Ηθική και Καθήκον

Του  Bill and the Kidd

 Πόσοι μπορούν να αντισταθούν και να αναλάβουν την ευθύνη αλλά κυρίως τις επιπτώσεις μιας αρνήσεως εκτελέσεως εντολής στο πλαίσιο του υπηρεσιακού καθήκοντος προβάλλοντας θέματα ηθικής υπόστασης που δημιουργούνται από την εκτέλεσή του; Πού σταματάει η έννοια του ορθώς εννοούμενου καθήκοντος σε καιρό πολεμού ή ειρήνης;

Βρισκόμαστε στα τέλη του 1948 και ο Εμφύλιος μαίνεται στα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας. Οι Αμερικάνοι έχουν αναλαβει πλέον δυναμικά την επίλυση του ελληνικού προβλήματος και επιδιώκουν άμεσα αποτελέσματα.

Ο Π. είναι χειριστής σε βομβαρδιστικό και έχει αποστολή να βομβαρδίσει θέσεις των ανταρτών του ΔΣΕ στην πλαγιά του βουνού και πλησίον οικισμού. Οι θέσεις συχνά περιελάμβαναν και χωριά τα οποία θεωρούνταν φίλα προκείμενα στους αντάρτες. Στους κόλπους της Βασιλικής Αεροπορίας, όπως και στους έτερους Κλάδους των ΕΔ, υπάρχουν ακόμη μικροί θύλακες που υποστηρίζουν τον αγώνα των ανταρτών ή απλά θεωρούν την αναμέτρηση αυτή καταστροφική για την Ελλάδα. Αλλά γνωρίζουν όλοι τους ότι το παραμικρό λάθος, η παραμικρή παρέκκλιση από τις διαταγές ή η απείθεια θα τιμωρείται αυστηρά.

Ο Κ. είναι μαχητής του ΔΣΕ και βρίσκεται με τους υπόλοιπους αντάρτες λουφαγμένος (κρυμμένος) αναμένοντας την αεροπορική επίθεση των Κυβερνητικών δυνάμεων, χωρίς όπως είναι φυσικό να γνωρίζουν λεπτομέρειες της επιθέσεως. Γνωρίζουν μόνον ότι θα πραγματοποιηθεί σύντομα. Είδαν από νωρίς τον γαλατά (το αναγνωριστικό) να κόβει βόλτες από πάνω τους.

Ο χειριστής του βομβαρδιστικού δε γνωρίζει απαραίτητα το υλικό που κουβαλάει στην κοιλιά του το αεροπλάνο. Γνωρίζει μόνο ότι έχει καθήκον να πλήξει με το πολεμικό υλικό που διαθέτει, εν προκειμένω τις βόμβες, τις θέσεις των αντιπάλων του. Πλησιάζει στη θέση ρίψης χαμηλώνει και στρέφει το αεροπλάνο προς το σημείο. Προετοιμάζεται και σε λίγο θα ανοίξει την καταπακτή ρίψης βομβών.

«Κάθε φορά που πλησιάζα για ρίψη έρχομουν σε απόγνωση. Τί δουλειά έχω εγώ με αυτή την κατάσταση; Δεν είναι πόλεμος αυτός. Ο πόλεμος τελείωσε το ’45 με εμάς στην πλευρά των νικητών. Τί κάνουμε τώρα εδώ; έβλεπα από ψηλά τους χωρικούς και ήξερα ότι σε λίγο κάποιοι από αυτούς ίσως να ήταν νεκροί από τον βομβαρδισμό. Αυτοί τί έφταιγαν; Πού να πήγαιναν;(.)». (Σήμερα 70 έτη περίπου από τότε κάθε φορά που μου το αφηγείται ξεσπάει σε λυγμούς).

«Είχα δίπλα μου κι αυτόν των πληροφοριών του Επιτελείου να με παρακολουθεί στην πτήση μη τυχόν και δεν εκτελέσω επακριβώς το καθήκον μου. Δεν είχα επιλογή διότι σε κάθε άλλη περίπτωση θα με περνούσαν οπωσδήποτε από αεροδικείο ως φιλοκομουνιστή».

Είχαν ήδη ξεκινήσει οι εσωτερικές έρευνες στην Αεροπορία, που τελικά οδήγησαν στην περίφημη Δίκη Των Αεροπόρων αμέσως μετά το πέρας του Εμφυλίου.

Οι αντάρτες του ΔΣΕ από κάτω αναμένουν λουφαγμένοι υπομονετικά. Δεν είναι δα και η πρώτη φορά που θα υποστούν τις συνέπειες ενός βομβαρδισμού. Αυτή τη φορά όμως οι βόμβες θα ήταν διαφορετικές. Μου περιγράφει ο Κ. ότι κάποια από τα βομβαρδιστικά έριξαν κάτι κυλινδρικά πράγματα που έμοιαζαν με βαρέλια. «Ρε εσείς» λέει ένας αντάρτης «Πάμε να τα πάρουμε. Πρέπει να έριξαν κατά λάθος εφόδια στην πλευρά μας». Συνεχίζει ο Κ. «Κάποιοι έτρεξαν με την ελπίδα να βρουν τρόφιμα στα βαρελάκια που μόλις ερίφθησαν. Αλλά για κακή τους τύχη λίγα δευτερόλεπτα αργότερα έγιναν μεγάλες εκρήξεις και κάηκαν τα πάντα στο σημείο όπου έπεσαν αυτά τα βαρέλια. Κρατήρες και καψίλα παντού. Δεν έμεινε ίχνος ζωής από όπου πέρασαν οι φλόγες. Τί να ήταν αυτό το πράγμα;  Δεν το είχαμε ξαναδεί. Τα έκαψε όλα. Και τώρα να πάει κάποιος εκεί, θα δει ότι το μέρος είναι ακόμη καραφλό. Τα έκαψε όλα (_)».

