Τα μικρά και μεσαία ιατρικά εργαστήρια της χώρας συνεχίζουν να υποφέρουν από το δυσβάστακτο μέτρο του clawback, συσσωρεύοντας διαρκώς χρέη. Πλέον, πολλά από αυτά έχουν ήδη κλείσει, ενώ αν συνυπολογίσουμε και τις θέσεις εργασίας που χάνονται, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το μέγεθος του προβλήματος είναι τεράστιο. Την ίδια στιγμή, τα υπόλοιπα μικρομεσαία διαγνωστικά κέντρα αντιμετωπίζουν σοβαρότατο ζήτημα βιωσιμότητας, παλεύοντας σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες να κρατηθούν και να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους.

Η συνεχής υποβάθμιση και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας δεν αφήνει ανεπηρέαστους τους απλούς πολίτες, που υποχρεώνονται να πληρώνουν όλο και παραπάνω για παροχές υπηρεσιών που υποτίθεται ανήκουν στη δημόσια υγεία.

Στην προσπάθειά μας να σταθούμε έμπρακτα στο πλευρό όλων όσων πλήττονται και κυρίως στο κοινωνικό σύνολο, καταθέσαμε τροπολογία με συγκεκριμένα μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος. Σύμφωνα με αυτή, προβλέπεται ένα μεταβατικό στάδιο αισθητής μείωσης του clawback των συμβεβλημένων με τον ΕΟΠΥΥ διαγνωστικών κέντρων κατά το οποίο αυτό διαμορφώνεται στο 0% επί ετήσιων υποβολών προς τον ΕΟΠΥΥ έως 150.000 ευρώ, στο 5% επί ετήσιων υποβολών προς τον ΕΟΠΥΥ από 150.001 ως 250.000, στο 10% επί ετήσιων υποβολών προς τον ΕΟΠΥΥ από 250.001 ως 350.000 ευρώ και στο 15% από 350.001 ευρώ και πάνω.

Παράλληλα, στην τροπολογία προτείνεται ως μοναδική λύση μακράς πνοής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχει δημιουργήσει το clawback η κατάργησή του και η χάραξη πολιτικών και μέτρων κατά της στρέβλωσης της προκλητής ζήτησης λόγω υπερσυνταγογράφησης διαγνωστικών εξετάσεων.

Με δεδομένο, λοιπόν, ότι το clawback πλήττει τα διαγνωστικά κέντρα, είναι απαραίτητη η προστασία τους, αφενός με την περαιτέρω ρύθμιση των συσσωρευμένων χρεών τους και αφετέρου με την πλήρη απαλλαγή τους από το άδικο αυτό μέτρο.

Δυστυχώς και σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση αποδεικνύει πως δεν ενδιαφέρεται για τους πολλούς, οδηγώντας σε λουκέτο τα μικρά και μεσαία εργαστήρια, για χάρη των μεγάλων συμφερόντων. Αντίθετα εμείς, θεωρούμε πως η προστασία της βιωσιμότητας των μικρών και μεσαίων εργαστηρίων σε συνδυασμό με τη διασφάλιση και την αύξηση των θέσεων εργασίας σε αυτά, αποτελεί βασική προτεραιότητα, όπως ασφαλώς αποτελούν οι ποιοτικές παροχές υπηρεσιών της δημόσιας υγείας σε όλες και όλους.

 

Στ. Καννής: «Κοινά ιστορικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά συνδέουν τα τρία νησιά με την Ηλεία».

 

✅Με μία ξεχωριστή εκδήλωση στο Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο,  η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πύργου σε συνεργασία με τον Δήμο Πύργου την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και την Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού εορτάστηκε  για πρώτη φορά η «Ελευθέρια Επτανήσων» που σηματοδοτεί την επέτειο παράδοσης της Σημαίας της Ιονίου Πολιτείας στο λιμάνι του Κατακόλου που έγινε στις 23 Μαΐου 1864.

✅Όπως είναι γνωστό τα Ιόνια Νησιά παραχωρήθηκαν από την Αγγλία στην Ελλάδα. Η  παράδοση της σημαίας της Ιόνιας Πολιτείας που ήταν μέχρι τότε το επίσημο κράτος των νησιών Κέρκυρας, Κεφαλλονιάς, Ζακύνθου, έγινε πάνω στην φρεγάτα ¨Ελλάς¨ όπου βρισκόταν ο Βασιλιάς των Ελλήνων Γεώργιος ο Α΄ ο οποίος την πήρε στα χέρια του από τον Άγγλο ύπατο αρμοστή

✅Ο ιστορικός του Ιονίου Πανεπιστημίου κ. Ειρηναίος Σταματόπουλος, οποίος ήταν ο κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση, παρουσίασε τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου ενώ αναφέρθηκε και στα κοινά χαρακτηριστικά που συνδέουν τα Ιόνια Νησιά με την Ηλεία.

✅Ο Δήμαρχος Πύργου κ. Στάθης Καννής κατά την διάρκεια του χαιρετισμού του τόνισε πως τα κοινά στοιχεία, (ιστορικά, πολιτισμικά κ.α.) των τριών νησιών του Ιονίου με την Ηλεία και την Αχαΐα, καλλιεργούν την σκέψη πως μπορούν να αποτελέσουν μία διοικητική ενότητα.

✅Χαιρετισμό απηύθυναν επίσης Ο Μητροπολίτης Ηλείας κ. Αθανάσιος, οι Πρόεδροι της Δημοτικής Βιβλιοθήκης κ. Γιάννης Νικολόπουλος και τους παραρτήματος Ηλείας της ΕΑΑΝ Πλοίαρχος ε.α.  Ζώης Υφαντής π.ν. καθώς και της Κεντρικής ΕΑΑΝ, Αντιναύαρχος ε.α. Στέλιος Μάρκου π.ν. ,ενώ την εκδήλωση συντόνισε η Αντιπρόεδρος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης κ Ευγενία Χριστοπούλου.

Η εκδήλωση έκλεισε με παραδοσιακά τραγούδια από τα Επτάνησα που ερμήνευσε η χορωδία του Λυκείου Ελληνίδων υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας κ. Κωνσταντίνας Σακκά-Κυρίτση.

Ο καθορισμός τέλους αυτεπάγγελτου καθαρισμού οικοπέδων και απομάκρυνσης των υλικών, αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης κατά τη συνεδρίαση της Δημοτικής Επιτροπής του δήμου Ανδρίτσαινας-Κρεστένων.

Το ζήτημα  αυτό συζητήθηκε  στα πλαίσια εφαρμογής της 20/2024 Πυροσβεστικής διάταξης με θέμα «Καθορισμός Προληπτικών Μέτρων πυροπροστασίας οικοπεδικών και λοιπών ακάλυπτων χώρων που βρίσκονται σε περιοχές εντός εγκεκριμένων ρυμοτομικών σχεδίων, εντός των ορίων οικισμών χωρίς εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο, σε εκτάσεις που βρίσκονται εντός ακτίνας από τα 100 μ. από τα όρια τα των ανωτέρων περιοχών, καθώς και σε εκτός σχεδίου γήπεδα με κτίσμα».

Κατά την συνεδρίαση  ελήφθη απόφαση για την επιβολή τέλους 0,70 ευρώ ανά τ.μ. για την δαπάνη καθαρισμού οικοπέδων, όσων ιδιοκτητών αγνόησαν την υποχρέωσή τους.

Ταυτόχρονα στους εν λόγω ιδιοκτήτες επιβάλλεται και  το ισχύον πρόστιμο από την πλευρά της πολιτείας που ανέρχεται σε 0,50 ευρώ ανά τ.μ., ενώ και τα δύο (πρόστιμα) βεβαιώνονται από τον οικείο δήμο.

Ήδη από το δήμο ξεκίνησε η αποστολή επιστολών στους ιδιοκτήτες των συγκεκριμένων οικοπέδων, ενόψει της άμεσης έναρξης της  διαδικασίας που προβλέπεται από την ανωτέρω Πυροσβεστική διάταξη.

Στη συνεδρίαση της Δημοτικής Επιτροπής εξάλλου συζητήθηκαν και τα θέματα της πρόσληψης προσωπικού για δράσεις πυρασφάλειας 2024, του καθορισμού τροφείων βρεφών και νηπίων, της συμμετοχής του δήμου στο θεσμό Μαθητείας στο Μεταλυκειακό έτος –Τάξη Μαθητείας αποφοίτων ΕΠΑΛ για την περίοδο 2024-25 κ.α.

 

 

.

Τον κώδωνα του κινδύνο,  για την εγκατάλειψη και ερήμωση της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, εξαιτίας των εφαρμοζόμενων κυβερνητικών πολιτικών, έκρουσε ο επικεφαλής της παράταξης «Μαζί Αλλάζουμε – Δυτική Ελλάδα», Κώστας Καρπέτας, με αφορμή το συνέδριο της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ) με θέμα: «Οι Περιφέρειες μπροστά στις προκλήσεις: Θεσμική Θωράκιση – Αγροτική Ανάπτυξη», που διεξάγεται στην Πάτρα.

Όπως τονίζει σε δήλωσή του ο κ. Καρπέτας, οι δήθεν μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον δικαστικό, τον ακαδημαϊκό, τον φορολογικό, τον ασφαλιστικό, τον τραπεζικό και προσεχώς τον υγειονομικό χάρτη της χώρας, έχουν ως μοναδικό και ανομολόγητο στόχο τη μείωση του κόστους και δεν λαμβάνουν υπόψη τον παράγοντα άνθρωπο και τις ανάγκες του, με συνέπεια να επιταχύνουν την αβεβαιότητα των κατοίκων και να επιβαρύνουν διαρκώς την κατάσταση.

«Το αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών θα είναι η συνεχιζόμενη και αδιάλειπτη ερήμωση της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Οι νέοι άνθρωποι εγκαταλείπουν τον τόπο τους και οι μεγαλύτεροι, απογοητευμένοι και απελπισμένοι, προσπαθούν να αλλάξουν ρότα ζωής με ψαλιδισμένες προσδοκίες για ένα βιώσιμο μέλλον», σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Καρπέτας και πρόσθεσε: «Κλείστε τα όλα και μετά θα αναρωτιόμαστε γιατί το δημογραφικό αποτελεί το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας μας. Ανάπτυξη χωρίς ανθρώπους δεν υπάρχει. Καταντήσαμε μια κοινωνία που αναπολεί το παρελθόν και φοβάται το μέλλον. Μια κοινωνία στην εντατική».

Ο Κώστας Καρπέτας στάθηκε στα αποκαρδιωτικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το 2023 που αφορούν την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Σύμφωνα με αυτά, το 35,2% του πληθυσμού στη Δυτική Ελλάδα βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, από το 23,8% που ήταν το 2019 και σημείωσε χαρακτηριστικά: «Η περιοχή μας έχει εγκλωβιστεί σε μια παγίδα φτηνής ανάπτυξης (χαμηλή ένταση εργασίας, χαμηλή παραγωγικότητα, χαμηλές αμοιβές) που αναπαράγει φτώχεια, κοινωνικό αποκλεισμό και ανισότητες. Γι' αυτά όλα υπάρχουν πειστικές απαντήσεις, αγαπητοί μου συνάδελφοι σύνεδροι;».

Μιλώντας για τη θεσμική θωράκιση του θεσμού της Αιρετής Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, ο κ. Καρπέτας διαπίστωσε ότι «η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση διαρκώς υποβαθμίζεται. Από το αίτημα των Περιφερειών για Περιφερειακή Διακυβέρνηση, έχουμε πάει στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και αντί για τη θεσμική θωράκιση των Περιφερειών, οδηγούμαστε στη συνεχή απαξίωση του ρόλου τους».

Ο κ. Καρπέτας τόνισε ότι το ζήτημα της αλληλοεπικάλυψης και κατανομής των αρμοδιοτήτων δεν έχει λυθεί και πως οι διορισμένες Αποκεντρωμένες Διοικήσεις ενισχύονται αντί να καταργούνται. «Δυστυχώς, έχουμε καταντήσει το μακρύ χέρι της κυβέρνησης», σημείωσε χαρακτηριστικά κατά την ομιλία του στο συνέδριο της ΕΝΠΕ, ο επικεφαλής της περιφερειακής παράταξης «Μαζί Αλλάζουμε – Δυτική Ελλάδα» και παρουσίασε μια σειρά προτάσεων για τη θεσμική θωράκιση των Περιφερειών, όπως:

• Τη Συνταγματική αναθεώρηση, τουλάχιστον του άρθρου 102 του Συντάγματος, που θα θεσμοθετήσει την κατοχύρωση των αρμοδιοτήτων της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης.
• Την οικονομική αυτοτέλεια της Αυτοδιοίκησης και φορολογική αποκέντρωση, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
• Την εκχώρηση αρμοδιοτήτων από το Κράτος στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις, υλοποιώντας στην πράξη την έννοια της τοπικής αρμοδιότητας.
• Την κατάργηση των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, με διασφάλιση της εργασίας όλων των εργαζομένων σε αυτές, μεταφορά των αρμοδιοτήτων τους (εκτός εκείνων που αφορούν την «σκληρά» κρατική πολιτική) με ένταξη των ομοειδών Υπηρεσιών τους στις Περιφέρειες.
• Την άρση του αποκλεισμού από τη χάραξη της χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής των Περιφερειών με μητροπολιτικά χαρακτηριστικά.
• Την πρόβλεψη για την άσκηση ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων από την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση.

Κατασχέθηκαν (77) γραμμάρια κάνναβης και τρία φυτά της ναρκωτικής ουσίας

 

 

Συνελήφθη, προχθές το πρωί, στο Αγρίνιο, από τους αστυνομικούς του Τμήματος Δίωξης Ναρκωτικών της Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας Αγρινίου, ένας ημεδαπός άνδρας, σε βάρος του οποίου σχηματίστηκε, κακουργηματικού χαρακτήρα, δικογραφία για διακίνηση και καλλιέργεια ναρκωτικών.

 

Ειδικότερα, οι αστυνομικοί του Τμήματος Δίωξης Ναρκωτικών Αγρινίου, στο πλαίσιο αξιοποίησης πληροφοριών, πραγματοποίησαν έρευνα στην οικία του κατηγορούμενου, κατά την οποία βρήκαν και κατέσχεσαν τα εξής:

 

• (77,2) γραμμάρια κάνναβης,

• (3) φυτά της ναρκωτικής ουσίας και

• (1) λειτουργική ζυγαριά ακριβείας

 

Ο συλληφθείς οδγήθηκε στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αγρινίου.

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΝΤΩΝ

 

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΑΧΑΙΑΣ
Σύλληψη ημεδαπού για καταδικαστική απόφαση	Συνελήφθη, χθες το πρωί, στην Κλειτορία, από αστυνομικού του Αστυνομικού Τμήματος Κλειτορίας, ένας ημεδαπός άνδρας, διότι σε βάρος του εκκρεμούσε καταδικαστική απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Καλαβρύτων, με την οποία καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης τριών μηνών, για παράβαση της νομοθεσίας περί ενδοοικογενειακής βίας.
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΗΛΕΙΑΣ
Σύλληψη ημεδαπού για παράβαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών	Συνελήφθη, χθες το απόγευμα, στην Εθνική Οδό Πατρών Πύργου, από αστυνομικούς της ΟΠΚΕ της Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας Πύργου, ένας ημεδαπός άνδρας, διότι σε αστυνομικό έλεγχο που του διενεργήθηκε, βρέθηκε στην κατοχή του και κατασχέθηκε κάνναβη, συνολικού βάρους (3,9) γραμμαρίων και μικροποσότητα κοκαΐνης (0,9) γραμμάρια.

Συνελήφθησαν, χθες το πρωί, σε περιοχή της Αιγιαλείας, από αστυνομικούς του Τμήματος Ασφάλειας Αιγιαλείας, δέκα ημεδαποί (εξι άνδρες – τέσσερις γυναίκες), σε βάρος των οποίων σχηματίσθηκε δικογραφία, για κλοπή ηλεκτρικής ενέργειας.

 

Ειδικότερα, οι κατηγορούμενοι, έπειτα από έλεγχο που διενεργήθηκε, από αρμόδιο συνεργείο της ΔΕΔΔΗΕ, διαπιστώθηκε ότι ηλεκτροδοτούσαν παράνομα τις οικίες τους, έχοντας τοποθετήσει καλώδιο σε στύλο χαμηλής τάσεως.

 

Παράλληλα, σχηματίσθηκε δικογραφία σε βάρος ακόμα έξι ημεδαπών ατόμων, οι οποίοι βαρύνονται με το ίδιο αδίκημα και αναζητούνται για να συλληφθούν.

 

Οι συλληφθέντες θα οδηγηθούν στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αιγίου.

 

Σε αυτές τις εκλογές δεν μας θυμίζουν πολλά ότι ψηφίζουμε για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Κι όμως, πολλά από όσα θα ζήσουμε τα επόμενα χρόνια θα κριθούν σε σημαντικό βαθμό από τις αποφάσεις του. Στο πεδίο αυτό του πολιτικού αγώνα για το μέλλον της Ευρώπης, για το αύριο των λαών της με ποια όπλα προσέρχονται οι πολιτικοί σχηματισμοί της ελληνικής αριστεράς, με ποια σχέδια και ποιες στρατηγικές στοχεύσεις;

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.epohi.gr/article/49580/o-rolos-ths-ellhnikhs-aristeras-sto-eyropaiko-pedio

Η πληθυσμιακή συρρίκνωση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και στο ασφαλιστικό σύστημα με τις κρίσιμες αποφάσεις να πρέπει να παρθούν σε τρία χρόνια από σήμερα.

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.in.gr/2024/05/17/economy/oikonomikes-eidiseis/genia-ton-vaby-voomers-ayksanei-tis-aitiseis-syntaksiodotisis-ti-tha-ginei-ta-oria-apo-2027-kai-meta/

Ο καθηγητής δημογραφίας, Βύρων Κοτζαμάνης, αναλύοντας την κατάσταση σημειώνει πως «το δημογραφικό στη χώρα μας αναδεικνύεται έως ένα από τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα».

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.in.gr/2024/05/22/greece/ypogonimotita-ta-tria-montela-oikogeneias-kai-pos-allaksan-oi-anaparagogikes-symperifores/

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

«Σε δεινή θέση στα Βαλκάνια η Ελλάδα, με ευθύνη της κυβέρνησης»

Βασικά σημεία συνέντευξης του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής στον Real fm και στους Νίκο Χατζηνικολάου και Αντώνη Δελατόλλα

Αναφορικά με τη Συμφωνία των Πρεσπών και την εξωτερική πολιτική της χώρας μας ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος τόνισε:

Το ΠΑΣΟΚ από τη πρώτη στιγμή κράτησε ξεκάθαρη στάση για την Συμφωνία των Πρεσπών επισημαίνοντας τους κινδύνους ως προς το περιεχόμενο της πρότασης που εμφάνιζε τη Συμφωνία ως οριστική λύση.

Ήταν ήδη σαφές και ο κ.Μητσοτάκης το γνώριζε ότι ήταν προγραμματική θέση της νέας κυβέρνησης της γείτονος χώρας η διαφωνία της με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Αυτή τη στιγμή η χώρα μας βρίσκεται σε μία δύσκολη και αμήχανη θέση καθώς υπάρχουν ταυτόχρονα τρία καυτά ζητήματα στην εξωτερική μας πολιτική. Πρώτον το θέμα με τη Βόρεια Μακεδονία και τη στάση της νέας της κυβέρνησης για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Δεύτερον το θέμα που έχει προκύψει με την Αλβανία με την καταπάτηση ανθρωπίνων ελευθεριών και την υφαρπαγή περιουσιών, με τον πρωθυπουργό της κ.Ράμα να αλωνίζει στη χώρα μας πραγματοποιώντας συγκέντρωση στη καρδιά της Αθήνας και αναβιώνοντας το όραμα της Μεγάλης Αλβανίας. Τρίτον, το μεγάλο και σημαντικό θέμα που είναι οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία για το οποίο η κυβέρνηση προσπαθεί διαρκώς να εφησυχάσει τη κοινή γνώμη παρουσιάζοντας τη συμφωνία των Αθηνών ως παράγοντα σταθερής πορείας. Τις ίδιες διαβεβαιώσεις όμως ακούγαμε από τον Πρωθυπουργό μετά την ομιλία του στο κογκρέσο για την αμυντική θωράκιση της χώρας απέναντι στην Τουρκία όμως είδαμε τελικά τα αποτελέσματα. Το ΠΑΣΟΚ υποστήριξε με τη ψήφο του την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό των αμυντικών δυνάμεων της χώρας γιατί η διπλωματία είναι η προτιμητέα οδός αλλά και ο συσχετισμός ισχύος παίζει σημαντικό ρόλο,

Αυτή τη στιγμή δεν ξέρουμε το περιεχόμενο των συνομιλιών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Από τη μία ο κ. Ερντογάν λέει ότι δεν υπάρχει μία, αλλά πολλές διαφορές και εγείρει θέμα κυριαρχίας και από την άλλη ο κ. Γεραπετρίτης προαναγγέλλει συνυποσχετικό μεταξύ της χώρας μας και της Τουρκίας για την «διευθέτηση» της οριοθετήσεως του Αιγαίου. Πρόκειται όμως για μία δήλωση που έχει μείνει αδιευκρίνιστη και αναπάντητη ενισχύοντας τη θολή εικόνα της κυβέρνησης του κ. Μητσοτάκη απέναντι στον κ.Ερντογάν ο οποίος εγείρει διαρκώς ανιστόρητα αιτήματα και διεκδικήσεις.

