Τρία μνημονιακά έγγραφα της περιόδου 1829-1831 για το Μετόχιο της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου στον Πύργο.

Του Διονύση (Σάκη) Τραμπαδώρου*

          Η ιστορία του Μετοχίου της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου, στον Πύργο είναι εν πολλοίς άγνωστη.

          Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσουμε τρία μνημονιακά έγγραφα του δημόσιου μνήμονα της Επαρχίας Ηλείας, Στέλιου Α. Κουβαρά, ο οποίος ήταν και ο πρώτος που διορίστηκε στη θέση αυτή κατά την καποδιστριακή περίοδο.

Οι όροι μνήμων και μνημονείο (μνημονεία) έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα, αλλά, για την εποχή που μας ενδιαφέρει, μπορούμε αν πούμε ότι με το υπ’ αριθμόν 67 ψήφισμα της 11^ης Φεβρουαρίου 1830, «περί καταστάσεως της Μνημονείας» του Ιωάννη Καποδίστρια, καθιερώθηκε ο θεσμός των μνημόνων, σε αντικατάσταση του επί τουρκοκρατίας και μέχρι την εποχή εκείνη θεσμού των νοταρίων.

Ο Κουβαράς, όμως, υπογράφει τα έγγραφα που συντάσσει ως δημόσιος μνήμων ήδη από το 1829, δηλαδή προ της ύπαρξης του ψηφίσματος αυτού.

          Τα καθήκοντα των μνημόνων ήταν τα ίδια με αυτά των συμβολαιογράφων όπως προκύπτει από τον ορισμό της έννοιας του δημοσίου μνήμονα και άλλες πληροφορίες.

 Οι μνήμονες αντικαταστάθηκαν  αργότερα, επί Αντιβασιλείας, από τους συμβολαιογράφους, με το Διάταγμα περί οργανισμού των δικαστηρίων και συμβολαιογράφων της 16^ης Οκτωβρίου 1834.

             Τα έγγραφα έχουν συνταχθεί στον Πύργο, αφορούν τμήματα της περιουσίας του Μετοχίου, ενώ προκαλεί εντύπωση ότι και οι ενοικιαστές είναι και αυτοί Ζακύνθιοι εγκατεστημένοι στον Πύργο.

         Το πρώτο από αυτά είναι το έγγραφο με αύξοντα αριθμό 96 της 5^ης Νοεμβρίου 1829. Συμβαλλόμενοι ήταν ο καλόγερος Κοσμάς Κλάδης ποτέ Θεοχάρη, επιστάτης του Μετοχίου και ο Παύλος Παλιοθόδωρος.

          Ο καλόγηρος Κοσμάς Κλάδης είχε σταλεί από «τους άγιους πατέρες από τα Στροφάδια με έγγραφη άδεια να επιστατήσει του εδώ Μετοχίου του Αγίου».

          Με το αυτό το έγγραφο ο Κοσμάς Κλάδης παρέδωσε για εκμετάλλευση, έναντι ενοικίου, στον Παύλο Παλιοθόδωρο, όλα τα αμπέλια που ανήκαν στο Μετόχι, δηλαδή αυτό στο χωριό Άγιος Γεώργιος, στο χωριό Κολύρη, στην περιοχή του Κοκολόη, τρία αμπέλια στην περιοχή του Σουτίου και ακόμα ένα χωράφι στην περιοχή του Σουτίου, με όλα τα «δεντρικά».

          Επίσης, δίδονται στον Παύλο Παλιοθόδωρο δύο ακόμα κτήματα στο Σούτι και έξη στα Αλώνια που ανήκαν  («απαρθενευομένων», όπως αναφέρει το συμβόλαιο) στο Μετόχι.

Η τοποθεσία του Σουτίου είναι άγνωστη σήμερα ή πρόκειται για λάθος του γραφέα ο οποίος ήθελε να αναφερθεί στο χωριό Σώπη, ενώ τα «Αλώνια» είναι περιοχή στο κέντρο του Πύργου, στην οποία βρίσκεται και ο Ιερός Ναός του Αγίου Διονυσίου.

          Ο μισθωτής Παύλος Παλιοθόδωρος αποκτούσε το δικαίωμα της καλλιέργειας των προαναφερόμενων κτημάτων αντί ενοικίου 34 δίστηλων ταλίρων το χρόνο, ενώ η συμφωνία είχε διάρκεια 3 χρόνια.

          Επίσης, ο καλόγηρος Κλάδης υπόσχεται να δώσει στον Παλιοθόδωρο μία κάδη ( μεγάλο βαρέλι ανοικτό από πάνω όπου πατούν τα σταφύλια για να βγει ο μούστος), δύο βουτσιά ζακυνθινά, δύο μοραΐτικα, καινούργια, και ένα σκαφώνι με την πατητήρα του, τα οποία ο Παλιοθόδωρος υπόσχεται να επιστρέψει μετά την παρέλευση της τριετίας.

          Συμφωνία γίνεται επίσης και για το κρασί που θα παραχθεί από τα αμπέλια, με ένα μέρος της παραγωγής να περιέρχεται στο Μετόχιο.

          Στο συμφωνητικό υπογράφουν για λογαριασμό του αγράμματου καλόγερου Κλάδη ο «παρακαλεστός» ιερομόναχος Παρθένιος Μαλαπέτζας (Μαλαπέτσας), ο Παύλος Παλιοθόδωρος που βεβαιώνει τα αναφερόμενα και ως μάρτυρες οι Πύργιοι Φώτιος Βλαχοχρήστος και Αντώνιος Βερτζάγιας.

