δίκτυα, όπως στα λιμάνια, το Σιδηρόδρομο, στη διώρυγα της Κορίνθου, και, δευτερευόντως, στο οδικό δίκτυο. Οι επενδύσεις αυτές απέδιδαν δίχως προβλήματα μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1930, ακόμα και όταν μετά την ενσωμάτωση των Νέων Χωρών στον ελληνικό εθνικό κορμό, το εθνικό παραγωγικό μοντέλο αναπροσανατολίζεται, τουλάχιστον, μερικώς.
Το λιμάνι του Κατακώλου, ένα από τα μεγαλύτερα εξαγωγικά κέντρα κορινθιακής σταφίδας, στο οποίο τα πρώτα συστηματικά έργα άρχισαν το 1850, ενώ υποτυπώδη έργα είχαμε και παλαιότερα, παρά το γεγονός ότι το πρώτο ΦΕΚ του 1850 προέβλεπε ως τόπο δημιουργίας σύγχρονου, για εκείνη την εποχή, λιμανιού τον Άγιο Ανδρέα, ο Σιδηρόδρομος Πύργου-Κατακώλου, ο πρώτος υπεραστικός σιδηρόδρομος της Χώρας με έτος έναρξης λειτουργίας το 1883, ο ΣΠΑΠ που άρχισε να λειτουργεί από τις αρχές τις τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, καθόρισαν το τοπικό παραγωγικό σύστημα και την τοπική κοινωνία.
Ιδιαίτερα, θα θέλαμε να επισημάνουμε τον σημαντικό ρόλο του λιμένα του Κατακώλου ο οποίος δεν λειτουργούσε μόνο ως εξαγωγικός, αλλά και ως εισαγωγικός, με πολλούς εμπόρους της περιοχής, ακόμα και τη δεκαετία του 1930, να παραλαμβάνουν τα εμπορεύματά τους απευθείας από το εξωτερικό, προσδίδοντας στο τοπικό παραγωγικό σύστημα σημαντική σχετική αυτονομία σε σχέση με το εθνικό κέντρο, δηλαδή την Αθήνα και τον Πειραιά.
Ενδεικτικά, για να αντιληφθούμε τη σημασία του Κατακώλου, μπορούμε να αναφέρουμε ότι μέχρι και τα 42 μουσικά όργανα της Φιλαρμονικής της Αμαλιάδας, έφθασαν εδώ στις 2 Οκτωβρίου 1938, από την χώρα κατασκευής, την Τσεχοσλοβακία, μέσω του επίνείου μας.
Ένας άλλος παράγοντας ήταν ότι κατά τη διαδικασία αντιμετώπισης του σταφιδικού ζητήματος τέθηκε σε προτεραιότητα η προσπάθεια για την βιομηχανική χρήση του προϊόντος αυτού. Δεν ήταν τυχαία άλλωστε η παρουσία της Ελληνικής Εταιρείας Οίνων και Οινοπνευμάτων στον Πύργο, καθώς και άλλων μικρότερων μεταποιητικών μονάδων με έντονη δραστηριοποίηση κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, όπως άλλωστε δεν ήταν τυχαία και η ίδρυση του Ινστιτούτου Σταφίδας στον Πύργο, επίσης κατά το Μεσοπόλεμο, το 1928, και του Βιομηχανικού Τμήματός του, το 1933.
Η Ηλεία άλλωστε ήταν αυτή που είχε δεχθεί την μεγαλύτερη πίεση από τις σταφιδικές κρίσεις, λόγω του γεγονότος ότι οι τοπικές ποικιλίες κορινθιακής ήταν κατάλληλες για οινοποίηση, για την οποία ενδιαφερόταν η τεράστια, αλλά συρρικνούμενη για εμάς, μετά το 1893, γαλλική αγορά.