Αναφερθείς στο ζήτημα της ακρίβειας και στα πραγματικά προβλήματα της καθημερινότητας ο Μιχάλης Κατρίνης δήλωσε:

Το ΠΑΣΟΚ έχει κάνει μία καθαρή επιλογή στο δρόμο προς τις ευρωεκλογές. Να μιλήσει πολιτικά και να καταθέσει προτάσεις τόσο για τις ευρωπαϊκές προκλήσεις όσο και για τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τη καθημερινότητα των Ελλήνων πολιτών. Βάζουμε την πολιτική απέναντι στην παραπολιτική και το lifestyle. Τα τελευταία 2 χρόνια οι πολίτες ακούν πολλές υποσχέσεις αλλά κάθε μήνα οι δαπάνες αυξάνονται για τα ίδια είδη διαβίωσης. Τον Σεπτέμβριο του 2021 ο πρωθυπουργός χαρακτήριζε την ακρίβεια ως ένα παρωδικό φαινόμενο και προσπάθησε να την αντιμετωπίσει με υποσχέσεις, εξαγγελίες και επικοινωνία όμως η κατάσταση σήμερα γίνεται ολοένα και χειρότερη με τον πληθωρισμό των τροφίμων στην Ελλάδα να είναι τριπλάσιος από την ευρωζώνη. Το ΠΑΣΟΚ έχει προτείνει από το 2022 τη μείωση του ΦΠΑ στα βασικά είδη διατροφής. Πρόκειται για ένα μέτρο το οποίο σύστησε μάλιστα η ευρωπαϊκή επιτροπή με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού. Το εφάρμοσαν στην Πολωνία, την Πορτογαλία και την Ισπανία και οι τιμές μειώθηκαν. Η Ελλάδα δεν το εφάρμοσε με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός στα τρόφιμα να μειώνεται λιγότερο από ότι στην ευρωζώνη. Όσο οι πολίτες βρίσκονται σε οριακή κατάσταση, ο ΦΠΑ παραμένει υψηλός και η κυβέρνηση αντλεί υπερέσοδα.

Τη δωρεάν δράση Μέτρησης Οστικής Πυκνότητας την οποία διοργάνωσε για μία εβδομάδα ο Δήμος Ήλιδας μέσω του ΚΕΠ Υγείας που διαθέτει, αγκάλιασε η τοπική κοινωνία της Αμαλιάδας και των δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου, αφού 332 άτομα ανταποκρίθηκαν και συμμετείχαν στο κάλεσμα κλείνοντας το ραντεβού τους.

O Δήμος Ήλιδας στο πλαίσιο της εφαρμογής προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής και σε αγαστή συνεργασία με το Ελληνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων, διοργάνωσε από τις 15 έως και τις 21 Μαΐου τις δωρεάν μετρήσεις, με σκοπό την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση της οστεοπόρωσης.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα 257 άτομα είχαν φυσιολογική μέτρηση, 60 άτομα βρέθηκαν με οστεοπενία και 15 άτομα με οστεοπόρωση, στη συντριπτική πλειοψηφία τους γυναίκες.

Ο Δήμαρχος Ήλιδας κ. Χρήστος Χριστοδουλόπουλους, τόνισε μετά το τέλος της δράσης: «Η υλοποίηση του προγράμματος προληπτικής ιατρικής ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η μεγάλη ανταπόκριση και συμμετοχή των συμπολιτών μας στο πρόγραμμα δείχνει την σπουδαιότητα των δράσεων πρόληψης για την υγεία, και για το λόγο αυτό θα συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα για τον Δήμο μας. Ευχαριστούμε θερμά το Ελληνικό Διαδημοτικό Δίκτυο Υγιών Πόλεων για τη στήριξη του έργου του ΚΕΠ Υγείας, με το οποίο θα συνεχίσουμε να συμβάλλουμε στην προώθηση της ιδέας της πρόληψης και προαγωγής της Δημόσιας Υγείας».

Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Ελληνικού Διαδημοτικού Δικτύου Υγιών Πόλεων κ. Γιώργος Πατούλης επεσήμανε: «Η πρόληψη επιτυγχάνεται με το συστηματικό και έγκυρο προσυμπτωματικό έλεγχο. Η ανταπόκριση των πολιτών του Δήμου Ήλιδας είναι πολύ μεγάλη και διαρκώς περισσότεροι πολίτες συμμετέχουν σε τέτοιου είδους δωρεάν προγράμματα, το οποίο μας γεμίζει χαρά και θέληση να συνεχίσουμε να διοργανώνουμε δράσεις που προάγουν την υγεία των πολιτών. Με αυτή τη δράση ο Δήμος της Ηλείας ενισχύει περαιτέρω τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου και δείχνει ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της καλής υγείας του πληθυσμού».

Η παραλλαγή FLiRT του κορονοϊού αυξάνεται σε Ευρώπη και ΗΠΑ αν και υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι είναι πιο επικίνδυνη.

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.in.gr/2024/05/22/in-science/sars-cov2/koronoios-neo-stelexos-flirt-kai-oi-anisyxies-gia-neo-kyma-pandimias/

Άραγε θα χαρακτηριστεί αντισημιτική μια χώρα που έβαλε το λιθαράκι προς τον τερματισμό της βίας πριν 30 χρόνια;

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.in.gr/2024/05/22/world/giati-anagnorisi-palaistiniakou-kratous-eidika-apo-oslo-ponese-perissotero-israil/

Δεύτερη μέρα του Olympia Rally! Η σημερινή πρόκληση των 230 χιλιομέτρων είναι μια αληθινή δοκιμασία πλοήγησης και αντοχής, που οδηγεί τους συμμετέχοντες μέσα από το πυκνό Δάσος Φολόης και την εκκινητική κοιλάδα του Πηνειού ποταμού. Αυτό το απαιτητικό τμήμα απαιτεί συνεχή εστίαση και εμπειρία στην πλοήγηση.

Δάσος Φολόης: Καλύπτοντας 33.000 τετραγωνικά μέτρα στον Όρος Φολόη, το Δάσος Φολόης είναι ένα από τα παλαιότερα αυτοφυώς φυτευθέντα δάση οξιάς και δρυός στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν η κατοικία κενταύρων και νεράιδων και πήρε το όνομά του από τον βασιλιά των κενταύρων, Φόλο, ο οποίος φιλοξένησε τον Ηρακλή.

Κορυφαίοι 3 Αναβάτες της Ημέρας:
1. #362 Moritz Hennefeld (DE)
2. #42 Ard Vermeulen (NL)
3. #306 Aart Van Vugt (NL)

Συγχαρητήρια στους κορυφαίους αναβάτες της σημερινής ημέρας! Αύριο, οι αναβάτες θα αντιμετωπίσουν το σκέλος του μαραθωνίου, ένα δύσκολο τεστ αντοχής και στρατηγικής.

Off Road Team

Όλοι οι παλιότεροι το θυμόμαστε. Ας γνωρίσουν τι έλεγε ο σκιτσογράφος Γιάννης Ιωάννου σε εποχή παντοκρατορίας του ΠΑΣΟΚ και οι νεώτεροι.

Κάποια στιγμή μάλιστα επί κυβέρνησης συνεργασίας ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ - ΝΔ, το 1990, κάτι ετοίμαζε το στέλεχος του τότε ΣΥΝ Καραγκουλές, οπότε σε μια ομήγυρη στην ΑΒΣΘ, που ήμουν φοιτητής, είπα το αμίμητο "Συνολάκια Ζαν-Πιέρ Καραγκουλέ". Τη μεθεπόμενη ημέρα το είδα γελοιογραφία από τον Διογένη Καμμένο, στην Ελευθεροτυπία.

Λέω τι άνεμο;  Μας παρακολουθούν;

Ένα άλλο που είχα κάνει ήταν το εξής: Πήρα μία λευκή κόλλα χαρτί Α4 και κάλυψα στο ταμπλώ που είχαν οι ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ {ΚΚΕ (μ-λ)}, το ΑΓΩ και ένειναν οι ΝΙΣΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ.

ΓΕΝΙΚΑ Η ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΠΕΣΕΙ ΔΕΝ ΛΕΓΕΤΑΙ. 

Αφήστε τα άλλα. Έχω λόγο που δεν τα λέω.

Αυτά για σήμερα. Τα υπόλοιπα θα δούμε πότε!

Η φετινή επέτειος της Ημέρας της Ευρώπης βρίσκει την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς υπερβολή, σε υπαρξιακή κρίση, μπροστά σε πολλαπλές προκλήσεις. Οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε η Ευρώπη δοκιμάστηκαν την τελευταία δεκαετία από την οικονομική, μεταναστευτική, υγειονομική κρίση, καθώς και από ζητήματα ασφάλειας, αλλά και μεγάλης έκτασης γεωπολιτικές αναταράξεις, με πρώτη αυτήν του πολέμου της Ουκρανίας, που ακόμα δοκιμάζει ενεργειακά και οικονομικά την Ευρώπη.

 

Η μη πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης με την υιοθέτηση κοινής ευρωπαϊκής ατζέντας για την εξωτερική πολιτική και άμυνα, της έχουν στερήσει τη δυνατότητα να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο μπροστά σε έναν κόσμο που μετασχηματίζεται γεωστρατηγικά και όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να κρατά τη θέση της ως οικονομικής υπερδύναμης αλλά όχι γεωπολιτικής, παρά τα όσα λέγονται στις Βρυξέλλες.

 

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει εσωτερικές προκλήσεις σε πολλά θέματα μεταξύ των κρατών-μελών και βέβαια με την αίσθηση ότι έχουν αποδυναμωθεί οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης-πολιτών, ενώ έχει ενισχυθεί το βαθύ σύστημα της γραφειοκρατίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

 

 

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα παρά το οικονομικό και γεωγραφικό μέγεθός της έχει και μπορεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ακόμα πιο ενεργό μέρος στη λήψη των αποφάσεων.

 

Ως μέλος της Ευρωζώνης, η Ελλάδα συμμετέχει και στην οικονομική διακυβέρνηση, έχοντας αφήσει πίσω τη δύσκολη περίοδο της οικονομικής κρίσης που τη δοκίμασε.

Επιπλέον, η γεωγραφική της θέση της προσδίδει σημαντικό ρόλο στη γεωπολιτική στρατηγική της Ευρώπης, εάν και όταν αυτή πάρει ουσιαστικό περιεχόμενο, ιδίως σε σχέση με την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και τις σχέσεις με τις όμορες χώρες.

 

Βεβαίως, αυτό προϋποθέτει την απομάκρυνση από τα στερεότυπα της εξωτερικής μας πολιτικής και την ουσιαστική συμβολή στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος ασφάλειας και σταθερότητας στην ευρύτερη γειτονιά μέσα από το σημαντικό ευρωατλαντικό της ρόλο.

 

Να σημειώσουμε εδώ ότι η ενίσχυση του εθνικισμού και του λαϊκισμού αποτελεί απειλή για το μέλλον της Ευρώπης και την ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό το επικίνδυνο μείγμα που όλο και κερδίζει έδαφος σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, αν δεν αναχαιτιστεί, θα μας γυρίσει πίσω σε εποχές διαχωρισμού και αντιπαράθεσης ανάμεσα σε έθνη και λαούς της Ευρώπης. Αυτόν τον καιρό δοκιμάζονται στην πράξη οι αρχές της ευθύνης και της αλληλεγγύης, που αποτελούν τις βάσεις της ευρωπαϊκής ιδέας.

 

Εκεί που εκδηλώθηκε με μεγάλη ένταση η αμφισβήτηση των δύο αυτών αρχών, ήταν τόσον στην οικονομική όσο και στην προσφυγική κρίση που ήταν και η βασική αφορμή για το Brexit και βεβαίως την εγκαινίαση μιας αντιευρωπαϊκής πολιτικής ορισμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, με πρώτη την Ουγγαρία του κ. Ορμπάν και μέχρι πρόσφατα την Πολωνία.

 

Σε αυτό το πλαίσιο προκλήσεων και αμφισβήτησης των αξιών της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καλούνται οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις να επικαιροποιήσουν την ευρωπαϊκή ιδέα, την ευρωπαϊκή ταυτότητα και την ενότητα

των κρατών-μελών. Συνάμα δε, να προωθήσουν την κοινή κατανόηση και αλληλεγγύη ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, συνδυάζοντας τον σεβασμό προς τις διαφορετικότητες και τα δικαιώματα των πολιτών αλλά και την αδιαμφισβήτητη εθνική ταυτότητα των κρατών-μελών. Αυτό το τελευταίο δείχνει και την κοινή ιστορική συνισταμένη των ευρωπαϊκών χωρών.

 

Δύσκολη η εξίσωση, γιατί οι περισσότερες από τις σημερινές γενεές πολιτών και πολιτικών ηγεσιών καταγράφουν έλλειμμα ιστορικής μνήμης, εμπειρίας και γνώσης και γι΄ αυτό υπάρχει πάντα και ο φόβος να επαναλάβουν την ιστορία με δραματικό τρόπο.

 

Η Ελλάδα και οι Έλληνες πολίτες έχουν συνειδητή σύνδεση με την ευρωπαϊκή ιδέα και όπως προανέφερα, η χώρα μας μπορεί με πρωτοβουλίες ευρωπαϊκής ενόρασης, όπως έχει πολλές φορές αναλάβει, να συμβάλλει στην πολιτική ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, με ακόμα πιο ενεργή συμμετοχή της σε αποφάσεις και πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και με την προβολή της ευρωπαϊκής ιδέας αλλά και με συνέργειες στην ευρύτερη περιοχή μας και ιδιαίτερα σε χώρες της Βορείου Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

 

Ιδιαίτερα δε για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, όπου παρατηρείται, με ανησυχία, επαναβαλκανοποίηση των Βαλκανίων, με εστίες εθνικιστικής αντιπαράθεσης, δηλαδή επιστροφής στο παρελθόν. Και όλα αυτά, μέσα από μια οξύμωρη σχέση όπου χώρες των αποκαλούμενων Δυτικών Βαλκανίων επιδιώκουν την ενσωμάτωσή τους στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

 

Σήμερα, εάν πράγματι υπάρχει η βούληση να προχωρήσει η Ευρώπη μπροστά σε αυτόν τον ευρείας κλίμακας παγκόσμιο γεωστρατηγικό και γεωοικονομικό μετασχηματισμό, οι σημερινές ηγεσίες της καλούνται να επανασυνδεθούν με το όραμα και την ιστορική εμπειρία της γενεάς μεγάλων ηγετών, που έθεσαν τα θεμέλια για το μεγαλύτερο επίτευγμα στην παγκόσμια ιστορία, που είναι, μετά από αιώνες πολέμων, η δημιουργία της ενωμένης Ευρώπης και ενός περιβάλλοντος ασφάλειας, ειρήνης, συνεννόησης και ευημερίας, που οι δικές μας γενεές απολαμβάνουν μέχρι σήμερα και που καλούμεθα να προστατεύσουμε και να διαφυλάξουμε.

«Η λήθη, και θα έλεγα ακόμα και η ιστορική πλάνη,

είναι ουσιαστικός παράγοντας της δημιουργίας

του Έθνους και, σ’ αυτή τη βάση, η πρόοδος των

ιστορικών σπουδών συνιστά κίνδυνο για την

εθνότητα»

Τι είναι έθνος, Έρνεστ Ρενάν 11/3/1882

 

 

Ο εθνικισμός είναι μια βασική παράμετρος της ρητορικής της ΝΔ κι αυτό δεν χρειάζεται πτυχίο πολιτικών επιστημών για να το αντιληφθεί κανείς. Τρανταχτό παράδειγμα, ο υποτιθέμενος υβριδικός πόλεμος στον Έβρο, ο οποίος, ακόμα και σήμερα, αφήνει νεκρούς πρόσφυγες και σκοτωμένες μετανάστριες είτε από τα παρακρατικά τάγματα, είτε από τις κυβερνητικές πρακτικές επαναπροώθησης που ποτέ δεν σταμάτησαν.

Προέλευση, περισσότερα στο https://www.epohi.gr/article/49252/ethnikh-elladas-kalhnyhta

Ο μορφασμός μιας λεχώνας, μιας κοπέλας 49 ετών που είχε διακαή πόθο να φέρει στον κόσμο δύο ελπίδες ο οποίος εκφράστηκε στο ανέβασμα ενός σιδερένιου σκαλοπατιού με έκανε να αναθεωρήσω άρδην πολλά μέσα μου.

Αντί να με κάμψει με σήκωσε, αντί να την βοηθήσω να ανέβει το σκαλοπάτι με βοήθησε, και ας λέει η ίδια όχι, αντί να συνθλίψει μέσα μου τον κόσμο τον ανόρθωσε, αντί να με κάνει ηττοπαθή και φοβικό με έκανε αποφασιστικό, αντί να με πικράνει με χαροποίησε όταν έτεινα τα χέρια μου να την βοηθήσω, αντί να σιχαθώ τον κόσμο με έκανε να σιχαθώ ΚΑΠΟΙΟΥΣ, αντί να μου βουλώσει το στόμα με έκανε να λέω περισσότερα, αντί να μου δώσει πίκρες μου έδωσε ένα λουλούδι.

Και μην ρωτάτε ποια είναι αυτή η κοπέλα. Είναι ένας δήμιος  του τότε, είναι η μάνα που γέννησε δύο συνηθισμένα παιδιά που τα αγαπάει και τα φροντίζει πάρα πολύς κόσμος.

Ένας κόσμος γεμάτος λουλούδια στην καρδιά, το ζωντανό κομμάτι του σύμπαντος, που αντί να είναι μια μειοψηφία θριαμβεύει καθημερινά και πατάει τα σκοτάδια που προσπαθούν να επιβάλλουν κάποιοι υπερφίαλοι.

Σε αυτό το κομμάτι ανήκουμε εμείς!

Τώρα για κάποιους που επιμένουν αλλιώς έχουν χρόνο.

Ας το ξανασκεφτούν! Δεν τους εμποδίζει κανείς!

Θα επανέλθω αν χρειαστεί και μου το επιτρέψουν οι δυνάμεις μου. 

Μία συζήτηση του Πέτρου Λινάρδου Ρυλμόν με τον ομότιμο καθηγητή Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.

Προέλευση, περισσότερα στην https://www.epohi.gr/article/49166/mihalhs-spoyrdalakhs-einai-h-anasygkrothsh-toy-koinonikoy-kratoys-o-sosialismos-toy-21oy-aiona

Η Βίβιαν Σπυροπούλου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Τορίνο και έχει εντρυφήσει στη Συγκριτική Πολιτική Ανάλυση, με τη διατριβή της να εστιάζει στα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη γενικότερα, και τον ΣΥΡΙΖΑ ειδικότερα. Τις μέρες αυτές που διεξάγεται το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, και ενώ ο χώρος της Αριστεράς έχει ανάγκη ανασύνταξης και αναδιοργάνωσης, συζητούμε για τις προοπτικές των αριστερών κομμάτων και της ευκαιρία που έχει αδράξει η ΝΔ από την παντελή απουσία αντιπολίτευσης.

Πηγή, περισσότερα στην https://www.epohi.gr/article/49006/vivian-spyropoyloy-o-syriza-vrisketai-se-mia-tomh-menei-na-doyme-an-einai-metexelixh-h-metallaxh

Δυστυχώς στερούμαι μιας βαθύτερης κλασσικής παιδείας που θα μου επέτρεπε να εκφράσω με άψογο φιλολογικό και καλολογικό τρόπο κάποιες σκέψεις σχετικά με όσα μου συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό. Η προσωπική μου περιπέτεια ,στη νεώτερη φάση της ξεκινά από το μακρινό 1996, όταν η επιθυμία της επαγγελματικής και κοινωνικής αποκατάστασης ήρθε να συναντήσει την πραγματικότητα της πόλης που με γέννησε και με μεγάλωσε. Μιας πραγματικότητας με Σημαντικότατες Παθογένειες!

Τότε διαπίστωσα ότι τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ βέβαια ότι η προβολή του παρελθόντος θα έφτανε στα 2024 και ποιος ξέρει για πόσα χρόνια ακόμη, ζωή να έχω.