Πρόκειται βέβαια για τις βόμβες Ναπάλμ, των οποίων οι πρώτες ρίψεις πραγματοποιήθηκαν δοκιμαστικά κατά τη διάρκεια των Επιχειρήσεων 1948 στη Δυτική Μακεδονία.

Οι χωρικοί τα είχαν πλέον χαμένα. Δεν είχαν πλέον πολλές επιλογές. Ή θα έφευγαν από τα εδάφη τους για μια νέα ζωή ή θα έμεναν με κίνδυνο να σκοτωθούν από τα διασταυρούμενα πυρά. Υπήρχαν βέβαια και κάποιοι που πήγαιναν με τους αντάρτες.

Λέω στον Κ. «Ξέρετε ότι ένας από τους πιλότους που σας έριχνε τότε τις βόμβες το θυμάται τώρα και βουρκώνει. Εάν δεν το έκανε τότε θα τον καταδίκαζαν στο αεροδικείο».

Απαντάει ο Κ. «Ναι αλλά τότε τις έριχνε χωρίς να σκεφτεί ότι εντάξει εμείς ήμασταν ο στόχος του. Αλλά θα σκότωνε και αμάχους. Γνωρίζω το τί έγινε μετά με τη δίκη των Αεροπόρων. Ήταν κι αυτοί εγκλωβισμένοι, όλοι μας ήμασταν εγκλωβισμένοι και χωρίς επιλογές. Υπήρξαμε πιόνια όλοι μας και από τις δύο πλευρές. Εγώ έφυγα αναγκαστικά για Τασκένδη μέσω Αλβανίας στα τέλη του ’49. Δε θα με σήκωνε το κλίμα να μείνω εδώ».

Ποιό είναι τελικά το όριο του καλώς εννοούμενου καθήκοντος διαβάζοντας αυτή την πραγματική ιστορία; Πόσοι έχουν το ηθικό αλλά κυρίως το ψυχολογικό ανάστημα να επέμβουν ανασταλτικά σε μια ανθρωποσφαγή σε περίοδο πολέμου ή στην ειρηνική καθημερινότητα, ενεργώντας αντίθετα με τη ροή των γεγονότων γνωρίζοντας εκ των προτέρων τις επιπτώσεις αυτής τους της πράξης;Μήπως το ένστικτο της επιβίωσης κυριαρχεί πάντα ξεπερνώντας κάθε άλλη προτεραιότητα στη ζωή μας;

Πόσοι αλήθεια μπορούν να φιλτράρουν μέσω κριτικής αναλυτικής σκέψης και να επιλέξουν κάτι αντίθετο, όχι απαραίτητα ορθότερο, αλλά ηθικότερο από αυτό που επιλέγουν οι πολλοί σε μια κρίσιμη κατάσταση ακόμη κι εάν πρόκειται να βλάψουν τον εαυτό τους; Να πράξουν βάσει του ηθικού καθήκοντος του ανθρώπου; Των άγραφων ηθικών νόμων και όχι των γραπτών νόμων; Όπως έπραξε η Αντιγόνη στην τραγωδία του Σοφοκλή, ενσαρκώνοντας την ηθική πλευρά του καθήκοντος, πέρα από ανθρώπινους και θεϊκούς νόμους. Όπως έπραξε ο Σωκράτης πίνοντας το κώνειο, μένοντας πιστός στον αξιακό του κώδικα. Συνεπώς υπάρχει πάντα δυνατότητα για την ηθική της αμφισβήτησης μέσω της ατομικής συνείδησης του κάθε ανθρώπου.

Δύο ακόμη χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την έννοια του υπηρεσιακού καθήκοντος και του ηθικού καθήκοντος.

α)Τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς που υπέστη η Γιουγκοσλαβία τους γνωρίζουμε όλοι. Δεν γνωρίζουμε όμως όλοι ότι όσα βομβαρδιστικά δεν έριξαν όλες τις βόμβες τους σε στόχους, τις έριξαν στην Αδριατική, διότι οι πιλότοι όφειλαν να τα επιστρέψουν στην βάση τους χωρίς φορτίο. Αυτό θεωρείται εκτέλεση του υπηρεσιακού καθήκοντος, αλλά ηθικά είναι κατακριτέα ως τακτική διότι δημιούργησε υπαρκτό και διαρκή κίνδυνο για περιβάλλον και ανθρώπους.

β) Κατά τη διάρκεια των Επιχειρήσεων στα Δωδεκάνησα το φθινόπωρο του 1943, βυθίστηκε του HMS PANTHER. Οι ναυαγοί περισυνελέγησαν από το πλήρωμα του ΑΤ ΜΙΑΟΥΛΗΣ. Ο Αξιωματικός Γεφύρας του HMS PANTHER, το πρώτο πράγμα που ζήτησε όταν επέβη του πλοίου ήταν ένα μολύβι, για να σημειώσει την ακριβή ώρα προσκρούσεως και εν συνεχεία βυθίσεως του πλοίου. Αυτό θεωρείται εκτέλεση του υπηρεσιακού καθήκοντος και ηθικά είναι ορθή ως πράξη διότι κατεγράφη ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός με ακρίβεια, παρά τη δυσκολία της υφισταμένης καταστάσεως.