Μια άλλη σημαντική ομάδα παραγόντων στην οποία οφείλεται η άνθιση και του Πύργου κατά το Μεσοπόλεμο, αλλά και γενικότερα, οι μεταβολές και τα χαρακτηριστικά του Μεσοπολέμου από οικονομική άποψη, έλκει την καταγωγή της από την εκσυγχρονιστική Επανάσταση στο Γουδί το 1909, τη βενιζελική μεταρρυθμιστική κίνηση, τις οικονομικές συνέπειες των πολέμων, την εδαφική επέκταση του ελληνικού κράτους, την αγροτική μεταρρύθμιση, καθώς και τα οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα της Μικρασιατικής Καταστροφής,και, κυρίως, την έλευση των προσφυγικών πληθυσμών.
Όλ’ αυτά αποτέλεσαν τις βασικές προϋποθέσεις υπό τις οποίες τέθηκε σε κίνηση η διαδικασία της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης που παρατηρήθηκε κατά το Μεσοπόλεμο σε εθνική κλίμακα, της αναδιάρθρωσης των κοινωνικών δομών, καθώς και της μεταβολής της θέσης της Χώρας στον Παγκόσμιο Καταμερισμό Εργασίας και των συνακόλουθων διεθνών αρθρώσεών της στην παγκόσμια αγορά.
Μια άλλη σημαντική διαδικασία η οποία συντελείται κατά το μεσοπόλεμο είναι η διαδικασία της σχετικής αυτονόμησης από την Αχαΐα και το κέντρο της Δυτικής Ελλάδας, την Πάτρα. Με το νόμο 4538 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 115 της 16ης Απριλίου του 1930, συγκροτείται ο Νομός Ηλείας, για δεύτερη φορά μετά το 1899, με πρωτεύουσα τον Πύργο, ενώ ακολούθησε, καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, έντονη δημόσια συζήτηση για την υπαγωγή της επαρχίας Ολυμπίας στο Νομό Ηλείας, στόχος, ο οποίος τελικά επετεύχθη, με την εξαίρεση μερικών χωριών.
Τα τοπικά συμφέροντα ήταν ισχυρά, ήδη από την εποχή του Λυκούργου Κρεστενίτη, και οι φορείς τους επιθυμούσαν να έχουν διακριτή παρουσία σε σχέση με αυτά που αντιπροσώπευε η ιθύνουσα ομάδα της Πάτρας, και της Αχαΐας γενικότερα. Σε αυτό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και το αξιόλογο πολιτικό προσωπικό του τόπου, που είχε παραχθεί από τις διαδικασίες που είχαν συντελεσθεί.
Ας μην ξεχνούμε ότι τη δεκαετία του 1930 ο Στέφανος Στεφανόπουλος ήταν υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας (από το 1932 συγκεκριμένα) με μια λαμπρή πολιτική πορεία να αρχίζει να διαγράφεται, ενώ έντονη ήταν και η παρουσία του Βάσου Στεφανόπουλου από το 1933.
Ο τελευταίος μάλιστα, όντας Βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος, δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί με τις επιλογές του Παλατιού, όταν το τελευταίο πρωθυπουργοποίησε τον Ιωάννη Μεταξά. Συγκεκριμένα ο Βάσος Στεφανόπουλος είπε στη Βουλή εκείνο το βράδυ του Απριλίου του 1936:
«…χθες ακόμη εις μίαν μακράν και ολονύκτιονσυνεδρίασινηναγκάσθημεν να κηρύξωμεν την χρεωκοπίαν του λεγομένου Κοινοβουλευτισμού. Είδομεν το θέαμα ενός κόμματος, το οποίον ο λαός επλούτισε με 120 βουλευτάς και ενός άλλου με 80 και ενός άλλου με 40 να μη δύναται κανέν εξ αυτών αλλ’ ούτε, δυστυχώς, όλα μαζί να δώσωμενΚυβέρνησιν εις τον τόπον… …Και εκαλέσαμεν τον αξιότιμονΑρχηγόν των Ελευθεροφρόνων. Αρχηγόν κατά πάντα βεβαίως άξιον τιμής … αλλ’ αρχηγόν εξ [6] συναδέλφων εις την Βουλή ταύτην … και τα 240 ΝΑΙ, τα οποία εξεφώνησαν εις την αίθουσαν ημών εις την ψήφον εμπιστοσύνης, ήσαν 240 υπογραφαί κάτωθι της τρομεράς διαπιστώσεως ότι εχρεωκοπήσαμεν ως Κοινοβουλευτισμός, εξεπέσαμεν ως Συνέλευσις, εχάσαμεν την συνείδησιν του προορισμού μας ως Εθνική Κυριαρχία. Και έτι πλέον, κύριοι Βουλευταί. Εχάσαμεν ίσως και τον ψυχικόνσύνδεσμον προς τον λαόν, τον οποίον ενετάλημεν να κυβερνήσωμεν. Διότι τι είδους ψυχικός σύνδεσμος είναι δυνατόν να διατηρηθή όταν ο μεν λαός φωνάζει, δεν θέλω να με κυβερνήση ο κ. Μεταξάς, ημείς δε αδιαφορούντες προς την κραυγήν ταύτην, απαντώμεν: Και όμως θα σε κυβερνήση ο Μεταξάς…» .