Κοινή διαπίστωση μεταξύ των πραγματικών μου φίλων είναι ότι κάθε φάση της ζωής μου γεμίζει με προβλήματα , δύσκολα και δισεπίλυτα.

Προβλήματα με προεκτάσεις κοινωνικές, οικονομικές,ηθικές, συναισθηματικές, ζωτικές!

Και πάντα και πανταχού παρούσες οι σταθερές: To προσωπικό οικονομικό ζήτημα και το συναίσθημα..

Δύο σταθερές που αν διαταραχθούν με τον Έναν ή τον Άλλον τρόπο παράγουν αποτελέσματα.

Και τι αποτελέσματα...! Θεός φυλάξει!

Και το κράτος δικαίου; Οι προσωπικές ελευθερίες; To αμερόληπτο; H σημασία του κοινωνικού συμβολαίου; H δημοκρατία; H γειτονιά; H σημασία της ανθρώπινης ζωής που στη ζωή μου τίμησα κατά τρόπο απόλυτο και υπερβατικό θα έλεγα και για τους εχθρούς μου και για τους φίλους μου;

Και όμως! Όλα αυτά στον Πύργο μας καλύφθηκαν από μια ΑΝΑΓΚΗ.

Μια ΑΝΑΓΚΗ, σχεδόν μυστική, υφέρπουσα, πανταχού παρούσα, θετικά ή αρνητικά οριζόμενη, μια ΑΝΑΓΚΗ που από άλλους θεωρείται ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΜΠΟΥΣΟΥΛΑΣ και από άλλους ως ΑΠΑΞΙΑ ΚΑΙ ΣΚΟΥΠΙΔΙ.

Στην θυελλώδη και πολυκύμαντη ζωή μου έκανα πολλά πράγματα με επιτυχία, σε αντίθεση με την θέληση της οικογένειάς μου, σε αντίθεση με την γνώμη διαφόρων παραγόντων στην ΗΛΕΊΑ, ΣΕ ΑΝΤΊΘΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ οικονομική πραγματικότητα που αντιμετώπιζα και αντιμετωπίζω, σε αντίθεση με την καταστροφή του επαγγελματικού μου σταδίου, σε αντίθεση με τη λογική, σε αντίθεση με την προσπάθεια των ορκισμένων εχθρών μου να κάνουν την ψυχή μου να αισθανθεί μίσος και απαξία για την ανθρώπινη ζωή.

Και το αποτέλεσμα ήταν και είναι ΜΕΓΑΛΕΙΩΔΕΣ και μάλιστα υπό τους ήχους ενός Σκαλκώτα, ενός Σαμάρα ή τους στίχους ενός Σολωμού, ενός Παλαμά, ενός Σικελιανού, ενός Φώσκολου.

Από τα λίγα που πρόλαβα να καταλάβω.

Άξιζε που το έζησα αυτό και αξίζει που το ζω.

Και ας με ζηλεύουν! Και ας ταλαιπωρούμαι αφάνταστα με την υπόθεση των δύο μικρών μου σπυριών που είναι στο Ίδρυμα.

Το πρόβλημα δεν το έχω εγώ. Το έχουν αυτοί που επιλέγουν τρόπους επίλυσης των ζητημάτων  που δεν είναι συμβατοί με την ανθρώπινη ύπαρξη!

 

Συγκινησιακά φορτισμένος από το γεγονός ότι μια σημαντική απόφαση για τα παιδιά μου και για μένα ήρθε σε μια στιγμή ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΚΗΣ ΜΟΥ ΑΔΥΝΑΜΙΑΣ.

 

Παρακλητικός προς τους συμπολίτες μου να με βοηθήσουν και να διδάξουν στους ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΠΑΞΙΑ!

 

Το απόλυτο τέλος και τα υποτιθέμενα αδιέξοδα είναι ανύπαρκτα και δίχως κανένα αντίκρυσμα, είναι δε παράγοντας δυστυχίας και στοιχείο που μπορεί να οδηγήσει στον ψυχικό θάνατο αυτούς που πιστεύουν σε αυτά! Καλό είναι να απαλλαγούν!

 

Καλημέρα σε όλους τους γείτονες και συμπολίτες!

 

Και θα τα λέμε συχνότερα!

 

Πύργος, 13.02.2024

 

                                                       Δ.Ι. Τραμπαδώρος

Κάπου στο διαδίκτυο βρήκα αυτή τη φωτογραφία. Δεν θυμάμαι που τη βρήκα. Ας με συγχωρέσει ο κάτοχός της που τη χρησιμοποιώ. Προσπάθησα να βρω κάποια άλλη, αλλά δεν μπόρεσα.
Οι λόγοι που τη χρησιμοποιώ είναι ότι μου ξύπνησε μνήμες από τη δεκαετία του ΄80, αλλά και γιατί μου δημιούργησε έντονη συγκινησιακή φόρτιση! Είναι ένα λεωφορείο Mercedes, αλλά είναι το 302 ή το 303; Έχει σημασία αυτό, γιατί το μεν πρώτο αγκομαχούσε στον Μπράλο, το δε δεύτερο τον έβγαζε παλικαρίσια! Στη Θεσσαλονίκη για σπουδές. Μέσα της δεκαετίας του 1980. Στην αρχή από τον Πύργο στη Πάτρα και μετά με το πατρινό λεωφορείο για Θεσσαλονίκη. Πάντα με το νυχτερινό. Μετά μπήκε απευθείας γραμμή από Πύργο για Θεσσαλονίκη και τα πράγματα διευκολύνθηκαν. Στην αρχή, επίσης, οι αντοχές μου εξαντλούνταν μέχρι τη Λάρισα, μετά το συνήθισα. Τι να πρωτοθυμηθώ! Τον Στράτο Διονυσίου, τον Χρ. Νικολόπουλο, τον Άκη Πάνου, τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Γλυκερία, τον Γιώργο Σαρρή (για να πω τα κυρίαρχα ακούσματα) και, επίσης, τον Στ. Καζαντζίδη, τον Τσιτσάνη, τον Απόστολο Καλδάρα κ.ο.κ. Αλλά και τις στάσεις στα εστιατόρια και καφέ της εθνικής οδού, το γεγονός ότι όταν φτάναμε στη Ναύπακτο ένοιωθα ότι έφτασα στο σπίτι μου, την επιβίβαση και αποβίβαση στα φέρρυ Ρίου-Αντιρρίου, τα φιόρδ των ακτών της Ρούμελης, τις 21 ώρες ταξίδι από Πάτρα για Θεσσαλονίκη τον χιονισμένο Μάρτη του 1987, τις περιποιημένες κυρίες και τους περιποιημένους κυρίους που έβαζαν τα καλά τους για να ταξιδεύσουν, τις αφίξεις στις πεντέμισι τα ξημερώματα στη Θεσσαλονίκη, το αστικό λεωφορείο από το Βαρδάρη στο Ντεπώ, όπου ήταν το σπίτι μου; Στη Θεσσαλονίκη που με μεγάλωσε με τον Παπάζογλου, τον Ρασούλη, τη Διαγώνιο, τον Ν. Γαβριήλ Πεντζίκη, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, τα βιβλιοπωλεία του Ραγιά, του Μπαρμουνάκη και του Παρατηρητή, του Μόλχο, μετά του Ιανού, αλλά και το Όλυμπος Νάουσα, τη Στοά Μοδιάνο, το Μικρό Καφέ, τη Ζώγια, τα Κουμπαράκια, την Κρήνη, την Καλαμαριά, την παραλιακή. Και οι φίλοι που μe καθόρισαν: o ο Μιχάλης, ο Γιάννης, ο Νίκος, ο Κώστας, ο Ηλίας, ο Πωλ, ο Αλέκος, ο Χάρης, η Κατερίνα, η Μαρία, η Έλενα. Και μετά η Αθήνα, η Αθήνα της Ομόνοιας (αφού εκεί διέμενα) που με έμαθε τις μειονότητες, τον Γιώργο Παπασιδέρη, αλλά και ότι υπάρχει περίσσια ανθρωπιά εκεί που δεν το περιμένεις! Και η Κέρκυρα, οι σπουδές και τα μεταπτυχιακά στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο με τους εξαιρετικούς δασκάλους, η Κέρκυρα που με τη θαλπωρή της και τον πολιτισμό της πάντα με έκανε να νοιώθω ότι εκεί είναι το σπίτι μου, η Κέρκυρα που μου έδωσε τόσα πολλά! Και τα ταξίδια πάντα με το νυχτερινό!
Μια πρώτη αποτίμηση σε ένα συνεχές πηγαινέλα, ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου!
Μια συνεχής αναχώρηση από τον Πύργο και μια επιστροφή σ΄αυτόν!

Σάκης Τραμπαδώρος

Οικοδομούμε έναν κόσμο που αρνείται να ανεχθεί τη βία κατά των γυναικών

Της Διονυσίας-Θεοδώρας Αυγερινοπούλου

Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών παραμένει μια από τις πιο διαδεδομένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, υπολογίζεται ότι μία στις τρείς γυναίκες παγκοσμίως έχει υποστεί σωματική ήκαι σεξουαλική βία τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

Σήμερα, παρατηρείται μια πρωτόγνωρη αύξηση στα καταγεγραμμένα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Οι καταγγελίες γυναικών που κατέγραψε η Ελληνική Αστυνομία, από 4.264 το 2020, αυξήθηκαν σε 7.375 το 2021, σε 10.131 το 2022 και 8.865 το πρώτο 10μηνο του 2023, δηλαδή 33 περιστατικά την ημέρα. Πριν τελειώσει το 2023, 9 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί από τον νυν ή πρώην σύντροφο τους ή κάποιο άντρα. Σε έρευνα της έκθεσης GSNI, το 26% των γυναικών άνω των 15 ετών έχουν υποστεί βία από τον σύντροφό τους. Και δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι αυξάνονται και οι αριθμοί που καταγράφουν βιασμούςκαι άλλες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης, σεξουαλική παρενόχληση, traffickingακόμα και διαδικτυακή βία, καθώς και το γεγονός ότι οι διακρίσεις και ο σεξισμός αποτελούν καθημερινότητα για τις γυναίκες στην κοινωνική και εργασιακή τους ζωή, αναπαράγουν τις σχέσεις εξουσίας και συνιστούνπαραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Δεν θα πρέπει επίσης να ξεχνάμε την τρομακτική αγριότητα κατά των γυναικών στις εμπόλεμες ζώνες.

Η Διεθνής Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών, που καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ, δεν είναι ημέρα γιορτής, αλλά ημέρα αγώνα, με σκοπό την ενδυνάμωση των γυναικών και την αντίστασή μας στη βία σε όλες τις μορφές της, στον ιδιωτικό και το δημόσιο χώρο, καθώς και για  την ευαισθητοποίηση όλης της κοινωνίας για το φαινόμενο αυτό.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2011, τέθηκε σε ισχύ το 2014, υπογράφηκε από την ΕΕ το 2017 και τέθηκε σε ισχύ την 1^η Οκτωβρίου, αποτελεί το πρώτο διεθνώς νομικά δεσμευτικό κείμενο του είδους του καιστη χώρα μας είναι νόμος εδώ και 5 χρόνια. (Ν.4531/2018). Αποτελεί ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την προστασία των γυναικών από κάθε μορφή βίας που αποσκοπεί στην πρόληψη, τη δίωξη και την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, καθώς και στην εφαρμογή ολοκληρωμένων και συντονισμένων πολιτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελληνική Αστυνομία δημιούργησε 73 επιτελικές Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, καθώς και 18 Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας.

Η έκκληση για τη στήριξη της νομοθεσίας και των ολοκληρωμένων πολιτικών που ενισχύουν την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών σε όλους τους τομείς, που απευθύνει ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, περιέχει και το κομβική σημασίας μήνυμα, το να οικοδομήσουμε έναν κόσμο που να αρνείται να ανεχθεί τη βία κατά των γυναικών οπουδήποτε, σε οποιαδήποτε μορφή, μια για πάντα. Και σε αυτή την κατεύθυνση, η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει κάνει πολύ σημαντικά βήματα τα οποία επιβεβαιώνει και η Ομάδα εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Βίας εναντίον των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO) στη βασική της έκθεση αξιολόγησης για την Ελλάδα. Στην πρώτη αυτή έκθεση αξιολόγησης για τη χώρα μας, αναγνωρίζονται τα βήματα προόδου που έχει κάνει η Ελλάδα.

Το ελληνικό #MeΤoo ενεργοποίησε όλα τα Υπουργεία και η Κυβέρνηση κινήθηκε ταχύτατα για τις απαραίτητες θεσμικές αλλαγές, την ενίσχυση της καταστολής, αλλά και τη φροντίδα των θυμάτων.

Υπήρξαν πολύ σημαντικές αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίαςκαι σημαντικά βήματα από την Ελληνική Αστυνομία στο πεδίο της εξιχνίασης και της δίωξης αυτών των εγκλημάτων. Η βαριά σωματική βλάβη περιλαμβάνει πλέον και τη μόνιμη παραμόρφωση και αναπηρία οδηγώντας σε ποινές κάθειρξης μέχρι 15 χρόνια. Αυστηρότερη έχει γίνει ακόμα η τιμωρία της εμπορίας ανθρώπων που μπορεί να φτάσει μέχρι και ισόβια. Το ίδιο και οι προϋποθέσεις για την υπό όρους απόλυση δραστών τέτοιων εγκλημάτων. Είναι υποθέσεις, που εκδικάζονται, πλέον, κατά προτεραιότητα. Σήμερα έχει επιτέλους ποινικοποιηθεί η εκδικητική πορνογραφία. Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας στους χώρους εργασίας διώκεται πλέον αυτεπαγγέλτως και οι κακοποιημένες γυναίκες εξετάζονται πλέον υποχρεωτικά παρουσία ψυχολόγου. Ενώ και οι δικαστές που αναλαμβάνουν πλέον τα σχετικά περιστατικά έχουν εξειδικευτεί μέσα από σεμινάρια της Εθνικής Σχολής Δικαστών.

Προχωρήσαμε στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025, για την πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, στην ισότιμη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις λήψης αποφάσεων και στην ενσωμάτωση της διάστασης φύλου σε τομεακές πολιτικές. Ιδρύθηκαν οι πρώτες υπηρεσίες αντιμετώπισης ενδοοικογενειακής βίας της ΕΛ.ΑΣ με επιμόρφωση για την έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία ενώ σημαντικό όπλο αποτελεί και η δωρεάν εφαρμογή του panicbutton, του κουμπιού πανικού.

Έχουμε σήμερα 44 Συμβουλευτικά Κέντρα και 19 δομές στήριξης, τη γραμμή 15900, όλο το 24ωρο, αλλά και τα στοχευμένα προγράμματα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Μεταφέραμε τη Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ) στο Υπουργείο Εργασίας, γιατί η επίτευξη της ισότητας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εργασία ενώ, το 2021, δημιουργήσαμε χαρτοφυλάκιο σε επίπεδο Υφυπουργού με αρμοδιότητα την ισότητα, τη δημογραφική πολιτική και την οικογένεια στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ενώ κυρώσαμε τη Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στην εργασία. Στις δράσεις του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων για την πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας περιλαμβάνεται η νομική στήριξη στις κακοποιημένες γυναίκες, το Εργαλείο Εκτίμησης Κινδύνου, η Μελέτη Θυτών.

Το σημαντικότερο όμως όλων, όπως επεσήμανε και ο Πρωθυπουργός, είναι ότι πλέον δεν ζούμε στην άγνοια, τα θύματα μιλούν, η Πολιτεία κινητοποιήθηκε, η κοινωνία ενεργοποιήθηκε. Σε αυτή την κατάκτηση καλούμαστε να είμαστε όλοι μαζί, να λειτουργήσουμε συλλογικά, ενεργοποιώντας τα εργαλεία που παρέχει η πολιτεία, να καλλιεργήσουμε ουσιαστικά αυτή τη νέα νοοτροπία αλληλοσεβασμού και ισότητας, να κάνουμε πράξη την ενθάρρυνση των θυμάτων και των κοινωνιών να σπάσουν την σιωπή, με στόχο να διασφαλίσουμε όλοι μαζί την αποτελεσματική προστασία και την στήριξη που χρειάζονται Για να πάψουν οι γυναίκες να είναι ευάλωτες, για να σπάσουν τα δεσμά που τις καθηλώνουν σε συνθήκες καταπίεσης, εξευτελισμού και κινδύνου. Βοηθώντας τες να πάψουν να φοβούνται, να ντρέπονται, να αισθάνονται ένοχες για την κακοποίησή τους, παραμένοντας έτσι παγιδευμένες σ’ έναν φαύλο κύκλο βίας. Και για να πάψει η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών να παραμένει μια από τις πιο κοινές και διαδεδομένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Για να ζούμε όλες και όλοι σε μια δίκαιη και ισότιμη κοινωνία. 

 

 

 

 

 

του Διονύση Τραμπαδώρου

Προέλευση φωτογραφίας: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.filmfestival.gr%2Fel%2Fmovie%2Fmovie%2F11560&psig=AOvVaw0Bmdu5awrcGU3XxiFr2ulm&ust=1696649563292000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjhxqFwoTCODx1qa-4IEDFQAAAAAdAAAAABAH

Ο Κομφορμίστας του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι

 

Λίγα λόγια για την υπόθεση της ταινίας
 

Ο Κομφορμίστας, (στα Ιταλικά Il Comformista), είναι πολιτική κινηματογραφική ταινία που σκηνοθέτησε ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι  την περίοδο 1969-70.

Βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια το οποίο διασκευάστηκε.

Η ταινία διαδραματίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940, με μερικές παρεκβάσεις προς το  παρελθόν, ως και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ήρωάς της είναι ο Μαρτσέλο Κλέριτσι και  κεντρικό θέμα της είναι η ψυχολογία του φασισμού.

Ο Κλέριτσι είναι ένας γραφειοκράτης που προέρχεται από μια ξεπεσμένη  μεγαλοαστική οικογένεια, με μητέρα τοξικομανή και πατέρα έγκλειστο σε ψυχιατρική κλινική.

Ο κεντρικός ήρωας είναι καιροσκόπος και οπαδός της «εύκολης λύσης», γι’ αυτό άλλωστε επιλέγει και να υποτάξει τον εαυτόν του στις νόρμες της κυρίαρχης τότε ιδεολογίας και να είναι κομφορμιστής.

Απωθεί τις ομοφυλοφιλικές τάσεις του, παντρεύεται μια μεσοαστή που όμως είναι γενικότερα αποδεκτή και, γενικότερα, επιλέγει ό,τι είναι πιο βολικό προκειμένου να ενταχθεί στο σύστημα.

Οι επιλογές του δεν γίνονται με γνώμονα την ιδεολογία ή τις προσωπικές του απόψεις αλλά με βάση την «ομαλότητα» της ζωής του.

Κορυφαίες επιλογές του ήταν η ένταξη στο φασιστικό κίνημα, καθώς επίσης και  ανάληψη εκ μέρους του της εκτέλεσης του σχεδίου μιας πολιτικής δολοφονίας, της δολοφονίας του πρώην καθηγητή του στο πανεπιστήμιο, ο οποίος είναι αντιφασίστας και ζει αυτοεξόριστος στο Παρίσι.

Μέσα από την πολυδαίδαλη αφήγηση της ταινίας αποκαλύπτεται η ψυχολογία του Φασισμού, ενώ δεν λείπουν και τα μεγαλειώδη πλάνα σε μνημεία της φασιστικής περιόδου τα οποία συνυπάρχουν με τις κλειστοφοβικές σκηνές που προβάλουν τα αδιέξοδα των πρωταγωνιστών.

Η ταινία έχει διάρκεια μία ώρα και πενήντα ένα λεπτά και θεωρείται ως ένα αριστούργημα του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού πολιτικού κινηματογράφου και ενδεχομένως η καλύτερη ταινία του Μπερτολούτσι.

Ας μην ξεχνούμε άλλωστε ότι είναι μια ταινία της νιότης του Μπερτολούτσι, όπως άλλωστε νέοι είναι και πολλοί από τους συντελεστές της και οι οποίοι έκαναν σημαντικότατη καριέρα αργότερα.

Παίζουν οι Ζαν Λουί Τρεντινιάν, που ενσαρκώνει τον κεντρικό ήρωα, Στεφανία Σαντρέλι, Ντομινίκ Σαντά, Υβόν Σανσόν, Πιέρ Κλεμεντί, κ.ά.

Διευθυντής φωτογραφίας είναι ο Vittorio Storaro, ενώ η μουσική επιμέλεια είναι  τουGeorges Delerue.