«Παρακαλεστοί» ήταν αυτοί που υπέγραφαν για λογαριασμό των αγράμματων, κατόπιν παρακλήσεως των τελευταίων.

          Το δεύτερο συμβόλαιο είναι το με αριθμό 564 της 18^ης Νοεμβρίου 1830 και συμβαλλόμενοι είναι ο προαναφερθείς Κοσμάς Κλάδης ως επιστάτης του Μετοχίου και ο Ζακύνθιος Διονύσιος Στεριώτης.

          Με το συμφωνητικό αυτό ο Κλάδης εκμισθώνει στον Διονύσιο Στεριώτη κτήματα του Μετοχίου που βρίσκονται στο χωριό Ροβιάτα της περιφέρειας του τότε Δερβή Τσελεμπή, δηλαδή της σημερινής Αμαλιάδας.

          Συγκεκριμένα του νοικιάζει ένα αμπέλι, ένα χωράφι, ένα σπίτι, σκεπασμένο με την περιοχή που το περιβάλλει και με τον κήπο του, με όλα τα δενδρικά του, καθώς και ένα σπίτι ξεσκέπαστο.

         Η συμφωνία είχε διάρκεια τρία έτη και με βάση αυτή ο ενοικιαστής Διονύσιος Στεριώτης είχε το δικαίωμα να καλλιεργεί τα αμπέλια, να ρίχνει καταβολάδες, να καλλιεργεί τον κήπο με τα δενδρικά, να φυτεύει καινούργια δέντρα, και γενικότερα να είναι λήπτης του συνόλου της παραγωγής των κτημάτων.

          Το ενοίκιο καθορίστηκε στα 7 δίστηλα τάλιρα, το οποίο ο ενοικιαστής Στεριώτης θα έπρεπε να το δίνει τον Ιούνιο κάθε έτους.

          Για λογαριασμό του αγράμματου Κοσμά Κλάδη υπογράφει ο «παρακαλεστός» ιερέας Νικόλαος, για λογαριασμό του αγράμματου Στεριώτη ο παρακαλεστός Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, καθώς και οι μάρτυρες Διονύσιος Δημητρόπουλος και Νικόλαος Μπάστας.

          Το τρίτο έγγραφο είναι το με αριθμό 672 της 14^ης Ιανουαρίου 1831.

          Με το έγγραφο αυτό ο καλόγερος Κοσμάς Κλάδης, ενεργώντας, πάντα, ως επιστάτης του Μετοχίου, πωλεί ένα αμπέλι, στο χωριό του Πύργου, Κολύρη.

          Το αμπέλι στου Κολύρη ήταν αφιερωμένο στον Άγιο από πιστό.

          Αγοραστής ήταν ο Πύργιος Κωνσταντίνος Μαθιόπουλος, ενώ στο συμβόλαιο αναφέρονται και οι όμοροι ιδιοκτήτες (συνοριάτες) του αμπελιού.

          Ο Κοσμάς Κλάδης έλαβε αυτή την απόφαση, να πωλήσει το αμπέλι στο χωριό Κολύρη, επειδή όπως αναφέρεται στο συμβόλαιο της αγοραπωλησίας αυτό ήταν προς το συμφέρον του Μοναστηριού, λόγω του ό,τι βρήκε να αγοράσει άλλο, με μεγαλύτερη απόδοση και, το κυριότερο, πολύ πιο κοντά στο Μετόχιο.

          Το τίμημα της αγοραπωλησίας ήταν 40 φοίνικες και 80 λεπτά, τα οποία ο αγοραστής Κωνσταντίνος Μαθιόπουλος μέτρησε επί τόπου και παρουσία στου δημοσίου μνήμονα και των μαρτύρων.

          Το συμβόλαιο υπογράφουν, για λογαριασμό του αγράμματου Κοσμά Κλάδη, ο «παρακαλεστός» Νικολής Κόκοτος, ο Κωνσταντής Ζιμπινάκης, «παρακαλεστός» από τον αγράμματο Κωνσταντίνο Μαθιόπουλο, καθώς και οι μάρτυρες Βασίλης Πρωτογερόπουλος και Αναγνώστης Σπυρόπουλος.

          Αυτά τα μνημονιακά (συμβολαιογραφικά) έγγραφα αποδεικνύουν το ό,τι η παρουσία του Μετοχίου στον Πύργο είναι πολύ παλιά και εν πάση περιπτώσει παλαιότερη από τη δεκαετία του 1820, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που πιστεύεται από κάποιους οι οποίοι τοποθετούν χρονικά την παρουσία του Μετοχίου πολύ μεταγενέστερα, ενώ, παράλληλα, μαζί με το περιεχόμενο άλλων εγγράφων, έρχονται να τεκμηριώσουν την άποψη ότι η γη της Ηλείας ήταν ανέκαθεν η terra ferma για τα νότια Επτάνησα και ιδιαιτέρως για τη Ζάκυνθο.

*Ο Διονύσης (Σάκης) Τραμπαδώρος είναι απόφοιτος του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, καθώς και κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου ειδίκευσης στην Μεθοδολογία Κριτικής και Έκδοσης Ιστορικών και Αρχειακών Πηγών, επίσης, του Ιονίου Πανεπιστημίου.