Οι τάσεις, άλλωστε, για την αυτονόμηση του Νομού Ηλείας και την αυτόνομη εκπροσώπηση των συμφερόντων του είχαν ήδη αρχίσει να διαγράφονται από νωρίτερα.
Το 1921 είχε ιδρυθεί ο Εμπορικός Εισαγωγικός Σύλλογος Πύργου, το 1922 το Παράρτημα Πύργου του Λυκείου των Ελληνίδων, το 1928, μετά από έντονη κινητοποίηση του Εμποροβιομηχανικού κόσμου της περιοχής,το Περιφερειακό Επιμελητήριο του Πύργου.
Μάλιστα σε σχέση με το Επιμελητήριο, σχεδόν αμέσως, άρχισαν οι κινήσεις για την μετατροπή του σε Κεντρικό.
Διαβάζουμε από την Πατρίδα της 24ης Ιανουαρίου 1935.
Για τον Πύργο και την περιοχή του, την εποχή του Μεσοπολέμου, έχουμε στη διάθεσή μας περίπου 6.500 pdf αρχεία εφημερίδων της εποχής, ενταγμένα σε βάση δεδομένων, καθώς επίσης και 241 ΦΕΚ αποκλειστικά για τον Πύργο από ένα σύνολο 3.700 ΦΕΚ που συγκεντρώσαμε, αρκετά εκ των οποίων αφορούν την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Σε σχέση ειδικά με τις εφημερίδες, η σπουδαιότητά τους, ως αρχειακού υλικού, εκπηγάζει από το ό,τι αποτελούν, ουσιαστικά, δημόσιο χρονολόγιο.
Όπως αντιλαμβάνεστε, πρόκειται για έναν πολύ μεγάλο όγκο αρχειακού υλικού από τη μελέτη του οποίου μπορούν να προκύψουν πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Επίσης, γίνεται αντιληπτό ότι στο υλικό αυτό υπάρχουν χιλιάδες πολύ σημαντικές λεπτομέρειες οι οποίες είναι αδύνατον να αναφερθούν στα πλαίσια μιας ομιλίας.
Επομένως, θα αναφερθώ σε κάποια ακόμη ζητήματα με τρόπο συνοπτικό.
Ας δούμε, πρώτα, τις Κοινωνικές Οργανώσεις και τα Σωματεία. Έτσι, έχουμε τις δύο αδελφότητες των συντεχνιών. Το Σωματείο «Λουκάς και Παντελεήμων» και το «Σωματείο Αδελφότης» που είχαν ιδρυθεί πολύ πριν το Μεσοπόλεμο, και συγκεκριμένα η «Αδελφότης» το 1892. Συνέχιζαν όμως έντονα τη δράση τους κατά τα Μεσοπόλεμο, παρέχοντας υπηρεσίες προς τα μέλη τους όπως αλληλοβοήθεια σε περιπτώσεις ανάγκης, προικοδοτήσεις, χρηματοδοτήσεις, δανειοδοτήσεις, υποκαθιστώντας σε πολλές περιπτώσεις την έλλειψη κοινωνικού κράτους και τη στρεβλή λειτουργία του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος.