Οι πολιτικές προϋποθέσεις για την εμφάνιση του φασισμού.
Μολονότι η Ιταλία συγκαταλεγόταν στις νικήτριες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η σχετικά καθυστερημένη πολιτική, κοινωνική και οικονομική δομή που είχε η χώρα το 1914 ασκούσε τεράστιες πιέσεις σε όλες τις πτυχές της ιταλικής κοινωνίας.

Η διάψευση των προσδοκιών από τον πόλεμο συντέλεσε στην εξασθένηση των αδύναμων φιλελεύθερων θεμελίων της Ιταλίας.

Πολλοί πολιτικοί, και μεταξύ αυτών και ο Μουσολίνι, είχαν επιδιώξει να κατευθύνουν την δυσαρέσκεια του κόσμου ενάντια στις παλαιές μεγάλες δυνάμεις οι οποίες είχαν βγει κερδισμένες από τον πόλεμο[i].

Η κοινωνική αναταραχή τρομοκράτησε τα εύπορα στρώματα, τους μεγαλογαιοκτήμονες και την Εκκλησία που προτίμησαν αντί να κάνουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις να αναζητήσουν έναν ισχυρό άνδρα που θα μπορούσε να ελέγχει ένα τμήμα των μαζών, τους βετεράνους του πολέμου και τη μικροαστική τάξη και να τους στρέψει ενάντια στον μπολσεβικισμό[ii].

Έτσι, αντιμετώπισαν τον Φασισμό ως το προπύργιο κατά του εκσυγχρονισμού της Ιταλίας.

Ο Μουσολίνι, με τη σειρά του, κατόρθωσε κάτι που δεν μπόρεσε αργότερα ο Χίτλερ, δηλαδή έναν συμβιβασμό με την παλαιά άρχουσα τάξη, την μοναρχία, το στρατό και την Εκκλησία[iii].

Κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του Φασισμού.
Η Ιταλία όπως και άλλες χώρες όπως η Ρουμανία, η Ισπανία και η Πορτογαλία δεν διέθεταν ούτε ικανή ημιστρατιωτική γραφειοκρατία ούτε επιστημονική τεχνολογία.

Η χαμηλή αστική και αγροτική παραγωγή των παραπάνω χωρών διεύρυνε συνεχώς το χάσμα τους από την προηγμένη Δύση και πρόσφερε μια βάση για την ανάπτυξη του Φασισμού.

Στην Ιταλία την πιο αναπτυγμένη από αυτές τις χώρες και παρά τις προόδους που είχαν σημειωθεί την πρώτη δεκαπενταετία του 20ου αιώνα, το κατά κεφαλήν εισόδημα και όλοι οι οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες ήταν σαφώς πολύ χειρότεροι από αυτούς των αναπτυγμένων χωρών, ενώ ό νότος ζούσε στα όρια της ένδειας[iv].

Έτσι ο Φασισμός αντιπροσώπευε μια προσπάθεια να εφαρμοστούν οι αρχές του αντιατομικισμού και του αυταρχισμού στην διαδικασία ανάπτυξης αυτών των υπανάπτυκτων κοινωνιών.

Επίσης, παρά την αντιδραστική του άποψη για τον άνθρωπο, ο φασισμός πίστευε ότι αντιπροσώπευε τη νιότη απέναντι στα γηρατειά, το μέλλον απέναντι στο παρηκμασμένο παρελθόν του 19ου αιώνα, τη βιολογική ζωτικότητα απέναντι στην επιθυμία για άνετη και ειρηνική ζωή[v].

Το ιστορικό πλαίσιο
Ο φασισμός είναι ριζοσπαστική, αυταρχική και εθνικιστική πολιτική ιδεολογία που έχει ως στόχο να θέσει το έθνος, το οποίο ορίζει βάσει αποκλειστικών βιολογικών, πολιτισμικών και ιστορικών συνθηκών, υπεράνω κάθε άλλης αξίας και να δημιουργήσει μια κινητοποιημένη εθνική κοινότητα[vi].

Τα κύρια χαρακτηριστικά του ιταλικού Φασισμού ήταν η λατρεία του Κράτους, ο σοβινιστικός εθνικισμός, ο εθελοντισμός, το εθνικό μεγαλείο, η οργανική ενότητα, ο Πραγματιστικός αντισημιτισμός, ο Φουτουρισμός – Μοντερνισμός, ο κορπορατισμός, η αποικιακή επέκταση και ο ιμπεριαλισμός,ο μιλιταρισμός και ο αντικομουνισμός[vii].

Από τα στοιχεία αυτά πολύ σημαντικό είναι αυτό του κορπορατισμού, δηλαδή του συντεχνιακού χαρακτήρα του κράτους, όπου οι πολιτικές οργανώσεις είναι περιττές, μιας και η κοινωνία εκφράζεται και πολιτικά μέσα από τα επαγγελματικά σωματεία.

Επίσης, ιδιαίτερες ήταν οι σχέσεις με τον φουτουρισμό του Μαρινέττι και τον μοντερνισμό.

Γενικότερα ο όρος φασισμός, δηλώνει κάθε εθνικιστικό ολοκληρωτικό κίνημα ή καθεστώς[viii].

Κοινό σημείο όλων των φασιστικών κινημάτων είναι η έμφαση την οποία δίνουν αφενός στο έθνος (τη φυλή ή το κράτος)-ως κέντρο και ως ρυθμιστή  ολόκληρης της ιστορίας και της ζωής του ανθρώπου- και αφετέρου στην αδιαφιλονίκητη εξουσία του ηγέτη, πίσω από τον οποίο πρέπει να βρίσκεται αδιάσπαστος ο λαός[ix].

Ο ιταλικός φασισμός έχει να κάνει με την εξελικτική διαδικασία κρίσης και μετασχηματισμού της κοινωνίας και του κράτους που άρχισε στην Ιταλία τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, με την έναρξη της εκβιομηχάνισης και του εκσυγχρονισμού.

Αυτές οι διαδικασίες συνοδεύτηκαν με την κοινωνική κινητικότηταπου παρατηρήθηκε και η οποία ενέπλεξε το προλεταριάτο και τα μεσαία στρώματα και έδωσε μια πολύ μεγάλη ώθηση στην πολιτικοποίηση των μαζών.

Αν και ο φασισμός γεννήθηκε την επαύριον του μεγάλου πολέμου (δηλαδή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου), ορισμένα πολιτικά και πολιτιστικά στοιχεία που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του προϋπήρξαν στα ριζοσπαστικά κινήματα της Αριστεράς και της Δεξιάς (εθνικισμός, επαναστατικός συνδικαλισμός, φουτουρισμός)[x].

Η ιταλική λέξη Fascismo προέρχεται από τη λατινική fasces,  ενικός fascis στα ιταλικά fascio, αρχαίο ρωμαϊκό σύμβολο δικαστικής εξουσίας, που παρίστανε μια δέσμη ράβδων με έναν πέλεκυ στο εσωτερικό της[xi].

Ο BenitoMusolini το υιοθέτησε ως σύμβολο του ιταλικού φασιστικού κόμματος  το 1919[xii].

Όταν κηρύχθηκε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το σοσιαλιστικό κόμμα τάχθηκε κατά οποιασδήποτε συμμετοχής σε επεκτατική πολεμική επιχείρηση από πλευράς της Ιταλίας. Με αυτή την άποψη συντάχθηκε και ο Μουσολίνι[xiii]. Μερικούς μήνες αργότερα, όμως, μετέβαλε άποψη και συμπαρατάχθηκε με ένα τμήμα των συνδικαλιστών του κόμματος που υποστήριζε την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο. Αυτοί διαμόρφωσαν μια ομάδα αποκαλούμενη «Φάσι Επαναστατικής Διεθνιστικής Δράσης» (Fasci d'azione rivoluzionaria internazionalista)[xiv] και εξέδωσαν ένα μανιφέστο στις 5 Οκτωβρίου 1914. Η εμμονή του στην υποστήριξη του επεμβατισμού οδήγησε στην αποπομπή του από τη θέση του αρχισυντάκτη της Avanti!.

Το Νοέμβριο του 1914 στο Μιλάνο, ιδρύει την εφημερίδα Il popolo d' Italia (Ο λαός της Ιταλίας) και την ομάδα Fasci Autonomi d'Azione Rivoluzionaria (Αυτόνομες Φάσι Επαναστατικής Δράσης)[xv].

Οι πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση της εφημερίδας του ότι η εφημερίδα του  από τη Γαλλία, η επιθυμούσε την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο, και από βιομηχάνους, που επιθυμούσαν την αποδυνάμωση του σοσιαλιστικού κόμματος, είχε ως αποτέλεσμα τη διαγραφή του από αυτό. Τελικά, η Ιταλία εισήλθε στον πόλεμο τον Μάιο του 1915. 

Oι πρώτες σημαντικές ομάδες φασιστών (με την κλασσική έννοια) σχηματίστηκαν το 1919 και ονομάστηκαν fasci di combattimento, δηλαδή ομάδες ή δέσμες μάχης)[xvi].

Ο RobertPaxtonδίνει το παράδειγμα της ανάπτυξης του φασιστικού φαινομένου στην κοιλάδα του Πάδου[xvii], ενώ αντίστοιχα ο Gentile δίνει την εκδοχή της επικράτησης στην Κοιλάδα του Πάδου, λόγω της καταπίεσης που ασκούσαν τα αριστερά συνδικάτα τόσο προς τους αστούς όσο και προς τους εργάτες[xviii].

Στις 23 Φεβρουαρίου 1919 ιδρύει το κόμμα Fasci de Combattimento (Πυρήνες του Αγώνα), αλλά αποτυγχάνει να εισέλθει στο κοινοβούλιο.

Αποτέλεσε, πάντως, την ιδρυτική κίνηση του φασιστικού κινήματος[xix].

Μετά την ήττα, στο Εθνικό Συνέδριο του Μιλάνου το Μάιο του 1920 εγκαταλείπει το ριζοσπαστικό πρόγραμμα του 1919, με μια στροφή προς τα δεξιά[xx].

Η ομάδα του, κατά τη διάρκεια του μεγάλου απεργιακού κύματος του 1920 – 1921, δρα εναντίον των εργατών, οργανώνοντας εκστρατείες τιμωρίας.

Έτσι κερδίζει τη συμπάθεια και τη στήριξη των βιομηχάνων.

Το 1921[xxi] συμμετέχει στις εκλογές, κερδίζει 37 βουλευτικές έδρες και μετονομάζει το κόμμα του σε Partito Nazionale Fascista PNF (Εθνικό Φασιστικό Κόμμα)[xxii].

Η πολιτική άποψη του Μουσολίνι στηριζόταν στην υποτιθέμενη υπέρβαση των παραδεδεγμένων  πολιτικών οριοθετήσεων, μεταξύΑριστεράς, Δεξιάς και Κέντρου, θέτοντας τον φασισμό εκτός και υπεράνω αυτών.

Αν και επαγγέλθηκε ριζοσπαστικές αλλαγές, ποτέ δεν παρουσίασε επίσημο πρόγραμμα και τους τρόπους εφαρμογής του.

Γενικότερα, η πρακτική του είχε να κάνει με έντονο θεατρινισμό, οξεία ρητορεία, και τάσεις υπερβολής και εντυπωσιασμού[xxiii].

Η είσοδός του στο ιταλικό κοινοβούλιο σήμανε την αρχή του τέλους για τον εύθραυστο ιταλικό κοινοβουλευτισμό.

Το Φασιστικό κόμμα, άλλωστε, δεν έκρυβε την εχθρότητά του προς τη δημοκρατία και το φιλελεύθερο  Κράτος[xxiv].

Οι φασιστικές ομάδες Μελανοχιτώνων, που είχε οργανώσει, δρούσαν τρομοκρατικά σε όλη τη χώρα.

Στις 3 και 4 Οκτωβρίου του 1922 εισβάλλουν στις πόλεις της Γένοβας, του Λιβόρνο και της Ανκόνα και εγκαθιδρύουν τοπικές φασιστικές διοικήσεις.

Στη χώρα επικρατεί αναταραχή, που προοιωνίζεται εμφύλιο πόλεμο, ενώ οι διαδοχικές κυβερνήσεις των Τζοβάνι Τζιολίτι[xxv] (Giovanni Giolitti), Ιβανόε Μπονόμι (Ivanoe Bonomi) και Λουίτζι Φάκτα (Luigi Facta) αδυνατούν να ανακόψουν την ολίσθηση προς την αναρχία και την εκτροπή.

Στις 28 Οκτωβρίου ο Μουσολίνι οργανώνει την Πορεία προς τη Ρώμη (Marcia su Roma), και στις 31 Οκτωβρίου 100.000 Μελανοχίτωνες, όπως λέγεται, (ο αριθμός αυτός σήμερα αμφισβητείται) μέλη των Φασιστικών Φαλάγγων, εισέρχονται στη Ρώμη και παρατάσσονται απέναντι από την αστυνομία και τους Κυανοχίτωνες του βασιλικού στρατού[xxvi].

Ο Βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ (Vittorio Emanuele III), αδυνατώντας να ελέγξει την κατάσταση και με την απειλή του εμφυλίου να επικρέμαται πάνω από τη χώρα, παραδίδει την εξουσία στον Μουσολίνι, ορίζοντάς τον πρωθυπουργό[xxvii].

Ο RobertPaxtonυποστηρίζει ότι ο αριθμός των μελανοχιτώνων που έφθασε στη Ρώμη δεν υπερέβαινε τις 9.000-10.000 σχεδόν άοπλων και πεινασμένων ατόμων[xxviii].

Επίσης, υποστηρίζει ότι η επικράτηση του Φασισμού στην Ιταλία λόγω της Πορείας προς τη Ρώμη είναι ένας καλά δουλεμένος μύθος από την προπαγάνδα του Μουσολίνι και ότι πρόκειται για μια μπλόφα και ότι ποτέ άλλοτε η Ρώμη δεν κατελήφθη από μια τόσο πρόχειρη προσπάθεια[xxix].

Επίσης, αναφέρει ότι η επικράτηση του Μουσολίνι οφείλεται σε έναν συνδυασμό απροθυμίας συνεργασίας των προοδευτικών ιταλικών πολιτικών δυνάμεων της Αριστεράς και της Δεξιάς εκείνης της εποχής, στην συγκυρία της εποχής που δεν βοήθησε στην αφομοίωση των Φασιστών από τα αστικά κόμματα, στην αδυναμία  στον φόβο του Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ΄ για αιματοχυσία και σε απροσδιόριστους μη φανερούς παράγοντες που όπως αναφέρει, ίσως, δεν θα μάθουμε ποτέ.

Επίσης, ο Μουσολίνι είχε θέσει έξυπνα στο βασιλιά το δίλλημα μεταξύ της αιματοχυσίας και της ανάληψης της εξουσίας εκ μέρους του[xxx].

Ο Μουσολίνι και οι Φασίστες ακολούθησαν έναν συνδυασμό τρομοκρατίας και πολιτικών ελιγμών για να εδραιώσουν την εξουσία τους[xxxi].

Αρχικά, στο κοινοβούλιο, βρήκε την υποστήριξη των Φιλελευθέρων.

Χάρη στη δική τους βοήθεια, ο Μουσολίνι εισήγαγε διατάξεις σχετικές με τη λογοκρισία  και, επίσης, με την  τροποποίηση του εκλογικού συστήματος, έτσι ώστε το 1925 να είναι σε θέση να αναλάβει δικτατορικές εξουσίες και να διαλύσει όλα τα άλλα πολιτικά κόμματα και τα μη φασιστικά συνδικάτα.

Μετά, διέλυσε το κοινοβούλιο και ίδρυσε, από τις εφεδρείες των Μελανοχιτώνων, τη Φασιστική Αστυνομία, με ευρείες αρμοδιότητες καταστολής[xxxii].

Ο κρατικός μηχανισμός, βρέθηκε πλέον πλήρως στα χέρια του και χρησίμευσε ως μέσο προπαγάνδας και καταστολής κάθε αντιπολιτευόμενης  (δολοφονία Giacomo Matteotti)[xxxiii], που επιχείρησε να καταγγείλει τη δράση του Μουσολίνι.

 Έτσι, προέκυψε μια παρατεταμένη πολιτική κρίση, που οδήγησε, στις αρχές του 1925, στην εγκαθίδρυση υπό τον Μουσολίνι προσωποπαγούς ολοκληρωτικής δικτατορίας[xxxiv].

Ο Μουσολίνι απέδιδε τεράστια σημασία στην προπαγάνδα εντός και εκτός Ιταλίας[xxxv].

Ο τύπος, το ραδιόφωνο, η εκπαίδευση και η κινηματογραφική παραγωγή εποπτεύονταν προσεκτικά, έτσι ώστε να καλλιεργήσουν την αντίληψη ότι ο φασισμός ήταν το δόγμα του 20ού αιώνα, το οποίο αντικαθιστούσε τον φιλελευθερισμό και τη δημοκρατία, και να υποστηρίξουν τον μύθο του Duce (Ηγέτη), όπως ο Μουσολίνι αρεσκόταν να αποκαλείται[xxxvi].

Έτσι, έχουμε την πολύ σημαντική ίδρυση του Υπουργείου Λαϊκής Κουλτούρας το 1937[xxxvii].

Ο Φασισμός οικοδόμησε το μονοκομματικό κράτος μέσω ενός είδους «νόμιμης επανάστασης» με τους περισσότερους νόμους να τους επεξεργάζεται ο νομομαθής  Αλφρέντο Ρόκκο, ενώ χρησιμοποίησε τον κορπορατισμό ως εναλλακτική απάντηση στην κρίση του καπιταλισμού που ποτέ δεν αποκήρυξε και του κομμουνισμού.

Με την κρίση του 1929 όμως ο κρατικός παρεμβατισμός άρχισε να αυξάνει και να περιορίζει τον κορπορατισμό[xxxviii].

Πολλοί διανοούμενοι συνέργησαν με τον φασισμό, όπως ο Τζιοβάνι Τζεντίλε και ο Τζιοακίνο Βόλπε, η εκπαίδευση τέθηκε, συν τω χρόνω, κάτω από τον έλεγχο του Φασιστικού Κόμματος και της Φασιστικής ιδεολογίας, με στόχο να φτιαχτεί ο νέος άνθρωπος[xxxix].

Κατά τη δεκαετία του 1930 το φασιστικό καθεστώς προσέλαβε τα χαρακτηριστικά μιας ολοκληρωτικής δικτατορίας, θεμελιωμένης στον Ντούτσε, στο μονοκομματισμό και σε ένα σύνθετο οργανωτικό δίκτυο για την πλαισίωση και την κινητοποίηση των μαζών.

Ο όρος ολοκληρωτικό κράτος ο οποίος χρησιμοποιήθηκε από τους Μουσολίνι, Τζεντίλε και  Αλφρέντο Ρόκκο, είχε πρωτοχρησιμοποιηθεί από τον  φιλελεύθερο αντιφασίστα ηγέτη Τζονοβάνι Αμέντολα[xl].

Ο Μουσολίνι ανήλθε στην εξουσία στη βάση ενός σιωπηρού συμβιβασμού με κατεστημένους θεσμούς, και ποτέ δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει τελείως τους περιορισμούς αυτού του συμβιβασμού[xli].

Ο θρίαμβος και η πτώση του ιταλικού Φασισμού.-Κρίσιμες χρονολογίες.
Από το 1922 που κατέλαβε την εξουσία μέχρι το 1927 ο Μουσολίνι είχε διαμορφώσει το φασιστικό κράτος και την προσωπική του δικτατορία.

Το κράτος και το κόμμα μετατράπηκαν σε μονολιθικά κατασκευάσματα στα χέρια του, ενώ οι νόμοι που καταρτίσθηκαν από τον κορυφαίο φασίστα νομομαθή Αλφρέντο Ρόκο μετέτρεψαν το κοινοβούλιο σε κομματικό συνέδριο, συγχώνευσαν στην πράξη την νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία και κατέστησαν το μεγάλο Φασιστικό Συμβούλιο όργανο του Ντούτσε που είχε αποκλειστικά το δικαίωμα να το συγκαλεί και καθορίζει τα προς συζήτηση θέματα[xlii].

Η επιτυχία αυτή τον ενθάρρυνε να βάλει πιο μακροπρόθεσμους στόχους.

Μέχρι το 1930 έδινε έμφαση στον εκσυγχρονισμό της Ιταλίας με τη βοήθεια μιας αφοσιωμένης ελίτ.

Το 1932 αναφέρθηκε στον νέο διεθνή ηγετικό ρόλο της Ιταλίας.

Το 1934 βεβαίωνε ότι οΦασισμός που το 1922 ήταν ένα ιταλικό φαινόμενο είχε μετατραπεί από το 1929 σε διεθνές φαινόμενο[xliii].

Για την υλοποίηση των στόχων του ο Μουσολίνι απαίτησε να μετατραπεί η Ιταλία σε μιλιταριστικό και πολεμικό έθνος.