Τουλάχιστον για το σωματείο «Αδελφότης», που υπάρχουν στοιχεία, μπορούμε να πούμε ότι ήταν σπουδαίο, και ότι κατά το Μεσοπόλεμο, στη διοίκησή του, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν οι Ευάγγελος Λαμπίρης, Π. Γιαννακόπουλος, Θ. Παπακωνσταντόπουλος και Αθ. Τραμπαδώρος, ενώ ο τελευταίος ήταν, στις αρχές τις δεκαετίας του ΄30, και διευθυντής του Μανωλοπουλείου Δημοτικού Νοσοκομείου, ως εκπρόσωπος της οικογένειας Μανωλόπουλου.
Ας ακούσουμε μια ανακοίνωση της «Αδελφότητας», από την Πατρίδα της 31ης Μαΐου 1938, από τον κ. Αναστασόπουλο.
Και συνεχίζοντας την αναφορά μας στους ενεργούς κοινωνικούς φορείς και τα σωματεία έχουμε τον προσφυγικό Παμμικρασιατικό Σύλλογο «Η Ελπίς», πρόσφυγες οι οποίοι έφθασαν στο λιμάνι του Κατακώλου, το Σεπτέμβριο του ’22 με το πλοίο «Ανδρέας Εμπειρίκος», το Σύνδεσμο Κληρικών Ηλείας, με τις προσωπικότητες του Μητροπολίτη Αντωνίου, του αρχιμανδρίτη Δανιήλ Παναγόπουλου και του Ιωάννη Πετρόπουλου να ξεχωρίζουν, την Αδελφότητα κυριών «Η Ζωοδόχος Πηγή»,το Σύλλογο Σταφιδοεξαγωγέων, τον Εμπορικό και Βιομηχανικό Σύλλογο,το Σύλλογο Αμπελοκτημόνων, τον Κτηματικό Σύλλογο Ηλείας, τον Αγροκτηματικό Σύλλογο Πύργου, τον Σύνδεσμο των εν Ηλεία Γορτυνίων, το Σύλλογο των Κεφαλλήνων Ηλείας «Ο Άγιος Γεράσιμος», το Σύλλογο Ζακυνθίων Πύργου-Κατακώλου, το Σύνδεσμο Παλαιών Πολεμιστών, το Σύνδεσμο Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Πύργου, τον Πανηλειακό σύνδεσμο εφέδρων αξιωματικών, το Δικηγορικό Σύλλογο Πύργου με πρόεδρο τον Αριστ. Ανδρουτσόπουλο και Γραμματέα τον Ιωάννη Μυλωνόπουλο, τον Ιατρικό Σύλλογο Ηλείας με πρόεδρο τον Α. Πολυζωγόπουλο, και γραμματέα τον Τ. Πετρόπουλο, το Συντονισμό όλων ανεξαιρέτως των οργανώσεων του Πύργου για την στήριξη του Κυπριακού Αγώνα, τον Κυνηγετικό Σύνδεσμο Ηλείας, το Σύλλογο της Δημοκρατικής Άμυνας, τα εργατικά Σωματεία των εργατών της σταφίδας και του λιμένα, στον Πύργο και το Κατάκωλο, όπως των γυναικών, των καρφωτών, των σημειωτών, των φορτοεκφορτωτών, στις διάφορες εκδοχές τους, (ξηράς, θαλάσσης κ.λπ.), των αλιπάστων από το 1930 και μετέπειτα, το σωματείο των καπνεργατών «Η Αλληλεγγύη», τα σωματεία των καραγωγέων, το σωματεία των τεχνιτών όπως των σιδηρουργών κ.α., τον δραστήριο σύλλογο ενοριτών Αγίας Κυριακής «Ο Άγιος Χαράλαμπος» κ.πλ.