Μια απαίτηση που στέφθηκε με λιγότερη επιτυχία απ’ ό,τι το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της Ιταλίας.

Αρχικά ο Μουσολίνι θεωρούσε τον φασισμό σαν μια εξέλιξη στο εσωτερικό του δυτικού πολιτισμού και αντιμετώπιζε με δυσπιστία τη Γερμανία, τον Χίτλερ και τον εθνικοσοσιαλισμό που τον χαρακτήριζε σανεκατό τοις εκατό ρατσισμό που στρεφόταν εναντίον όλων[xliv].

Θεωρούσε δε τον Χίτλερ φανατικό αλλόφρονα[xlv].

Εντούτοις οι ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις το και η υπερεκτίμηση της δύναμης του Φασισμού τον παρέσυραν στην αγκαλιά της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας.

Η κατάκτηση της Αιθιοπίας (1935) τον έφερε σε αντίθεση με τη Δύση, ενώ θαμπωμένος από τις επιτυχίες του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού άρχισε να μιλά για άξονα Ρώμης-Βερολίνου.

Παρ’ όλα αυτά η κατάληψη της Αιθιοπίας δεν έκλεισε το δρόμο της συνεννόησης με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και κυρίως με την Αγγλία[xlvi].

Η επέμβαση της Ιταλίας υπέρ του Φράνκο και η Συμφωνία του Μονάχου (1938) θεωρήθηκαν επιτυχίες του Μουσολίνι, στην πραγματικότητα όμως συγκάλυπταν το γεγονός ότι η Ιταλία γινόταν δορυφόρος της Γερμανίας, ύστερα μάλιστα και από την αποδοχή των γερμανικών αντισημιτικών νόμων και από την Ιταλία[xlvii].

Παρά τους αρχικούς ενδοιασμούς[xlviii], η Ιταλία εισέρχεται στον πόλεμο τον Ιούνιο του 1940,αποσκοπώντας σε οφέλη, πόλεμο που είχε ξεκινήσει η Γερμανία το 1939[xlix].

Ο πόλεμος αποκάλυψε την καθυστέρηση και την αναποτελεσματικότητα του ιταλικού κράτους και επέφερε την πτώση του Μουσολίνι και του κόμματός του ύστερα από τρία χρόνια.

Τον Ιούλιο του 1943, οι Συμμαχικές Δυνάμεις απέπεμψαν  τα ιταλικά στρατεύματα από την Βόρεια Αφρική και αποβιβάστηκαν στην Σικελία.

Στην συνέχεια το «Μεγάλο Φασιστικό Συμβούλιο» (Grand Fascist Council), με την στήριξη του βασιλιά Βίκτορα Εμμανουήλ Γ΄, έπαυσε και συνέλαβε τον Μπενίτο Μουσολίνι. Η νέα κυβέρνηση ξεκίνησε τότε μυστικές διαπραγματεύσεις ειρήνης με τις Συμμαχικές Δυνάμεις.

Όταν ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβρη η Ανακωχή του Κασσίμπλε, η Γερμανία όντας προετοιμασμένη έσπευσε αμέσως σε παρέμβαση. Αμέσως, η Γερμανία πήρε στον έλεγχο της το βόρειο μέρος της μισής Ιταλίας, ελευθέρωσε τον Μουσολίνι και τον φυγάδευσε σε έδαφος υπό γερμανική κατοχή, με σκοπό την ίδρυση ενός κράτους-δορυφόρου[l].

Η Ιταλική Κοινωνική Δημοκρατία[li]ή Δημοκρατία του Σαλό ανακηρύχθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1943.

 Μολονότι, στο κράτος άνηκε δικαιωματικά το μεγαλύτερος μέρος της Ιταλίας, είχε περιορισμένο πολιτικό έλεγχο. Το κράτος αυτό αναγνωριζόταν διπλωματικά μόνον από την Γερμανία, την Ιαπωνία και τις συμμαχικές προς αυτές χώρες.

Στις 25 Απριλίου του 1945 η δικτατορία του Μουσολίνι δεν υπήρχε πια.

Στις 27 Απριλίου, οι παρτιζάνοι αιχμαλώτισαν τον Μπενίτο Μουσολίνι, την ερωμένη του, Κλαρέττα Πετάτσι, κάποιους από τους υπουργούς του, καθώς επίσης και διάφορους Ιταλούς φασίστες που προσπάθησαν να δραπετεύσουν.

Στις 28 Απριλίου, οι επαναστάτες εκτέλεσαν τον Μουσολίνι και τους περισσότερους από τους αιχμαλώτους.

Ο υπουργός Άμυνας Ροντόλφο Γκρατσιάνι (Rodolfo Graziani) παρέδωσε τα απομεινάρια του δικτατορικού καθεστώτος στις 2 Μαΐου, μετά την συνθηκολόγηση των γερμανικών δυνάμεων στην Ιταλία.

Έτσι, επήλθε το οριστικό τέλος της Ιταλικής Κοινωνικής Δημοκρατίας και του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία[lii].

 Η πλήρης διαφθορά και η έλλειψη στοιχειωδών πολιτικών και ηθικών αρχών θα σταθούν η οριστική ταφόπλακα του φασιστικού πειράματος[liii].

Κρίσιμες χρονολογίες τις δεκαετίες του 1930 και 1940.

Η φιλοσοφία του Μουσολίνι διαμορφώθηκε σταδιακά και διατυπώθηκε επίσημα στο άρθρο του «Το Δόγμα του Φασισμού» που περιελήφθη στην Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια το 1932 (επιδράσεις από Μακιαβέλλι, Ζαν Μποντέν, Τόμας Χόμπς, Φίχτε, Χέγκελ, Νίτσε υπό την οπτική του Όσβαλντ Σπένγκλερ, σημαντικά από τον Ζώρζ Σορέλ και τους Γκαετάνο Μόσκα και Βιλφρέντο Παρέτο)[liv].
Κατάκτηση Αιθιοπίας, 1935.
Ίδρυση της Αυτοκρατορίας, 9 Μαΐου 1936.
Η προσπάθεια σύστασης αποικιακής αυτοκρατορίας θα γινόταν μέσω αυτοκρατορικών κοινοτήτων που θα περιλάμβαναν και αποικίες και ευρωπαϊκά κράτη που θεωρούντο κατώτερα. Επίσης προέβλεπε μέσω της μεσογειακής κατάκτησης το άνοιγμα της πύλης για τους ωκεανούς[lv].

Άξονας Ρώμης-Βερολίνου, («Κάθετος Άξονας της Ευρώπης»), 24 Οκτωβρίου 1936.
Ίδρυση Υπουργείου Λαϊκού Πολιτισμού, 27 Μαΐου 1937.
Η οργάνωση της προπαγάνδας είχε αρχίσει από το 1923, τέθηκε υπό τον έλεγχο της υπογραμματείας Τύπου και Προπαγάνδας (1934), αναβαθμίστηκε σε υπουργείο το 1935 και τέλος έχουμε την ίδρυση του Υπουργείου[lvi].

Εγκατάλειψη της Κοινωνίας των Εθνών, 11 Δεκεμβρίου 1937.
Συμφωνίες του Μονάχου 29 Σεπτεμβρίου 1938.
Αντιεβραϊκοί νόμοι της 17ης Νοεμβρίου 1938[lvii]. Ρατσιστική νομοθεσία μετά την κατάκτηση της Αιθιοπίας[lviii].
Ισπανικός εμφύλιος στο πλευρό του Φράνκο, 1938-39.
Δημιουργία Ιταλικής Φασιστικής Νεολαίας, 27 Οκτωβρίου 1937.
Κατάργηση της Βουλής και αντικατάστασή της με τη Βουλή των Συντεχνιών 19 Ιανουαρίου 1939[lix] και ενίσχυση προνομίων και αρμοδιοτήτων του Φασιστικού Κόμματος.
«Ατσάλινη Συνθήκη» ή «Χαλύβδινο Σύμφωνο», μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας, 22 Μαΐου 1939.
Απώλεια της Αιθιοπίας, Μάιος 1941.
Εισβολή Συμμάχων στη Σικελία, 10 Ιουλίου 1943.
Απώλεια Λιβύης, 23 Ιανουαρίου 1943.
Πτώση του Ντούτσε, 25 Ιουλίου 1943 (Το ιταλικό κατεστημένο, η ιταλική μοναρχία και η Εκκλησία προσπαθούσαν να βρουν διέξοδο για τον πόλεμο)[lx].
Συνθηκολόγηση με τους Συμμάχους, 8 Σεπτεμβρίου 1943.
Δημοκρατία του Σαλό 13 Σεπτεμβρίου 1943-25 Απριλίου 1945.
Αντισημιτική νομοθεσία της Δημοκρατίας του Σαλό[lxi].
Πτώση δικτατορίας Μουσολίνι, 25 Απριλίου του 1945.
Σύλληψη και εκτέλεση Μουσολίνι, συνεργατών του και ερωμένης του 27-28 Απριλίου 1945.
Ο BernardoBertolucciτην εποχή που δημιουργήθηκε η ταινία
Ο Bernardo Bertolucci ήταν τριάντα ετών,  όταν γύρισε τον Κομφορμίστα.

Όπως ήταν φυσικό, το νεαρό της ηλικίας του, την εποχή εκείνη, κάνει ώστε να είναι εμφανείς οι επιδράσεις στο έργο του από την εργασία και τις απόψεις των καταξιωμένων Ιταλών δημιουργών της εποχής εκείνης. Σύμφωνα με τον Σταύρο Γανωτή του Cine.grαπό τον Fellini παρατηρεί την απεριττότητα κάθε σκηνής και την χρήση τρίτων προσώπων. Από τον Antonioni διδάσκεται την αποστασιοποίηση από τον ήρωα. Από τον Pasolini παίρνει μαθήματα ύφους και ερμηνείας. Από τον De Sica εμπνέεται τη δύναμη της σκηνής και την χορευτική κίνηση της κάμερας. Ταυτόχρονα υπάρχει ο κορυφαίος διευθυντής φωτογραφίας  Vittorio Storaro, καθώς επίσης και ο Georges Delerue που  ντύνει διακριτικά την εικόνα με ήχο[lxii]. 

Ο σκηνοθέτης , αλλά και οι συντελεστές της ταινίας, δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστοι από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα της εποχής, τα οποία συμβαίνουν τόσο στο Δυτικό κόσμο γενικότερα, όσο και στην Ιταλία ειδικότερα.

Η Ιταλία του 1970, την εποχή που δημιουργήθηκε η ταινία
Η Ιταλία, τη δεκαετία του 1970,γνώρισε ένα κύμα διαμαρτυριών  στις οποίες συμμετείχαν εκατομμύρια άνθρωποι, που αμφισβήτησαν τους μηχανισμούς ελέγχου της αστικής τάξης.
Τα μακρά, σε χρόνο, ιταλικά κοινωνικά κινήματα ξεκίνησαν με τις φοιτητικές διαμαρτυρίες, που έφτασαν στο αποκορύφωμα τους το 1968, την ίδια, δηλαδή εποχή με τον γαλλικό Μάη. Σε αντίθεση, όμως, με αυτό που συνέβη στις περισσότερες χώρες, όπου οι φοιτητικές διαμαρτυρίες περιήλθαν σε κατάσταση ατονίας, οι Ιταλοί φοιτητές βρήκαν υποστήριξη από τους εργοστασιακούς εργάτες.
Κατά τη διάρκεια του Θερμού Φθινοπώρου το 1969, έντονες εργασιακές διαμάχες παρέλυσαν τη βιομηχανία και για τέσσερα χρόνια εργάτες και διεύθυνση μάχονταν για τον έλεγχο της παραγωγής και των κερδών[lxiii].
Ταυτοχρόνως, ο φεμινισμός κι ένα νεολαιίστικο κίνημα αντικουλτούρας μετασχημάτιζαν τις κοινωνικές σχέσεις. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 οι ξεπερασμένοι νόμοι σχετικά με το διαζύγιο και την έκτρωση αμφισβητήθηκαν και άλλαξαν από ένα αυτόνομο γυναικείο κίνημα.
Η εποχή που δημιουργήθηκε η ταινία, είναι, επίσης, η εποχή που η ακροδεξιά πολιτική βία εμφανίστηκε δυναμικά, δηλαδή κυρίως στα τέλη του 1960 και τις αρχές του ’70.

Μετά το τέλος του πολέμου, ο μύθος του δημοκρατικού φασισμού αναμεμιγμένος με τη νοσταλγική εξύμνηση της φασιστικής εμπειρίας ήταν σε μεγάλο βαθμό η γενεσιουργός αιτία διαφόρων νεοφασιστικών κινημάτων που ιδρύθηκαν και έδρασαν στη δημοκρατική Ιταλία με διάφορες καταλήξεις[lxiv].

Οι νεοφασιστικές τρομοκρατικές ομάδες της περιόδου ήταν μια αντίδραση ενάντια σε όλη αυτήν την αριστερόστροφη δραστηριότητα, και,επίσης, ενάντια στην εμφάνιση αριστερών τρομοκρατικών ομάδων όπως οι Ερυθρές Ταξιαρχίες. Οι ακροδεξιοί τρομοκράτες συχνά έβαζαν βόμβες σε δημόσιους χώρους που σκότωναν δεκάδες αθώους περαστικούς. Όλο αυτό ήταν μέρος μιας λεγόμενης «Στρατηγικής της Έντασης», μιας εκστρατείας σχεδιασμένης να οδηγήσει σε μια κατάρρευση του νόμου και της τάξης και συνεπακόλουθα της λαϊκής εμπιστοσύνης στη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, ευνοώντας ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Πράγματι στα 1960-70 υπήρξαν αρκετές τέτοιες απόπειρες[lxv].

Στη μεταπολεμική ιστορία της Ιταλίας, οι χαμένοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (όσοι υποστήριζαν το Φασιστικό Κόμμα του Μουσολίνι) παρεισέφρησαν είτε σε παράνομες είτε σε νόμιμες ακροδεξιές οργανώσεις ή ακόμα και σε καίριες θέσεις του Στρατού[lxvi].

Αυτές οι οργανώσεις έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο ψυχροπολεμικό κλίμα της μεταπολεμικής περιόδου[lxvii]. Όπως είπαμε, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, στην Ιταλία, αναπτύσσονται φοιτητικοί αγώνες, κοινωνικά κινήματα καθώς και ο συνδικαλισμός στο βιομηχανοποιημένο Βορρά. Οι εργατικοί αγώνες του 1968-69, το Autunno Caldo (Θερμό Φθινόπωρο) της Ιταλίας, υπονόμευσαν βαθιά την οικονομική εξουσία της χώρας και άλλαξαν τον συσχετισμό ισχύος. Οι απεργίες ξεκίνησαν σταδιακά από την άνοιξη του 1968 σε μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Fiat, η Pirelli και η Siemens, με κύρια αιτήματα  την μείωση του ωραρίου και την αύξηση των μισθών, όπως προβλεπόταν στη συλλογική σύμβαση του 1966. Τα συνδικάτα των εργαζομένων στις αυτοκινητοβιομηχανίες υπήρξαν πρωτοπόρα, καθώς το Σεπτέμβριο του 1969 προχώρησαν σε αναστολή των εργασιών (με μεγάλες απώλειες στη παράγωγη) και σε μεγαλειώδεις πορείες στο κέντρο του Μιλάνο και του Τορίνο. Ακόμη, ορόσημο για τις κινητοποιήσεις του 1969 αποτέλεσε η «διασταύρωση» του εργατικού κινήματος με τις φοιτητικές πορείες: στις 3 Ιουλίου 1969 οι φοιτητέςδιαδήλωσαν στο Τορίνο μαζί με τους εργάτες και πραγματοποίησαν συνελεύσεις στις οποίες αποφάσισαν να συστήσουν κοινό αγωνιστικό μέτωπο[lxviii].

Ακόμα και πριν το ’69 αρκετοί μαχητικοί και αυτόνομοι αγώνες αναπτύχθηκαν, ιδιαίτερα στην Pirelli στο Μιλάνο, που δεν ελέγχονταν από τα συνδικάτα ούτε σε επίπεδο οργάνωσης, ούτε όσον αφορά το περιεχόμενο ή τα αιτήματά τους. Ουσιαστικές αυξήσεις μισθών, συν λιγότερη εργασία, αυτά ήταν τα κυρίως ζητούμενα της περιόδου. Η όλη στάση του προλεταριάτου μπορεί να συνοψιστεί στο σύνθημα της εποχής: Καλύτεροι μισθοί, λιγότερη δουλειά!… Βίαιες απεργίες ξέσπασαν στην Alfa Romeo και στη Fiat. Ταραχές ξέσπασαν σε πολλές πόλεις, οι πιο σοβαρές στο Reggio Calabria όπου δεκάδες χιλιάδων ανθρώπων συγκρούστηκαν με τα στρατεύματα[lxix].

Από την άλλη, οι φοιτητές έχοντας βιώσει την εμπειρία του Γαλλικού Μάη οργανώθηκαν διεκδικώντας αξιοκρατικότερο σύστημα εισαγωγής στο πανεπιστήμιο, κατάργηση της δογματικής γνώσης, άνοιγμα των πανεπιστημίων στη κοινωνία και δηλώνοντας την συμπαράσταση τους στην εργατική τάξη. Μετά τους αγώνες αυτούς, η Αριστερά ισχυροποιήθηκε. Η ζημιά που επέφερε στην αστική τάξη η εργατική απειθαρχία ήταν σοβαρότατη.Και ενώ η χώρα βρισκόταν σε διαρκή απεργιακό κλοιό και η κυβέρνηση αδυνατούσε να επιβληθεί στους ολοένα αυξανόμενους απεργούς, η λύση έπρεπε να δοθεί με διαφορετικό τρόπο: Το Δεκέμβριο του 1969 και ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή νέας συλλογικής σύμβασης (με ευνοϊκότερους όρους για τους εργαζόμενους) που θα αποτελούσε μεγάλη νίκη για την ιταλική εργατική τάξη, στις 12 Δεκεμβρίου πραγματοποιείται βομβιστική επίθεση στο κέντρο του Μιλάνο, στην Αγροτική τράπεζα της Ιταλίας. Τελικός απολογισμός 17 νεκροί και 88 τραυματίες. Το χτύπημα αποδόθηκε εξαρχής σε αριστερές οργανώσεις και αναρχικούς κύκλους. Αρχικά κατηγορείται ο αναρχικός Πιέτρο Βαλπρέντα και αμέσως σχηματίζεται κατηγορητήριο και για τον αναρχικό Τζιουζεπε Πινέλλι. Τρεις μέρες μετά τη σύλληψη του ο Πινέλλι εκπαραθυρώνεται κατά τη διάρκεια της ανάκρισης και το γεγονός καταγράφεται επισήμως ως «θάνατος εξαιτίας ψυχολογικής νόσου». Τελικά το 2005 κατόπιν ερευνών εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση για μέλη της ακροδεξιάς οργάνωσης Οrdine Nuovo (Νέα Τάξη) για αυτή τη βομβιστική επίθεση[lxx].

Από το 1969 μέχρι το 1975 πραγματοποιήθηκαν 4.334 επίσημα καταγραμμένες πράξεις τρομοκρατικής βίας. Απ’ αυτές, το 83% αποδόθηκε αρχικά στην άκρα Αριστερά για να αποδειχτεί αργότερα ότι ήταν έργο της άκρας Δεξιάς και των συνεργατών της στον κρατικό μηχανισμό. Η Ιταλία για μια εικοσαετία περίπου ήταν αντιμέτωπη με  ένα χαοτικό κλίμα, του οποίου τα χαρακτηριστικά ήταν: βομβιστικές επιθέσεις, διάβρωση αριστερών οργανώσεων, ενοχοποίηση της Αριστεράς μέσω τρομοκρατικών χτυπημάτων και συνέχων προκλήσεων.

Όλες αυτές οι ακροδεξιές τρομοκρατικές δραστηριότητες δεν κατάφεραν να προκαλέσουν και να επιβάλουν ένα δεξιό στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ιταλία (κατά το πρότυπο της Ελλάδας το 1967, της Χιλής το 1973 και της Τουρκίας το 1971 και το 1980, όπου εφαρμόστηκε η ίδια πρακτική). Πέτυχαν όμως, να προκαλέσουν το θάνατο εκατοντάδων αθώων ανθρώπων στην Ιταλία, τον τραυματισμό και την αναπηρία πολύ περισσότερων, να δημιούργησαν ένα γενικό κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας, και να βοηθήσουν τον πολιτικό συντηρητισμό να θεσπίσει ανεμπόδιστα μια ολόκληρη σειρά σκληρών «αντιτρομοκρατικών» νόμων που είχαν και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις πολιτικές ελευθερίες και τα δικαιώματα όλων των Ιταλών.