Εκτός από τους θεσμούς που έχουμε αναφέρει έχουμε και το Γεωργικό Επιμελητήριο Ηλείας με πρόεδρο τον Λεωνίδα Θ. Μερκούρη και τον Οίκο του Αγρότου από το 1939 και μετά, το Γεωργικό Ταμείο Νομού Ηλείας, το Ταμείο Πρόνοιας Ελαιοπαραγωγής Ηλείας, την Κτηματική Συνεταιρική Τράπεζα Πύργου, την Κεντρική Συνεργατική Τράπεζα Πύργου, την Ένωση Συνεταιρισμών Ηλείας, τη Λιμενική Επιτροπή Κατακώλου με πρώτο πρόεδρο μη υπηρεσιακό παράγοντα τον Κωνσταντίνο Καντούνη, το 1926, και την αξία της προσωπικότητας του Γεωργίου Μήτσου να αρχίζει να διαφαίνεται ήδη από προπολεμικά, την ίδρυση της Ηλειακής Βιβλιοθήκης το 1926 με πρωτεργάτη τον Κωνσταντίνο Χριστόπουλο ή Χριστιά, την ίδρυση το 1932 του παραρτήματος Πύργου του Ελληνικού Ωδείου από το Μουσικό Σύλλογο «Ορφεύς», του οποίου το αρχικό καταστατικό του 1891 έχουμε στη διάθεσή μας,τη Φιλαρμονική του Πύργου «Απολλών», με πρόεδρο,τη δεκαετία του 1930, τον Γεώργιο Παπασχινά, και γραμματείς αρχικά τον Νάκη Αυγερινό και στη συνέχεια τον Κ. Πράσα, τη Χορωδία του Πύργου υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Α. Μπέλικ,τον σπουδαίο ρόλο του ΣΠΑΠ, και, όπως είπαμε του ΣΠΚ με προεξάρχουσα την προσωπικότητα του Επαμεινώνδα Λάμπρου,.
Μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Τράπεζα Καραβασίλη, η Καπνοβιομηχανία Καραβασίλη, η Τράπεζα Ιωαν. Λυρή, τα Ηνωμένα Εργοστάσια Δήμητρα-Αλφειός, το μεγάλο μηχανουργείο του Χαράλαμπου Θεοχάρη, η μακαρονοποιία του Νταϊρόπουλου και τα Λουτρά του Νταϊρόπουλου, οι επιχειρήσεις και τα Εργοστάσια(Αλιπάστων, υγρής τυροπητιάς κ.λπ.)της οικογένειας Μπερτζελέτου, τα σταφιδεργοστάσια, όπως τωνΓιαννάτου, Μπελούση, Καντούνη και Σορβατζώτη στο Κατάκωλο, των Βαρζελιώτη, Μπερτζελετου και Πετρόπουλου, Κατελούζου Μπελούση, Λογοθέτη και Α.Σ.Ο., στον Πύργο, του Κοροντζή και του Ξυδιά στην Αμαλιάδα.
Επίσης, εκατοντάδες μικρές μεταποιητικές και εμπορικές επιχειρήσεις συστάθηκαν στον Πύργο από το 1922 και μετέπειτα, υπό την ώθηση των ευνοϊκών εξελίξεων στην εθνική οικονομία, συμβάλλοντας στη μεταβολή, κατά τρόπο αποφασιστικό, του οικονομικού και κοινωνικού τοπίου της περιοχής.
Τις επωνυμίες όλων αυτών των επιχειρήσεων τις έχουμε στην κατοχή μας, δεν μπορούν όμως να αναφερθούν λόγω αντικειμενικών δυσκολιών όπως αντιλαμβάνεστε.
Επιπροσθέτως, πολυάριθμοι ελεύθεροι επαγγελματίες δραστηριοποιούντο στον Πύργο, γιατροί, ιδιοκτήτες κλινικών, δικηγόροι, φαρμακοποιοί, πάμπολλοι χημικοί-οινολόγοι, ιδιοκτήτες φροντιστηρίων ναυτικοί πράκτορες, αυτοκινητιστές κ.λπ. των οποίων τα ονόματα έχουμε,επίσης, στην κατοχή μας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και ονόματα γυναικών ανάμεσα σε αυτά των εμπόρων και των ελευθέρων επαγγελματιών του Πύργου, ιδιαίτερα των πρώτων.
Άλλωστε η γυναίκες στην περιοχή του Πύργου είναι από ενωρίς χειραφετημένες, αφού διαπιστώνουμε ότι ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα συμμετέχουν ως μέλη σε φορείς.
Δεν είναι τυχαίο, ότι το παράρτημα του Πύργου του Λυκείου των Ελληνίδων είναι από τα πρώτα που ιδρύθηκαν, αφού και η θέση της γυναίκας στην τοπική κοινωνία βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο, αλλά και λόγω του ότι υπήρχε η αναγκαία πνευματική ζύμωση που προκάλεσε ο γερμανικός Ρομαντισμός και η στροφή προς την λαϊκή παράδοση, και την προνεωτερικότητα, επιτρέποντας μια νέα θεώρησή τους.
Ένας από τους ευεργέτες του Λυκείου των Ελληνίδων ήταν και ο Σπυρίδων Χρυσανθόπουλος, επόπτης Στρατιωτικής Δικαιοσύνης, ο οποίος συνεχίζοντας την παράδοση του ευεργετισμού στην πόλη του Πύργου, που είχε ως αφετηρία τον Αθανάσιο Μανωλόπουλο και τον Ιωάννη Κανδυλιερά ή Βαλτεσινιώτη, δώρισε και το οικόπεδο που ανεγέρθηκε το κτίριο του δεύτερου δημοτικού σχολείου, έξοχο δείγμα μοντερνισμού, ένα από τα σχολεία που ήταν αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής πολιτικής της Κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου και του επί της Παιδείας υπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Εκείνη την εποχή, μάλιστα, είχε υποβληθεί αίτημα από τα δήμο Λετρίνων για την κατασκευή 5 διδακτηρίων στον Πύργο.
Εκτός από τα δημοτικά και τα γυμνάσια αρρένων και θηλέων, λειτουργούσαν στον Πύργο το Πρακτικό Λύκειο, η Νυχτερινή Πρακτική Σχολή του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πύργου, η οποία κατά τη δεκαετία του 1930 είχε ως διευθυντή τον Δημήτριο Τριαντόπουλο, και, επίσης, η Δημόσια Εμπορική Σχολή Πύργου με διευθυντή για αρκετό διάστημα τον Γ. Καραθάνο.
Μεγάλη δημοσιότητα είχε δοθεί, τότε, στο ανέβασμα του θεατρικού έργου «Γκόλφω», στις 12 Μαΐου 1934, στο θέατρο «Απόλλων», από τους μαθητές της Εμπορικής Σχολής.
Άλλα σημαντικά γεγονότα της εποχής του Μεσοπολέμου ήταν τα έργα στο λιμάνι του Κατακώλου, στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, από την ΕΡΘΑ, την Ανώνυμη Εργοληπτική Εταιρεία Θαλάσσιων και Υδραυλικών Έργων, η επισκευή του Μανωλοπουλείου Δημοτικού Νοσοκομείου, η δημοπράτηση της κατασκευής του κτιρίου των Θαλασσίων Λουτρών Κατακώλου, από τον ΣΠΚ, το 1929, η κατασκευή του κτιρίου της ΕΤΕ στον Πύργο, το διάστημα 1933-36, η μεγάλη συζήτηση που αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή σχετικά με την ίδρυση εργοστασίου θείου στο Κατάκωλο, η τροποποίηση της σύμβασης ηλεκτροφωτισμού του Πύργου, το 1934 και οι πολύ σοβαρές διαμαρτυρίες για την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος στην πόλη, η παροχή άδειας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Κατάκωλο στον Αλέκο Πατάκη, το 1937, η μεγάλη απεργία στο Καπνεργοστάσιο των Αδελφών Καραβασίλη το 1933, η οποία συγκλόνισε την τοπική κοινωνία, καθώς, επίσης, και άλλες μικρότερες απεργίες.
Οι απεργίες ήταν γεγονότα που ήταν άμεσα συνυφασμένα με την άνοδο του εργατικού κινήματος στη Χώρα, αφού, μόλις το 1918, είχε ιδρυθεί η ΓΣΕΕ και είχε συγκροτηθεί το ΚΚΕ ως μετασχηματισμός του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), το 1924. Συνυφασμένα με την άνοδο του εργατικού κινήματος και την προσπάθεια να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας μέσω της συμπίεσης του εργατικού κόστους, ήταν άλλωστε και ο νόμος για το Ιδιώνυμο που ψήφισε η κυβέρνηση Βενιζέλου, αλλά και η τελική επιβολή του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Και αυτό μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο ανόδου ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ευρώπη.