Μετά το 1968, καθώς τα κοινωνικά κινήματα καθόριζαν την ατζέντα της δημόσιας συζήτησης, καμία κυβέρνηση δεν ήταν σε θέση είτε να ικανοποιήσει τα συγκρουσιακά αιτήματα των εργατών σε σχέση με τις διαθέσεις των διευθυντών, είτε των γυναικών σε σχέση με το Βατικανό, ή έστω να καταφέρει να έχει μια ικανή κοινοβουλευτική πλειοψηφία ώστε να κυβερνήσει χωρίς έντονη αντιπολίτευση. Μεταξύ του 1968 και του Οκτώβρη του 1974 υπήρξαν 8 διαφορετικές κυβερνήσεις, όμοιες μεταξύ τους ως προς την έλλειψη διαφάνειας και ικανοτήτων, οδηγώντας πολλούς Ιταλούς στην πίστη ότι το πολιτικό σύστημα ήταν εγγενώς αναξιόπιστο[lxxi].

Η ταινία ως μέσο παρουσίασης, ερμηνείας και κατανόησης του παρελθόντος.-Συμπερασματικές παρατηρήσεις.
Το πρώτο πράγμα με το οποίο θα ασχοληθούμε σε αυτή την ενότητα είναι το πως οι συντελεστές της ταινίας παρουσιάζουν τα ιστορικά γεγονότα, ποιες πλευρές του ολοκληρωτικού καθεστώτος επιλέγουν να τονίσουν και να φωτίσουν, και με ποιο τρόπο το κάνουν αυτό.

Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε  ότι δύο είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της ταινίας.

Το πρώτο από αυτά είναι η προσπάθεια του πρωταγωνιστή να έχει μία «κανονικοποιημένη» ζωή, απωθώντας πλευρές του εαυτού του οι οποίες δεν είναι  «κανονικές».

Η προσπάθειά του για αυτή την «κανονικοποίηση» της ζωής του έχει να κάνει τόσο με τις επιλογές του πουείναι σχετικές με την προσωπική και οικογενειακή του ζωή, όσο και με την ένταξή του στο Φασιστικό Κόμμα της Ιταλίας.

Ή ένταξή του στο Φασιστικό Κόμμα είναι ένα στοιχείο που θα συνεισφέρει στην πολυπόθητη «κανονικότητα», αλλά και επίσης τον βοηθά να ανέλθει κοινωνικά.

Η ένταξη αυτή γίνεται με τη μεσολάβηση ανθρώπων-συνδέσμων και δείχνει πως το Φασιστικό Κόμμα στην περίπτωση της Ιταλίας έχει παρεισφρήσει και διαβρώσει όλο το κοινωνικό οικοδόμημα, αποκτώντας, τουλάχιστον κάποια, λαϊκή βάση και αποδοχή[lxxii].

Άλλωστε ο Γκράμσι και ο Τολιάτι έδωσαν έμφαση στο γεγονός ότι ο φασισμός ήταν ένα αυθεντικό μαζικό κίνημα, από κάποια άποψη περισσότερο μια συνέπεια παρά η αιτία για την ήττα της επαναστατικής Αριστεράς[lxxiii].

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να σημειώσουμε πως πράγματι το Φασιστικό Κόμμα στην Ιταλία διέθετε λαϊκή βάση, γεγονός που ήταν απότοκοτων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στην Ιταλική κοινωνία (όπως το αίτημα για εκσυγχρονισμό), καθώς επίσης και της διεθνούς συγκυρίας, όπως ήταν  τα πενιχρά κέρδη που αποκόμισε η Ιταλία από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο[lxxiv], καθώς επίσης και η αντίληψη ότι ο Φασισμός πρεσβεύει το νέο, το δυνατό, το αρρενωπό, την καινοτομία, στοιχεία που ερχόντουσαν σε αντίθεση με την παρακμή του παρελθόντος.

Τα στοιχεία αυτά άλλωστε έχουν αναφορά και στη στάση ζωής που επιλέγει ο πρωταγωνιστής, ο κομφοσμίστας, ο οποίος όπως αναφέραμε αποποιείται κάθε τι «μη κανονικό».

Ένα άλλο ζήτημα που θα πρέπει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο, είναι ότι η ένταξη στο Φασιστικό Κόμμα δεν το εμποδίζει να καταγγείλει δημοσίως κάποιους άλλους ως Φασίστες, όταν πλέον το καθεστώς του Μουσολίνι πνέει τα λοίσθια, το 1943.

Την ίδια στάση άλλωστε κρατάει και ένα μεγάλο μέρος της ιταλικής κοινωνίας, που στο άκουσμα της καθαίρεσης του Μουσολίνι, το 1943, από τον βασιλιά Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ΄ σπεύδει να καταδικάσει τον καθαιρεθέντα.

Είναι ένα σημείο το οποίο το σχολιάζει ο πρωταγωνιστής με τρόπο που φανερώνει μια αποστασιοποίηση από το Φασισμό, τον Φασισμό όμως που υπηρέτησε με τον τρόπο του για την εκπλήρωση των δικών του προσωπικών επιδιώξεων.

Ένα άλλο κεντρικό ζήτημα που έχει να κάνει με το ιταλικό φασιστικό καθεστώς, και το οποίο είναι ένα από τα βασικά ζητήματα που πραγματεύεται η ταινία, είναι η άσκηση βίας, όχι μόνο η ψυχολογική, αλλά και η σωματική.

Το ολοκληρωτικό καθεστώς της Ιταλίας δεν ανέχεται τις φωνές των αντιφρονούντων οι οποίοι θα πρέπει να εκλείψουν, ακόμα και βιολογικά.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου, ο οποίος δεν αντέχει να ζήσει και να εργαστεί στη φασιστική πατρίδα του, καταφεύγει αυτοεξόριστος στο Παρίσιπου συνεχίζει την αντικαθεστωτική δράση του.

Όμως, δεν θα ξεφύγει τελικά από τους φασίστες διώκτες του, οι οποίοι τελικά τον δολοφονούν.

Στο σημείο αυτά θα θέλαμε να σχολιάσουμε κάποια ζητήματα.

Το πρώτο είναι ότι η ταινία δεν υπερβάλλει, αφού τα περιστατικά βίας και πολιτικών δολοφονιών επί εποχής φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία ήταν εκατοντάδες.

Το άλλο ζήτημα είναι ότι ο πρωταγωνιστής παρ’ ό,τι δεν πιστεύει σε αυτό που κάνει, δηλαδή στη συμμετοχή του στην πολιτική δολοφονία του αντιφρονούντα καθηγητή, παρ’ ό,τι αμφιταλαντεύεται, τελικά παίρνει μέρος έμμεσα σε αυτή, υποκύπτοντας στις προτροπές και την επιχειρηματολογία του εκπροσώπου-πράκτορα του φασιστικού καθεστώτος, ο οποίος τον παρακολουθεί από πολύ κοντά, σε κάθε του βήμα.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο θα πρέπει να αναφερθούμε είναι ότι η φασιστική Ιταλία χαρακτηρίζεται από την παρουσία κτιρίων μνημειακού χαρακτήρα με έντονα στοιχεία μοντερνισμού.

Αυτό φαίνεται τόσο στην περίπτωση του κτιρίου του υπουργείο το οποίο επισκέπτεται ο πρωταγωνιστής, όσο και στην περίπτωση της ψυχιατρικής κλινικής στην οποία νοσηλεύεται ο πατέρας του.

Ο μνημειακός-μεγαλεπήβολος χαρακτήρα των κτιρίων έχει να κάνει σε συμβολικό επίπεδο και με την προσπάθεια του φασιστικού καθεστώτος να αναβιώσει την ρωμαϊκή αυτοκρατορία, και να διαδραματίσει ρόλο αποικιοκρατικής δύναμης σε παγκόσμιο επίπεδο διεκδικώντας μερίδιο από τις αποικιακές αυτοκρατορίες των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, προσπάθεια η οποία παλαιότερα είχε αποτύχει[lxxv].

Ταυτόχρονα τα κτίρια αυτά έχουν στοιχεία μοντερνισμού, ένα κίνημα με το οποίο συνδέθηκε από κάποιες απόψεις με τον φασισμό, υπό την έννοια τηςέλευσης και επικράτησης του νέου, του ακμαίου, του σύγχρονου, το οποίο εναντιώνεται στην παρακμή του παρελθόντος[lxxvi].

Ένα παρελθόν που εκπροσωπείται στην ταινία από την παρηκμασμένη μεγαλοαστική οικογένεια του πρωταγωνιστή με τη μητέρα του να είναι ναρκομανής και τον πατέρα του να είναι τρόφιμος ψυχιατρικού ιδρύματος, όπως είπαμε.

Ένα άλλο στοιχείο που μπορούμε να διαπιστώσουμε σε σχέση με τα κτίρια είναι ο εκμηδενισμός του ατόμου, μπροστά στη δύναμη που αντιπροσωπεύει το ολοκληρωτικό κράτος.

Αυτό φαίνεται τόσο στην περίπτωση του κτιρίου του υπουργείου όσο και κυρίως στην περίπτωση της αυλής της ψυχιατρικής κλινικής με το ισοπεδωτικό λευκό να κυριαρχεί από άκρη σε άκρη.

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι ο Φασισμός στην Ιταλία παρά την ήττα του στα πεδία των μαχών συνέχισε να υπάρχει στην ιταλική κοινωνία.

Όπως μπορούμε να συνάγουμε και από την υπόθεση της ταινίας, οι φωνές καταγγελίας του Φασισμού που ακούστηκαν με την πτώση του δεν ήταν αρκετές για να ξεριζώσουν το φαινόμενο από την ιταλική κοινωνία.

Όπως είναι φανερό και από την ταινία, οι φασίστες στην Ιταλία συνέχισαν να υπάρχουν, στελεχώνοντας, πολλές φορές, τις κρατικές υπηρεσίες και κάνοντας δυναμική επανεμφάνιση στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και του 1970.

Αν αναλογιστούμε ότι η ταινία του Μπερτολούτσι, Ο Κομφορμίστας, είναι μια ταινία του τέλους της δεκαετίας του 1960 και των αρχών της δεκαετίας του 1970, δεν αποτελεί μόνο μια ηθογραφία του φασιστικού καθεστώτος του Μεσοπολέμου στην Ιταλία, αλλά ταυτόχρονα και μια καταγγελία θα λέγαμε πλευρών της ιταλικής κοινωνίας της εποχής του.

Την εποχή που δημιουργήθηκε η ταινία οι κοινωνικές διεκδικήσεις, η προοδευτική Αριστερά της εποχής, τα κοινωνικά κινήματα, συνυπάρχουν με τις επιλογές της ιθύνουσας κοινωνικής τάξης, αλλά και με τον φασισμό, ο οποίος είναι υπαρκτός σε πολλές από τις πτυχές της ιταλικής κοινωνίας.

Και μάλιστα είναι ένας φασισμός βίαιος, που ευθύνεται για εκατοντάδες νεκρούς στην Ιταλία, και που για τις βίαιες πράξεις του θέλει να ενοχοποιήσει την Αριστερή τρομοκρατία, και μέσω αυτής της ενοχοποίησης την απαξίωση των κοινωνικών κινημάτων και αιτημάτων.

Νομίζω λοιπόν ότι ο Μπερτολούτσι με την ταινία του, μεταξύ των άλλων, προσπαθεί να αφυπνίσει και τον μικροαστό, αυτόν που θα ήθελε να ζήσει μια «κανονική» ζωή, δίχως μπελάδες και δίχωςαμφισβητήσεις.

Επομένως η ταινία αφορά τόσο την ιστορική περίοδο στην οποία αναφέρεται, δηλαδή το τέλος του Μεσοπολέμου, όσο και την ιστορική περίοδο την οποία δημιουργήθηκε.

Αυτές τις δύο ιστορικές συγκυρίες παρά το ότι τις χωρίζουν κορυφαία ιστορικά γεγονότα όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη,  ο κεϋνσυανισμός και ο καταναλωτισμός, τις ενώνουν στοιχεία της οικονομικής και της κοινωνικής πραγματικότητας, τα οποία μπορεί να είναι είτε η ύπαρξη του φασισμού και των φασιστών, είτε η ύπαρξη των αντιφρονούντων και της μεσαίας τάξης των «κομφορμιστών», σε διαφορετικές βέβαια αναλογίες, ποσότητες και ποιότητες σε κάθε περίπτωση.

Εκτός αυτών, η ματιά του Μπερτολούτσι γύρω από το τι συνέβαινε στη φασιστική Ιταλία είναι πολύ καθαρή και σε αυτό βοηθούν τα χαρακτηριστικά της εποχής που δημιουργήθηκε η ταινία και τα οποία έχουμε δώσει.

Οι συντελεστές της ταινίας από τη μια δίνουν σάρκα και οστά σε χαρακτήρες του παρελθόντος, ταυτόχρονα όμως μέσα από τους ρόλους αυτούς αναδεικνύουν και τον ρόλο των ζώντων και δρώντων υποκειμένων της εποχής τους.

Επίσης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ταινία δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά που συμβαίνουν στη δημόσια σφαίρα, στο δημόσιο χώρο, αλλά τα υπαινίσσεται με τρόπο όμως ξεκάθαρο  και καταλυτικό.

Το στοιχείο εκείνο στο οποίο δίνει έμφαση είναι η ιδιωτική σφαίρα, το τι συμβαίνει στα πρόσωπα. Καθώς επίσης και στον τρόπο που συναρθρώνεται το δημόσιο με το ιδιωτικό, το πώς προσλαμβάνεται το μαζικό από το κάθε χωριστό άτομο, καθώς επίσης και το ποιες επιπτώσεις έχει αυτή η συνάντηση-συνάρθρωση στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων αυτών.

Άλλωστε το δράμα της ζωής παίζεται, εν τέλει σε προσωπικό επίπεδο, μακριά από τις χρήσιμες κατά τα άλλα γενικεύσεις.

Επίσης, εκείνο το οποίο θα θέλαμε να προσθέσουμε είναι ότι η ταινία, που αποτελεί μια από τις κορυφαίες πολιτικές ταινίες, αποδίδει την ιστορική πραγματικότητα, δίχως παραποιήσεις και υπερβολές.

Μπορεί δε να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για την ερμηνεία και αξιολόγηση του παρελθόντος, αφού η εποχή την οποία δημιουργήθηκε, αλλά επίσης και η ηλικία των συντελεστών την εποχή εκείνη, επιτρέπει μια διεισδυτική ματιά σε αυτό το παρελθόν, το οποίο,όμως, παρελθόν  είναι και παρόν, από κάποιες απόψεις.

Βιβλιογραφία

Βιβλία

Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000.

EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013.

RobertO. Paxton,Η Ανατομία του Φασισμού, Κέδρος, Αθήνα 2004.

 

Εγκυκλοπαίδειες

 

Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996.

 

Άρθρα

 

Γ. Κατσιαφίκας, Η ανατροπή της πολιτικής, Ευρωπαϊκά αυτόνομα κοινωνικά κινήματα και η αποαποικιοποίηση της καθημερινής ζωής, Ελευθεριακή Κουλτούρα 2007, στην ιστοσελίδα https://sxoliastesxwrissynora.wordpress.com/2014/04/13/, τελευταία επίσκεψη 23-4-2017.

 

Κατερίνα Σκαργιώτη,  «“Η στρατηγική της έντασης”: τρομοκρατικά χτυπήματα καιενοχοποίηση της Αριστεράς στην Ιταλία του 1970», (ιστοσελίδα https://barikat.gr/content/i-stratigiki-tis-entasis-tromokratika-htypimata-kai-enohopoiisi-tis-aristeras-stin-italia , τελευταία επίσκεψη 23/4/2017).

 

«1969-…: Στρατηγική της Έντασης στην Ιταλία», ιστοσελίδα http://rioters.espivblogs.net/2009/11/03/1969- (τελευταία επίσκεψη, 23-4-20017).

 

 

Ιστοσελίδες

 

http://www.cine.gr/film.asp?id=708503&page=4 (τελευταία επίσκεψη 23-4-2017).

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B1%CF%83%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 (τελευταία επίσκεψη, 18-4-2017).

Wikipedia 3 (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

Wikipedia 4 (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

 

[i] Για το ρόλο της «κουτσής νίκης», καθώς και άλλων παραγόντων στη ριζοσπαστικοποίηση των μαζών και στην εκτράχυνση της πολιτικής δράσης στο EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 25.

[ii] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 187.

[iii]X.O., όπ. π., σελ. 187.

[iv] Χ. Ο., όπ. π., σελ. 187.

[v] Χ.Ο., όπ. π., σελ. 187.

[vi] Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 18-4-2017).

 

[vii]Όπ. π.

[viii] Για την πορεία της έννοιας totalitario και την κατάληξή της, Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 182.

[ix] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 185.

[x]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 23.

[xi]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 185 και Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 18-4-2017).

 

[xii]RobertO. Paxton,Η Ανατομία του Φασισμού, Κέδρος, Αθήνα 2004, σελ. 86. OΜουσολίνι είχε διασωθεί από την εκλογική πανωλεθρία του 1919, χάρη στην πρακτική του squadrismo, που επινόησαν μερικοί οπαδοί του στην αγροτική Βόρεια Ιταλία.Εκεί ορισμένοι από τους πιο δραστήριους οπαδούς του εφάρμοσαν τακτικές που είχαν μάθει ως στρατιώτες, επιτιθέμενοι στους εσωτερικούς πια εχθρούς του ιταλικού έθνους.

[xiii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 27.

Όσο ο Μουσολίνι ήταν διευθυντής της Avanti έχαιρε γενικής εκτίμησης και ήταν η πιο δημοφιλής μορφή του ιταλικού σοσιαλισμού.

Δυναμικός καθοδηγητής του κόμματος, φιλόδοξος, με προσωπικότητα μοντέρνου πολιτικού που γοήτευε τις μάζες, αντιεθνικιστής, αντιμιλιταριστής και διεθνιστής, ο Μουσολίνι όταν ξέσπασε η παγκόσμια σύρραξη δήλωσε αμέσως απόλυτη ουδετερότητα.

Λίγους μήνες, όμως, αργότερα, το φθινόπωρο του 1914 έκανε στροφή στον παρεμβατισμό, γιατί πίστευε ότι η ήττα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών ήταν αναγκαία για να κατατροπωθεί ο μιλιταρισμός και ο απολυταρχισμός και να δημιουργηθούν οι συνθήκες για την κοινωνική επανάσταση.Λίγοι σοσιαλιστές τον ακολούθησαν στη μεταστροφή, παρ’ ό,τι πίστευε το αντίθετο.

[xiv] Η δημιουργία των fasciήταν συνήθης πρακτική στα πλαίσια του ιταλικού αριστερού κινήματος, στο Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 129.

[xv]Hέκφραση «φασιστικό κίνημα» εμφανίζεται τον Απρίλιο του 1915 στην εφημερίδα αυτή και όριζε μια νέου τύπου οργάνωση, το αντικόμμα, αποτελούμενο από μαχητικούς πολιτικούς με ελεύθερο πνεύμα που απέρριπταν την οργάνωση και τα δόγματα που επέβαλλαν τα κόμματα.EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 28.

[xvi] Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 140 και γενικότερα για το ζήτημα στο ίδιο, σσ. 140-146.

[xvii]RobertO. Paxton,Η Ανατομία του Φασισμού, Κέδρος, Αθήνα 2004, σσ. 86-93.

[xviii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 30.

[xix]Robert O. Paxton, όπ. π., σελ. 28.

[xx]Robert O. Paxton, όπ. π., σελ. 30.

[xxi]ΟιβουλευτέςτουPartitoNationaleFascistaεξελέγησαν μέσα από τη λίστα του Τζιολίτι. Ο αριθμός των βουλευτών δεν ήταν μεγάλος, αλλά απέδειξε ότι ο Μουσολίνι έπρεπε να θεωρείται πλέον ουσιαστικό κομμάτι του ιταλικού αντισοσιαλιστικού συνασπισμού σε εθνικό επίπεδο RobertO. Paxton,Η Ανατομία του Φασισμού, Κέδρος, Αθήνα 2004, σελ. 93.

[xxii] Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σσ. 156-162.

[xxiii] Wikipedia(τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

[xxiv]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 35.

[xxv] Για τον «αντιτζιολιτισμό» που ήταν μια εξέγερση μικροαστών νέων που ήθελαν να ανατρέψουν την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων με έναν πόλεμο ή μια επανάσταση και την προσέγγιση τους από τους εθνικιστές διανοούμενους EmilioGentile, όπ. π., σελ. 24.

[xxvi] Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017) και γενικότερα στη σχετική βιβλιογραφία.

[xxvii] Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σσ. 166-167.

[xxviii]RobertO. Paxton,Η Ανατομία του Φασισμού, Κέδρος, Αθήνα 2004, σελ. 127.

[xxix] Robert O. Paxton,  όπ. π., σσ. 128-129.

[xxx] Robert O. Paxton,όπ. π., σσ. 126-129.

[xxxi]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σσ. 35-40.