Παρόλα αυτά τα καθεστώς Μεταξά δεν ήταν φασιστικό, γιατί στην Ελλάδα δεν υπήρχαν οι ιστορικές και κοινωνικές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο, ήταν, όμως, σαφώς ολοκληρωτικό-δικτατορικό, και είχε σαφείς επιρροές από τον ιταλικό φασισμό, ιδιαίτερα όσον αφορά την λατρεία του σύγχρονου και του ακμαίου, και της προσπάθειάς του να εμφανιστεί ως ο τρίτος δρόμος ανάμεσα στον Καπιταλισμό και τον Κομμουνισμό.
Γι’ αυτό άλλωστε και το μεταξικό καθεστώς, αφενός προσεταιρίστηκε προσωπικότητες της Αριστεράς, αλλά και άλλες σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Κωστής Μπαστιάς, αφετέρου δε, έλαβε φιλεργατικά μέτρα. Πάνω σε αυτό, από προφορική μαρτυρία συγγενικού μου προσώπου που έζησε την εποχή, μπορώ να σας μεταφέρω ότι η αυστηρή νομοθεσία της επιθεώρησης εργασίας εφαρμοζόταν απαρέγκλιτα μέχρι την ημέρα που έπεσε το Μέτωπο, το 1941. Εκτός από αυτά, ο κορπορατισμός, δηλαδή η έμφαση στα επαγγελματικά σωματεία και οργανώσεις από την πλευρά του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ως εκπροσώπων των κοινωνικών δυνάμεων, σε υποκατάσταση των απαγορευμένων πολιτικών φορέων, έκανε ώστε η σημασία των οργανώσεων και σωματείων αυτών να αυξάνεται.
Άλλα σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία κατά τον Μεσοπόλεμο ήταν οι εξωτερικές ειδήσεις, και η κεντρική πολιτική σκηνή, με πρωταγωνιστές τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τη βασιλική οικογένεια, τον Νικόλαο Πλαστήρα, τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, τον Καφαντάρη, τον Μιχαλακόπουλο, τον Τσαλδάρη, τον Πάγκαλο και τον Κονδύλη, και όσον αφορά τα τοπικά δεδομένα την οικογένεια Στεφανόπουλου, τον Γιαννόπουλο, τον Πολυζωγόπουλο, τον Αναστασίου και τον Σιγαλό.
Επίσης, ιδιαίτερη θέση στα ενδιαφέροντα των τοπικών κοινωνιών της περιοχής έχουν τα δημοτικά πράγματα της Αμαλιάδας και του Πύργου, με πρωταγωνιστές, στη δεύτερη περίπτωση, τον Διονύσιο Κορκολή, τον Τάκη Βακαλόπουλο, τον Τάση Αναστασίου, τον Αργύρη Αλεξόπουλο, τον Τάκη Πετρόπουλο, και τον Αργύρη Μιχαλόπουλο.
Σταθερή παρουσία στον τοπικό τύπο, σε καθημερινή βάση, είχε το ζήτημα της σταφίδας και της παραγωγής του πρωτογενούς τομέα, γενικότερα.
Εκτός των σχετικών με τη σταφίδα δημοσιευμάτων, υπήρχε καθημερινά ειδική στήλη για την κίνηση του λιμένα Κατακώλου, και για τις τιμές του προϊόντος της κορινθιακής, τόσο στις αγορές του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού.
Επιπροσθέτως, υπήρχαν συνεχείς αναφορές σε θέματα όπως το Υδραυλικό Ταμείο Ηλειακού Κάμπου, οι Νομομηχανικοί, και οι έρανοι υπέρ των φτωχών κ.λπ.
Επίσης, υπήρχαν καθημερινές σχεδόν διαφημιστικές καταχωρίσεις των κέντρων διασκέδασης, των ζαχαροπλαστείων, συχνές αναφορές στα καφενεία της εποχής που εκτός από τον παραδοσιακό τους ρόλο λειτουργούσαν και ως χώροι κοινωνικών εκδηλώσεων (όπως χοροεσπερίδων και διαλέξεων), των κινηματογράφων του Πύργου και πολύ συχνές αναφορές στο θέατρο «Απόλλων», στο οποίο, εκτός από θεατρικές παραστάσεις, πραγματοποιούνταν και προβολές ταινιών και άλλες εκδηλώσεις, όπως μουσικές.