[xxxii] Wikipedia  , (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

[xxxiii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 39.

[xxxiv] Για το διάστημα 1922-1925, ο Μουσολίνι ήταν ημισυνταγματικός πρωθυπουργός, Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σσ. 167 και 173-181.

[xxxv]Πολλοί διανοούμενοι και πολιτικοί, εξ αιτίας αυτής της προπαγάνδας είχαν σχηματίσει πολύ θετική εντύπωση για τον Μουσολίνι και το καθεστώς του. Μεταξύ αυτών ο Τσώρτσιλ, ο Λόιντ Τζώρτζ, ο Μπέρναρντ Σω, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρούσβελτ και ο Νίκος Καζαντζάκης.Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

Επίσης, γνωστές είναι οι περιπτώσεις του Έζρα Πάουντ και του Λουίτζι Πιραντέλλο, καθώς και η δημιουργία της Cinecittà. HCinecittàιδρύθηκε το 1937 από τον Μουσολίνι, το γιο του Βιττόριο, τον υπεύθυνο για τον κινηματογράφο LuigiFreddiμε το σλόγκαν«Il cinema è l'arma più forte» («Το σινεμά είναι πιο δυνατό από τα όπλα»).

Ο Φασισμός στην Ιταλία απέφυγε να επιβάλλει μια «Επίσημη Τέχνη», με αποτέλεσμα να κερδίσει την υποστήριξη πολλών τομέων του πολιτισμού και της τέχνης στο EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 45.

[xxxvi] Ο Μουσολίνι από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 άρχισε να αποπέμπει από τους κυβερνητικούς θώκους τους Φασίστες που είχαν ισχυρή προσωπικότητα και να τους αντικαθιστά με υποχείριά του.

[xxxvii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 44.

[xxxviii]EmilioGentile, όπ. π., σσ. 40, 43-44.

[xxxix]EmilioGentile, όπ. π., σσ. 44-48.

[xl] Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 182.

[xli]Στάνλεϊ Πέιν, όπ. π., σελ. 183.

[xlii] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 188.

[xliii] Χ.Ο., όπ. π., σελ. 188.

[xliv] Χ. Ο.,όπ. π., σελ. 188

[xlv]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 53

[xlvi]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 52.

[xlvii] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 188.

[xlviii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σσ. 52-53.

[xlix] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 188.

[l] Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017)

[li]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σσ. 54-55.

[lii]Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

[liii] Wikipedia (τελευταία επίσκεψη, 23-5-2017).

[liv] Χ.Ο., «Φασισμός», Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, Αθήνα 1996, σ σσ. 186-187. Επίσης,για την επίδραση των Σορέλ και Παρέτο στο Μουσολίνι,  Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 131.

[lv]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σσ. 50-51.

[lvi]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 44.

[lvii]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 48. Παρ’ ό,τι ο Μουσολίνι είχε αποκηρύξει τον αντισημιτισμό στις αρχές της δεκαετίας του 1930, μετά άλλαξε άποψη και η Ιταλία από το 1938 έγινε αντισημιτικό κράτος.

[lviii]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 49.

[lix]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 47.

[lx]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 54.

[lxi]EmilioGentile, όπ. π., σελ. 55.

[lxii] Ιστοσελίδα τελευταία προβολή 23-4-2017.

[lxiii]Γ. Κατσιαφίκας, Η ανατροπή της πολιτικής, Ευρωπαϊκά αυτόνομα κοινωνικά κινήματα και η αποαποικιοποίηση της καθημερινής ζωής, Ελευθεριακή Κουλτούρα 2007, στην ιστοσελίδα  , τελευταία επίσκεψη 23-4-2017.

[lxiv]EmilioGentile, Φασισμός. Ιστορία και ερμηνεία, β’ έκδοση, Ασίνη, Αθήνα 2013, σελ. 50.

[lxv]1969-…: Στρατηγική της Έντασης στην Ιταλία, ιστοσελίδα , τελευταία επίσκεψη, 23-4-20017.
[lxvi]Όπ. π.

 

[lxvii] Κατερίνα Σκαργιώτη, «“Η στρατηγική της έντασης”: τρομοκρατικά χτυπήματα και ενοχοποίηση της Αριστεράς στην Ιταλία του 1970», (ιστοσελίδα  , τελευταία επίσκεψη 23/4/2017).

[lxviii]Κατερίνα Σκαργιώτη, όπ. π.

[lxix]«1969-…: Στρατηγική της Έντασης στην Ιταλία», ιστοσελίδα
 , τελευταία επίσκεψη, 23-4-20017.
[lxx] Κατερίνα Σκαργιώτη, «”Η στρατηγική της έντασης”: τρομοκρατικά χτυπήματα καιενοχοποίηση της Αριστεράς στην Ιταλία του 1970», (ιστοσελίδα  , τελευταία επίσκεψη 23/4/2017).

[lxxi]Γ. Κατσιαφίκας, Η ανατροπή της πολιτικής, Ευρωπαϊκά αυτόνομα κοινωνικά κινήματα και η αποαποικιοποίηση της καθημερινής ζωής, Ελευθεριακή Κουλτούρα 2007, στην ιστοσελίδα, τελευταία επίσκεψη 23-4-2017.

[lxxii] Για τον μαζικό Φασισμό του 1921, σε αντίθεση με τον Φασισμό του Σαν Σεπόλκρο, Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 151.

[lxxiii]Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 188.

[lxxiv] Για την συμμετοχή της Ιταλίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σελ. 134-137.

Και, επίσης, στο ίδιο, για την κρίση μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σσ. 137-140.

[lxxv] Στάνλεϊ Πέιν, Η ιστορία του Φασισμού, μτφρ. Κώστας Γεώρμας, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000, σσ. 127-130.

[lxxvi]Στάνλεϊ Πέιν, όπ. π., σσ. 651-672.

Του Νίκου Διαμαντόπουλου

- “Νήττων Ηλιδαίος”

 

 

   Ήταν 26 Οκτωβρίου του 1986. Ημέρα Κυριακή, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου. Ο νεαρός καθηγητής Μαθηματικών Χαράλαμπος Μπλιώνας, που εργάζεται στην Αθήνα, έχει επισκεφθεί για το Σαββατοκύριακο, την ιδιαίτερη πατρίδα του, το χωριό Λουτρό Ελασσόνας. Την ημέρα εκείνη, ο Μπλιώνας θα επέστρεφε στην πρωτεύουσα, γιατί την επομένη και εν όψει της εθνικής επετείου, εργαζόταν.  

   Ο Χαράλαμπος Μπλιώνας, το μεσημέρι της Κυριακής 26 Οκτωβρίου 1986, αναχωρεί από το χωριό του, για το ΚΤΕΛ της Λάρισας, προκειμένου να πάρει το λεωφορείο για την Αθήνα. Φτάνει όμως στο ΚΤΕΛ, λόγω μιας μικρής καθυστέρησης με το ΤΑΞΙ, πέντε λεπτά αργότερα από την αναχώρηση του λεωφορείου. Το επόμενο δρομολόγιο, είναι αργά το απόγευμα. Ο νεαρός εκπαιδευτικός μένει εκεί, αναζητώντας τρόπο για να περάσει η ώρα. Κάποιος του λέει ότι στο Αλκαζάρ έχει ωραίο παιχνίδι, της Α.Ε.Λ. που πάει για πρωτάθλημα, με τον Π.Α.Ο.Κ. Θεσσαλονίκης. Ο Μπλιώνας αφού το σκέφτεται, αν και δεν έχει σχέση με το ποδόσφαιρο, παίρνει μια εφημερίδα και πάει στο γήπεδο.

   Ο Χαράλαμπος μπαίνει σε μια ουδέτερη… θύρα και κάθεται στην κερκίδα του Αλκαζάρ, μακριά από οργανωμένους οπαδούς των δυο ομάδων. Άλλωστε, το μόνο που θέλει, είναι μια ήρεμη γωνιά, για να περάσει κάπως η ώρα. Σε κάποιο σημείο, αρκετή ώρα πριν από την έναρξη του αγώνα, από το πέταλο που βρίσκονται οι οπαδοί του ΠΑΟΚ, εκτοξεύονται… τρεις φωτοβολίδες. Φωτοβολίδες που πετάγονται προς το απέναντι “πέταλο”, μέρος που βρίσκονται οι φίλαθλοι της Λάρισας. Ενδιάμεσα είναι ο αγωνιστικός χώρος, που θα μπορούσαν άνετα να βρίσκονται και αθλητές! Οι δυο πέφτουν στο έδαφος, ενώ η τρίτη φεύγει πλάγια, χτυπάει στο κάγκελο και καρφώνεται στον λαιμό του Χαράλαμπου Μπλιώνα. Η μία από τις τρεις φωτοβολίδες, καρφώνεται στην καρωτίδα του νέου ανθρώπου που καθόταν αμέριμνος, σε μια γωνιά της κερκίδας, για να του περάσει λίγο η ώρα. Η φωτοβολίδα κόβει ακαριαία την καρωτίδα του Χαράλαμπου Μπλιώνα. «…Το αίμα, που βγαίνει σαν σιντριβάνι από τον λαιμό. Παρόλα αυτά η αναμμένη φωτοβολίδα, εξακολουθεί να καίει σφηνωμένη…» διαβάζει κανείς στο e-soccer.gr. Στον δρόμο για το Νοσοκομείο, ο 29χρονος καθηγητής που δεν πείραξε κανέναν, αφήνει την τελευταία του πνοή. Τα επόμενα χρόνια, ακολούθησαν... κι άλλοι. Πιο πρόσφατα θύματα, ο 19χρονος Αλκιβιάδης Καμπανός και ο 29χρονος Μιχαήλ Κατσουρής. Άνθρωποι νέοι και αυτοί, που δεν πείραξαν κανέναν. Αθώα θύματα της οπαδικής βίας και του χουλιγκανισμού. Άνθρωποι νέοι που δεν πρόλαβαν να ζήσουν τη ζωή τους.

Ο Χαράλαμπος Μπλιώνας, από μια οικογένεια αγωνιστών της ζωής, είχε προσφάτως διοριστεί στη Σ.Ε.Λ.Ε.Τ.Ε., ενώ σε λίγες μέρες θα αρραβωνιαζόταν. «Τα πάντα έμοιαζαν ρόδινα, όμως η μοίρα, με τη μορφή μιας φωτοβολίδας στο έλεος του χουλιγκανισμού, είχε άλλο σκοπό για αυτόν», θα γράψει αρκετά χρόνια αργότερα, ο Λευτέρης Παυλίδης στο sportime.gr. Ακόμη κι ένα φοβερό και συγκλονιστικό ρεπορτάζ της εκπομπής “Αθλητικοί Φάκελοι” της Δημόσιας Τηλεόρασης (ΕΤ-1), δεν θα ήταν δυνατόν, να αποτυπώσει το μέγεθος, το βάθος και τις διαστάσεις αυτής της ασύλληπτης τραγωδίας.

   Πόσα χρόνια και τόσες δεκαετίες μετά… και σε τούτη τη χώρα που λέγεται Ελλάδα, όλοι είμαστε εν δυνάμει, ένας νέος Χαράλαμπος Μπλιώνας. Απεδείχθη περίτρανα και με τον πλέον τραγικό τρόπο, τόσο με τον Άλκη Καμπανό όσο και με τον Μιχάλη Κατσουρή. Μιας και «όλα τριγύρω αλλάζουν και όλα τα ίδια μένουν» που λέει κι ένα τραγούδι. “Η βία στα γήπεδα”. Η βία στην κάθε μορφή της και στα κάθε λογής γήπεδα, παραμένει κυρίαρχη... Τρανό παράδειγμα, η τραγική ιστορία του Ευάγγελου Γιακουμάκη. Σε μια κοινωνία που ψάχνει τρόπους να καλύψει τα κόμπλεξ και τις ανασφάλειες της, σε βάρος των άλλων.  

 

 

 

 

του Διονύση (Σάκη) Τραμπαδώρου

 

Το πρώτο χρονολογικά έγγραφο το οποίο αφορά σύσταση εμπορικής συντροφίας στην περιοχή του Πύργου είναι αυτό που δημοσιεύει ο Χρυσανθακόπουλος, με ημερομηνία 1^η Μαρτίου 1797, και, συγκεκριμένα, τη σύσταση συντροφίας μεταξύ του Γιάννη Μοσχούλα και του Γιωργάκη Αυγερινού.

Το έγγραφο υπογράφεται ως εξής: «γιανις μοςκουλας βεβεονο», «σταθις πατρινος μαρτιρο», «δοκτωρ νικολαος σισινης μαρτυρο», ενώ στο πίσω μέρος της επιστολής αναφέρεται η εξής φράση: «μολογία τοῦ κυρ γιανη μουσκοῦλα»[1].

Οι έμποροι και οι επωνυμίες των εμπορικών συντροφιών που δραστηριοποιήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1820, στον Πύργο, είναι οι εξής: Σαλβατόρος Γαμπής (Salvatore Gambin) Μαλτέζος, Βασίλειος Ιωάννου και Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Βασίλειος Ιωάννου και Συντροφία,  Παναγιώτης Καννελόπουλος και Συντροφία, Πέλυτον Πελτράν, Μιχαήλ Στεμ(ν)ιτζιώτης (Σπετσιώτης), Μιχαήλ Στεμ(ν)ιτζιώτης και Συντροφία (Σπέτσες), Κωνσταντίνος Κεραμιδόπουλος[2] (Πύργιος), Αναγνώστης Ζαφειρόπουλος και Συντροφία (το όνομα αυτό το βρίσκουμε και σε βιβλίο του Β. Κρεμμυδά, ως σύγαμβρο του Αντώνη Σαλβαρά[3]) Γρηγόρης Κυριακόπουλος (Πύργιος) και Δημήτριος Κασκαντέρος (σύντροφοι), Σπυρίδωνας και Αναστάσιος Χέλμης (Ζακύνθιοι), Γαβρίλης και Γερόλυμος Μακρής (Κεφαλλήνες), Χρήστος Δαραλέξης (Πύργιος), Ιωάννης Καρυτινός, Νικόλαος Σταματόπουλος (κάτοικος Λευκάδας), Ιωάννης Αναγνώστου, Παύλος Μιχαλίτζης, Νικόλαος Γιοβάνης (Γαλαξιδιώτης) Κωνσταντίνος Πατρινός (Σπετσιώτης), Αναστάσιος Ι. Λεονταρίτης (Πύργιος) Διονύσιος Χατζηγιάννης - Μητρόπουλος (Πύργιος). και Δημήτριος Λαμπίκης Καραντζάς, «Βυζάντιος» όπως αναφέρει στα έγγραφα, δηλαδή Κωνσταντινουπολίτης

Ενδεχομένως, κάποιοι από αυτούς να ήταν και ναυτικοί, όπως οι Σπυρίδωνας και Αναστάσιος Χέλμης και Νικόλαος Γιοβάνης.

Έρευνα - σταχυολόγηση – μεταγραφή: Διονύσης (Σάκης) Τραμπαδώρος

Χαρακτηριστικά του εγγράφου: Τυπικό δείγμα συμβολαίου που εξάγεται από το Μνημονείο του Πύργου επί Κουβαρά, εύκολο στην κατανόηση, γενικώς, αλλά με δυσκολίες στην ακριβή απόδοση.

Παρουσίαση εγγράφου

Συμφωνητικό ναύλωσης πλοίου, Δημόσιος Μνήμων Πύργου Στέλιος Α. Κουβαράς, α/σ 144/4 Δεκεμβρίου 1829/Πύργος Ηλείας.

Συμφωνητικό ναύλωσης του πλοίου «Παναγία Παντοχαρά», με σημαία του Ιονίου Κράτους, μεταξύ του πλοίαρχου Σπύρου Βλαστού, Ζακυνθίου και του Σαλβατόρου Γαμπή (Salvatore Gambin), Μαλτέζου.

Ο Salvatore Gambin, παρ΄ ότι Μαλτέζος στην καταγωγή, είχε πολιτογραφηθεί ως Ζακύνθιος, με βάση την νομοθεσία του Ιονίου Κράτους για τους ξένους, οι οποίοι όταν πληρούσαν κυρίως το κριτήριο του χρόνου μόνιμης διαμονής στα Επτάνησα, θεωρούντο πολίτες του Κράτους αυτού.

Σκοπός την ναύλωσης ήταν η μεταφορά μουλαριών και αλόγων από το Κατάκωλο ἢ τον Κόρακα ἢ το Πυργί (υποτυπώδη λιμάνια της περιοχής του Πύργου εκείνη την εποχή) στη Ζάκυνθο.

Για το Κατάκωλο δεν χρειάζεται να πούμε που τοποθετείται, παρ΄ότι το Κατάκωλο εκείνης της εποχής ελάχιστη σχέση έχει με το σημερινό, από την άποψη της τοπογραφίας. Για τον Κόρακα παρ΄ότι υπάρχει και η άποψη ότι πρόκειται για τον σημερινό Άγιο Ανδρέα, εμείς πιστεύουμε, βάση έγγραφων μαρτυριών, ότι πρόκειται για την ευρύτερη περιοχή της σημερινής παραλίας του Κόρακα, στο Κορακοχώρι, ενώ για το σκάλωμα του Πυργίου δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τοποθετείται στην περιοχή του Αγίου Ηλία Πύργου.

Το ναυλοσύμφωνο υπογράφουν οι Κυριαζής Βλαχοχρήστος παρακαλεστός από τον Σπύρο Βλαστό και ως μάρτυρες, οι Γιώργης Λιθαράς και Νικόλαος Παυλόπουλος.

Όπως έχουμε αναφέρει σε άλλο δημοσίευμα η λέξη «παρακαλεστός» στα συμβόλαια εκείνης της εποχής σήμαινε τον άνθρωπο που υπέγραφε αντί του εκάστοτε αγράμματου συμβαλλομένου.

Επίσης, στο ναυλοσύμφωνο υπάρχει η έκφραση «αρμόδιος καιρός», που σημαίνει ο κατάλληλος καιρός, οι κατάλληλες καιρικές συνθήκες.

Μνεία ακόμη γίνεται και στα «δίστηλα τάλιρα», ένα από τα νομίσματα της εποχής, στα οποία έχουμε αναφερθεί.

Το όνομα του πλοίου, «Παναγία Παντοχαρά» ήταν και είναι, μέχρι και σήμερα ακόμη, πολύ συνηθισμένο για σκάφη ζακυνθιακής ιδιοκτησίας.

 

Αρχή εγγράφου

Αῤ:144: Τῶ χιληοστὸν ὁκτακοσιοστὸν ἡκοστὸν ἓνατον τῆ τετάρτη τοῦ Δικεμβρίου τοῦ Μηνὸς ἐν Πύργω, ἐπαρισυάσθησαν προσοπικὸς ἐν τῶ ἡμετέρον γραφεῖον τοῦ Δημοσίου Μνήμωνος τῆς ἐπαρχίας ταῦτης παρόντων τῶν κάτοθεν ἁξιοπήσθων μαρτύρων ἀπὸ τὸ ἒν μέρος ὁ Κύριος Πλύαρχος Σπύρος Βλαστὸς τοὺ ἰωάνη Ζακίνθηος, καὶ ἐκ τοῦ ἐτέρου ὁ Κύριος Σαλβατόρος Γαμπὶς ποτὲ ἰωάνη Μαλτέζος, τὰ ὁποῖα μέροι φανερώνουν καὶ ὁμολογοῦν ὃτι ἐσυμφόνισαν, ὁς ἀκολουθὰ.