Σε σχέση με την διασκέδαση των Πυργιωτών υπήρχε και κάτι που δεν διαφημιζόταν, αλλά ήταν τόποι πολυσύχναστοι. Και αυτοί οι τόποι ήταν οι πολυάριθμες ιδιότυπες ταβέρνες του Πύργου, με τα κοινά πιάτα, τους πάγκους, τα στενόμακρα τραπέζια, τις παρέες που σχηματίζονταν δίχως ταξική διάκριση, τα ρεμπέτικα που αποδίδονταν με κανταδόρικο τρόπο, και με πολλά άλλα…
Για να επανέλθω στον τοπικό τύπο, συχνές αναφορές έχουμε και στις ποδοσφαιρικές ομάδες του Πύργου, τον Ηρακλή και τον Εθνικό, και αργότερα την Α.Ε.Κ.Πύργου.
Θα κλείσω την αναφορά μου στον τοπικό τύπο με μια μικρή είδηση, όπως τη χαρακτηρίζει ο συντάκτης της εφημερίδας «Πατρίς» της 18ης Ιουλίου 1938, στο κείμενο που θα ακούσετε τώρα από τον κ. Αναστασόπουλο.
Τέλος, μιας και η εκδήλωση γίνεται με συνδιοργανώτρια την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας, θα θέλαμε να πούμε ότι αίτημα για την ίδρυση αρχαιολογικού μουσείου στον Πύργο τέθηκε το 1929, προς την τότε κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ για αρχαιολογικό μουσείο στην Ήλιδα το 1938, επί Ιωάννου Μεταξά, και μάλιστα από την εφημερίδα της ΕΟΝ Ηλείας «Δημιουργία», που εκδιδόταν στην Αμαλιάδα.
Ο Πύργος, μια επαρχιακή πόλη του σταφιδοφόρου τόξου της ΒΔ Πελοποννήσου, παρά τον ατελή χαρακτήρα της αστικής ολοκλήρωσης, είχε να επιδείξει τα χρόνια εκείνα κοινωνική ζωή που χαρακτηριζόταν από εξαιρετική πυκνότητα και οικονομική λειτουργία που χαρακτηριζόταν από ιδιαίτερη άνθηση, με τον απόηχο της μπελ επόκ και τα νεοκλασσικά, να είναι στοιχεία σαφώς παρόντα
Μετά ήρθε ο πόλεμος, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που κυριολεκτικά σάρωσε στο πέρασμά του ένα πολύ μεγάλο μέρος της προπολεμικής πραγματικότητας. Συνήθειες, οικονομικές και κοινωνικές πρακτικές, ο προσανατολισμός του παραγωγικού μοντέλου, η πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης, ακόμη και η πολιτική συμπεριφορά, μεταβάλλονται. Επίσης, ανθρώπινες ζωές καταστρέφονται λόγω των δύσκολων συνθηκών. Ας μην το ξεχνούμε αυτό.
Ο Πύργος, όμως, έδωσε και συνεχίζει να δίνει πολλά στη νεοελληνική κοινωνία σε όλα τα επίπεδα, αφού η πόλη μέσω των παιδιών της σφράγισε ανεξίτηλα την νεοελληνική πραγματικότητα, σε κάθε της πτυχή.
Εναπόκειται σε εμάς, που ζούμε το παρόν, να έχουμε στόχους και θέληση για την πόλη μας, απ’ όποιο μετερίζι και αν λιπαίνουμε τη διαδικασία της ζωής.
Σας ευχαριστώ θερμά για το ενδιαφέρον σας και την προσοχή σας.
Σημείωση: Τα αποσπάσματα των εφημερίδων προέρχονται από την ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
 |
*Ο Διονύσιος Τραμπαδώρος είναι Οικονομολόγος και Ιστορικός (ΜΑ). Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο έχει δημοσιευτεί στο Ηλειακό Πανόραμα-Ηλειακή Πρωτοχρονιά 18 |