ὁ ῥυθὴς κύριος Βλαστὸς τὴν σύμερον δήδη εἰς Ναύλον τὸ πλήοντου ὁνομαζόμενον ἡ Παναγία Παντοχαρὰ μὲ συμέα ἐπτανίσηαν πρὸς τὸν ἐδὸ παρὸντα Κήριον Σαλβατόρον, ὑποσχόμενος νὰ μεταφέρη ἀπὸ τὴν σκάλα τοῦ Κώρακα ἡ κατάκολου, ἡ Πυργή εἰς Ζάκυνθω μουλάρια σαράντα καὶ τρία ἂλογα τὰ ὁποῖα ἀμέσος ὁποῦ εὐγάλη τὸ καικηὸντου ἀπὸ τὸν ποταμὸν τοῦ Μορέος ὑπόσχεται νὰ ἡπάγη εις ἐκίνην τὴν σκάλαν μόνον ἀπὸ ταῖς ἀνωηριμέναις, καὶ νὰ βὰλη ὃσα μουλάρια ἢθελε δυνιθῆ καὶ χορὶς ἀναβολὴν κεροῦ νὰ ἁναχορίση διὰ Ζάκινθο, καὶ ευγαζων ταύτα ἒξω ἀμέσος νὰ ἁναχορίση ἒχοντας τὸν γκερὸν ἀρμόδιον* καὶ νὰ ἐπιστρέψη εἰς τό αὐτὸν σκάλομα νὰ φορτόση τὰ ἀποληοθὲν ἡ ὃσα ἡμπορέση, καὶ ἐνενὶ λόγο νὰ τὰ κουβαλήση ὃλα εἰς Ζάκινθο χωρὶς νὰ ἡμπορέση ὃ ῥυθὴς πλίαρχος νὰ κυτάξι ἂλην του δουλιὰν ἐὰν πρότον δὲν κάμη τὴν ὁλόκληρον μετακόμησιν τῶν ῥυθέντων ζόον, διὰ τὰ ὁποῖα ὑπόσχεται ὁ Ναυλοτὴς Κύριος σαλβατόρος νὰ πλυρόση διὰ ναύλον τάλιρα δίστηλα* δίο |απ’τὰ φορτοια|διὰ τὸ κάθε ζώον, ἂν κατὰ περίστασις ἢθελε ἀκολουθήση καμίαν ἀτυχίαν ζώου νὰ εἶναι διὰ λογαριασμὸν τοῦ Νικοκίρη αὐτῶν, ὑπόσχεται ὁ πλύαρχος [[ὑπόσχεται]] νὰ μετακομήση τοὺς ἀνθρόπους τοὺ ναυλοτοῦ εἰς Ζάκινθο χορὶς Ναῦλον οὓτος ὑπόσχονται νἀ βαστάξουν στέρεας καὶ ἁμετάτρεπτας τᾶς ἁνοηριμένας συνθίκας καὶ ὃποιος ἀπὸ τὰ ῥυθέντα μέροι ἣθελε λύψη νὰ ὑπόσχεται εἰς ὃλας τὰς ἐπυζιμηόσοις καὶ ἐπυδῆ ὁ ῥυθὴς πλύαρχος δὲν ἰξεύρη γράμματα ὑπογράφη ἃλος διὰ αὐτὸν.-

Κυριαζῆς Βλαχωχρίστος παρακαλεστος ἀπὸ τὸν ανωθεν πληαχον σπιρον βλαστον επιδι ὂτι δεν ηξερι υπογραψη

Salvatore Gambin

γηωργῆς ληθαρᾶς μαρτηρω

νηκόλαος παβλόπουλος μαρτυρὸ

 

                                                                                                     ὁ Δημόσιος Μνήμων

 

                                                                                                      Στέλιος Α: Κουβαρὰς

 

 Τέλος εγγράφου

 

 

[1]Γεώργιος Αριστείδου Χρυσανθακόπουλος, Η Ηλεία επί Τουρκοκρατίας, Ιδιωτική έκδοση, Εν Αθήναις 1950, σελ. 83.

[2]Βρήκαμε το επώνυμο στα Μητρώα Αρρένων του Δήμου Πύργου.

[3]Βασίλης Κρεμμυδάς, Το καριοφίλι και το γρόσι. Στεριανές οικονομικές πραγματικότητες στη νότια Πελοπόννησο (1750-1850), Ιστορικό Αρχείο-Πολιτιστική Συμβολή της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 2004, σελ. 91.

 

 

του Διονύση Τραμπαδώρου

1. Ιστορία και κινηματογράφος

«Έτσι συνειδητά ή λιγότερο συνειδητά οι κινηματογραφιστές μπαίνουν στην υπηρεσία μιας ιδεολογίας ή μιας θεσμοθετημένης υπόθεσης, χωρίς αυτό να αποκλείει τις αντιστάσεις και τις ρωγμές»1.

 

Οι ταινίες αποτελούν βασικά αφήγηση, όπως υποστηρίζει ο C. Mertz και ο σκελετός αυτής της αφήγησης λέγεται story2.

Δεν είναι λίγες οι ταινίες που κάνουν ιστορία ή την κριτικάρουν ή την ανατρέπουν. Ο κινηματογράφος είναι προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Όμως ο κινηματογράφος δεν συμμετέχει στην ιστορία στον ίδιο βαθμό που συμμετέχουν άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά πολύ περισσότερο και με διαφορετικό τρόπο.

Ο κινηματογράφος αντικατέστησε ή απορρόφησε ένα μεγάλο αριθμό από είδη της λαϊκής ψυχαγωγίας και επηρέασε ή περιόρισε τις άλλες μορφές τέχνης.

Έγινε κεντρικός άξονας των μαζικών μέσων ψυχαγωγίας, κυριαρχώντας σε αυτά με τα θυγατρικά του είδη.

Απόκτησε ισχυρή επιρροή στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης πλατιών μαζών στην περιοχή του εποικοδομήματος 3.

Επίσης, ο Σωτ. Θ. Δημητρίου υποστηρίζει ότι ο κινηματογράφος από προϊόν της δραστηριότητας των ανθρώπων ως υποκειμένων έχει γίνει ο ίδιος υποκείμενο της ιστορίας που διαμορφώνει τις ατομικές συνειδήσεις σύμφωνα με το μοντέλο συμπεριφοράς και την ιδεολογία που μεταδίδει από την οθόνη.

Και, επίσης, ότι ο κινηματογράφος αποτελεί μηχανισμό ρύθμισης στην περιοχή του εποικοδομήματος που εξασφαλίζει τη συνοχή και συντήρηση του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος καθώς και την αναπαραγωγή του.

Ο ρόλος του κινηματογράφου ως υποκειμένου της ιστορίας προσδιορίζεται από αυτές τις ενέργειες ρύθμισης .

Επειδή ανήκει στο εποικοδόμημα δρα ιδεατά δια μέσου των παραστάσεων.

Μεταβιβάζει και στερεώνει στη συνείδηση των θεατών συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς αλλά και γενικές αρχές για την αντίληψη του κόσμου και τη στάση στη ζωή, όπως αυτές τις απαιτεί το κοινωνικό σύστημα ιεραρχίας.

Σε σχέση με το ζήτημα της θεώρησης του κινηματογράφος σαν αντικείμενο της ιστορίας, δηλαδή ως υλικό της ιστορικής έρευνας θα πρέπει να δεχθούμε ορισμένες έννοιες4.

1. Δεν μας ενδιαφέρει η ακριβολόγηση των γεγονότων αλλά θεωρούμε την ιστορία ως τα ουσιαστικό γνώρισμα της κοινωνίας που χαρακτηρίζει τη δημιουργική κίνηση της αυτοοργάνωσής της.

 

1 Σώτη Τριανταφύλλου, «Κινηματογράφος και Ιστορία», περιοδικό Διαβάζω, αρ. 266, 26.6.91, σελ. 17.

2 Σωτ. Θ. Δημητρίου, «Ο κινηματογράφος ως υποκείμενο και ως αντικείμενο της ιστορίας», περιοδικό Διαβάζω, αρ. 266, 26.6.91, σελ. 18.

3  Όπ. π., σελ. 19.

4  Όπ. π., σελ. 22.

 

Επομένως ο ιστορικός θα πρέπει να ερευνήσει τις μη αναστρέψιμες κανονικότητες της κοινωνίας που προσδιορίζουν τη λειτουργία της και το μετασχηματισμό της.

2. Υλικό της ιστορίας είναι όλο το πεδίο των κοινωνικών φαινομένων, η κουλτούρα ως ολότητα, τα ορατά και μη ορατά ντοκουμέντα και ιδιαίτερα οι αντιφάσεις της, γιατί αυτές τροφοδοτούν την κίνησή της.
3. Δεν χρειάζεται να ακριβολογήσουμε τα ντοκουμέντα, αλλά να προχωρήσουμε στην ανάκρισή τους, όπως υποστήριξε ο Collingwood, για να αποκαλύψουν εκείνο που κρύβουν πίσω από αυτά που λένε, να φωτίσουν το λανθάνον.
4. Ο ιστορικός πρέπει να αναζητήσει τη βαθύτερη σημασία των σχέσεων δηλαδή τη δυναμική δομή που βρίσκεται πίσω από τα φαινόμενα και αποκαλύπτεται από τις αντιφάσεις και τα λανθάνοντα γιατί οι δομικές ιδιότητες της κοινωνικής αναπαραγωγής προσδιορίζουν την κατεύθυνση της.
5. Κεντρικός πυρήνας της ανάλυσής του η κυρίαρχη τάξη και ιδεολογία που γράφει την ιστορία αναπαράγει τα μοντέλα κυριαρχίας.

Η σχέση όμως με τη σημασία της εικόνας, γενικά, και όχι μόνο του κινηματογράφου, ας παρακολουθήσουμε αυτά που αναφέρει ο Δήμος Θέος.

«Στη συνείδηση της χριστιανικής Ευρώπης ρωμαιοκαθολικής και ορθόδοξης, ο ιστορικός χαρακτήρας της εικόνας είναι δεδομένος. Κάθε φορά που ο αγιογράφος θα ολοκληρώνει το έργο του δεν θα παραλείπει να μνημονεύει ότι «Ο Ναός Ιστορήθη…». Η εικονογράφηση της θείας Ενανθρώπησης πέρα από την ευχαριστιακή της φυσιογνωμία παραμένει μια πράξη ιστορικής μνήμης. Η αναπαράσταση των θείων πα- θών συγκροτεί την Οικονομία τα της Σωτηρίας. Εκφράζει το ιστορικό Είναι του χριστολογικού σύμπαντος. Συνεπώς η τιμή της εικονογραφικής ιστόρησης προς το πρωτότυπο διαβαίνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μέγας Βασίλειος. Αποκλειομένου του πρωτοτύπου τα έργα της θρησκευτικής τέχνης θα έχαναν κάθε νόημα υπάρξεως.

Ο μεταφυσικός και αναγωγικός χαρακτήρας της εικόνας είναι βαθιά ριζωμένος στη χριστιανική παράδοση. Η ιερή τέχνη τόσο για τους ορθοδόξους όσο και για τους καθολικούς συνιστά την εκκάλυψη του ιστορικού Είναι, το χρονικό της Σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους5».

Επίσης, ο Δήμος Θέος κάνει αναφορά στην ταινία «Χίτλερ, ένα φιλμ από τη Γερμανία» το Γερμανού σκηνοθέτη Hans-Jurgen Syberberg όπου υπάρχει η έμφαση στη σαγήνη της συνδιαλλαγής και τα αποκρουστικά χαρακτηριστικά του Γ’ Ράιχ τα διαπνέει ένας αέρας αριστοκρατικής κατανόησης, ενώ σε

ένα άλλο σημείο αναφέρεται στην …αποστροφή του συγκεκριμένου σκηνοθέτη προς τον ιδεολογικοποιημένο ιστορικισμό ο οποίος κατά κύριο λόγο ευθύνεται για την αμετάκλητη καταδίκη των πολιτικών και στρατιωτικών πεπραγμένων του Τρίτου Ράιχ6.

Ο Μάρκ Φερρό αναφέρει ότι το πρόβλημα συνίσταται στο να αναρωτηθούμε αν ο κινηματογράφος και η τηλεόραση τροποποιούν ή όχι την ιστορική μας θεώρηση, εφόσον δεχόμαστε ως προϋπόθεση ότι αντικείμενο της ιστορίας δεν είναι απλώς η γνωριμία με τα φαινόμενα του παρελθόντος, αλλά επίσης η ανάλυση των δεσμών που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν, η αναζήτηση συνεχειών και ρήξεων7.

Και προτείνει δύο τρόπους ταξινόμησης των ταινιών ως προς τη σχέση τους με την ιστορία, τη σφαιρική και ανάλογα με το πώς αντιμετωπίζουν τα κοινωνικά και τα ιστορικά προβλήματα8.

 

 

5Δήμος Θέος, «Ιστορία, αναπαράσταση και κινηματογράφος», περιοδικό Διαβάζω, αρ. 266, 26.6.91, σελ. 30.

6Όπ. π., σελ. 34.

7Μαρκ Φερρό, Κινηματογράφος και Ιστορία, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, Μεταίχμιο, [Αθήνα 2001], σελ. 197.

8Όπ. π., σελ. 203.

 

Ακόμα αναφέρεται στην ταινία «Ο Εβραίος Συς» του Veit Harlan9, ο οποία γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία στη ναζιστική Γερμανία και αυτό ανεξάρτητα από τις προθέσεις του Γκαίμπελς.

Επιπροσθέτως, ο Μαρκ Φερρό αναφέρει ότι ο κινηματογράφος συμπλέκεται πολλαπλά με την ιστορία.

1. Παρεμβαίνει ως παραγωγός της ιστορίας. Αν το θέσουμε χρονολογικά εμφανίστηκε πρώτα από όλα ως μοχλός της επιστημονικής προόδου. Επίσης αφότου ο κινηματογράφος αναγνωρίστηκε ως τέχνη οι πρωτοπόροι του παρεμβαίνουν στην ιστορία δημιουργώντας ταινίες είτε ντοκιμαντέρ είτε μυθοπλαστικές οι οποίες από τα πρώτα τους βήματα κατηχούσαν και εξυμνούσαν υπό το προκάλυμμα της απλής αναπαράστασης.
2. Ο κινηματογράφος ασκεί την παρέμβαση του χρησιμοποιώντας ορισμένα εκφραστικά μέσα τα οποία καθιστούν την ταινία αποτελεσματική, λειτουργική. Η συγκεκριμένη ικανότητα συνδέεται αναμφίβολα με την κοινωνία που παράγει τις ταινίες και με εκείνη που τις υποδέχεται, που τις προσλαμβάνει. Ο κινηματογράφος διαθέτει εκφραστικούς τρόπους οι οποίοι δεν συνιστούν απλή μεταγραφή της λογοτεχνικής γραφής, αλλά διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους.
3. Η χρήση και η πρακτική εφαρμογή ιδιαίτερων τρόπων γραφής ισοδυναμούν με πολεμικά όπλα τα οποία συνδέονται με την κοινωνία που παράγει την ταινία και με εκείνη που την υποδέχεται. Η κοινωνία υποδοχής προδίδεται κατ’ αρχάς από τη λογοκρισία κάθε είδους στην οποία συμπεριλαμβάνεται η επίσημη λογοκρισία αλλά και επιπροσθέτως η αυτολογοκρισία.
4. Ιστορική ανάγνωση της ταινίας, κινηματογραφική ανάγνωση της ιστορίας: αυτούς τους δύο τελευταίους άξονες θα ακολουθήσουμε προκειμένου να αναρωτηθούμε πάνω στη σχέση του κινηματογράφου με την ιστορία. Η κινηματογραφική ανάγνωση της ιστορίας θέτει στον ιστορικό το πρόβλημα της ιστοριογραφικής ανάγνωσης του παρελθόντος.

Ο κινηματογραφιστής ως ιστορικός μπορεί να αποδώσει στην κοινωνία μια ιστορία από την οποία την έχει αποστερήσει η θεσμοποιημένη ιστορική παραγωγή.

Η ιστορική και κοινωνική ανάγνωση της ταινίας επέτρεψε την πρόσβαση σε αθέατες περιοχές του παρελθόντος των κοινωνιών. Αποκαλύπτει λ.χ. αυτολογοκρισίες και ασυναίσθητα ολισθήματα μιας κοινωνίας συνολικά, μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας κ.λπ.10

Σε σχέση με τους ιστορικούς και τον κινηματογράφο ο Μαρκ Φερρό αναφέρει ότι αυτοί αγνοούν τον κινηματογράφο δεν τον κατατάσσουν καν στις ιστορικές πηγές.

Τα φιλμ απουσιάζουν εντελώς από το νοητικό σύμπαν του ιστορικού.

Οι ταινίες και άλλες μη γραπτές πηγές αντιμετωπίστηκαν από τους ιστορικούς με μια ασυναίσθητη άρνηση, μια τύφλωση γεγονός που οφείλεται σε συνθετότερες αιτίες11.

 

2. Λίγα λόγια για την ταινία «Η Λίστα του Σίντλερ».

Η Λίστα του Σίντλερ είναι αμερικανικό πολεμικό βιογραφικό δράμα παραγωγής 1993 με θέμα

τον Όσκαρ Σίντλερ, έναν Γερμανό επιχειρηματία που έσωσε τις ζωές χιλίων και πλέον Πολωνών εβραίων προσλαμβάνοντάς τους στο εργοστάσιό του. Την ταινία σκηνοθέτησε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ και το σενάριο έγραψε ο Στίβεν Ζαϊλίαν, βασισμένο στη νουβέλα Schindler's Ark του Τόμας Κενάλι12.

Πρωταγωνιστούν οι Λίαμ Νίσον, Ρέιφ Φάινς και Μπεν Κίνγκσλεϊ.

 

9 Όπ.π., σσ. 145-147.

10Όπ. π., σελ. 29-36.

11Όπ.π., σσ. 39.

12https://el.wikipedia.org/wiki/Η_Λίστα_του_Σίντλερ.

 

Η ταινία ξεκινά το 1939 με την συγκέντρωση των Πολωνών εβραίων στο Γκέτο της Κρακοβίας, λίγο μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Εν τω μεταξύ ο Όσκαρ Σίντλερ, ένας Γερμανός επιχειρηματίας από τη Μοραβία, φτάνει στην πόλη ελπίζοντας ότι θα κάνει περιουσία από τον πόλεμο.

Ο Σίντλερ δωροδοκεί την Βέρμαχτ και τους αξιωματικούς των Ες Ες και έτσι αγοράζει ένα εργοστάσιο για την παραγωγή εμαγιέ οικιακών σκευών, το οποίο στη συνέχεια μετατρέπει σε εργοστάσιο εφοδίων για το στρατό.

Προσλαμβάνει τον Ιτζάκ Στερν, πρώην λογιστή της επιχείρησης, ο οποίος έχει επαφές με τους εβραίους επιχειρηματίες. Οι εβραίοι επιχειρηματίες δανείζουν στο Σίντλερ τα χρήματα για το εργοστάσιο με αντάλλαγμα ποσοστό από τα κέρδη. Ο Σίντλερ προσλαμβάνει μόνο Εβραίους καθώς κοστίζουν λιγότερο, ενώ οι μισθοί τους, σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο του Ράιχ, περιέρχονταν στα Ες Ες.

Ο λογιστής Στερν πλαστογραφεί έγγραφα για να διασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώ- πους ως «χρήσιμους» στους Γερμανούς, ώστε να τους σώσει από μεταφορά σε στρατόπεδα συγκέ- ντρωσης, αλλά και από το θάνατο.

Ο Υπολοχαγός των Ες Ες Άμον Γκετ φτάνει στην Κρακοβία για να αρχίσει την κατασκευή του στρατοπέδου συγκέντρωσης Πλαστσόφ. Δίνει εντολή να αδειάσει το γκέτο και η Επιχείρηση Ράινχαρντ, δηλαδή η επιχείρηση εξόντωσης των εβραίων, στην Κρακοβία αρχίζει, με τα στρατεύματα να εκκενώνουν τα συνωστισμένα δωμάτια και να δολοφονούν όποιον διαμαρτύρεται ή δε συνεργάζεται, ανεξάρτητα από ηλικία ή άλλο χαρακτηριστικό. Τυχαίως ο Σίντλερ παρακολουθεί τη σφαγή και επηρεάζεται καταλυτικά. Παρ' όλα αυτά γίνεται φίλος με τον Γκετ και συνεχίζει να έχει την υποστήριξη και την προστασία των Ες Ες. Ο Σίντλερ δωροδοκεί τον Γκετ ώστε να του επιτρέψει να χτίσει στρατόπεδο για τους εργάτες του. Αρχικώς η πρόθεσή του είναι να κερδίσει χρήματα, αλλά στην πορεία σκοπός του

γίνεται να σώσει όσες περισσότερες ζωές μπορεί. Καθώς ο πόλεμος παίρνει άλλη τροπή, για τη Γερμανία το Βερολίνο διατάζει τον Γκετ να αποτεφρώσει όλα τα σώματα των εβραίων που δολοφονήθηκαν, να διαλύσει το γκέτο του Πλαστσόφ και να στείλει όσους εβραίους απέμεναν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς.

Στην αρχή ο Σίντλερ ετοιμάζεται να φύγει από την Κρακοβία, τελικά, όμως ζητεί από τον Γκετ να του επιτρέψει να κρατήσει τους εργάτες του, ώστε να τους μεταφέρει στην γενέτειρα πόλη του

στη Μοραβία. Ο Γκετ δέχεται κατόπιν, όμως δωροδοκίας από τον Σίντλερ, χρεώνοντας μάλιστα με υπέρογκο ποσό τον κάθε έναν εργάτη χωριστά. Έτσι, ο Σίντλερ σε συνεργασία με τον Στερν συντάσσουν μια λίστα με τους εργάτες που θα τους πάρει μαζί του στη Μοραβία και δεν θα πάνε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Παρά το γεγονός ότι στη λίστα του Σίντλερ θα έπρεπε να αποτελείται μόνον από «ικανούς» σε αυτήν περιλαμβάνονταν με διάφορες προφάσεις πολλά παιδιά, υπερήλικες και αναξιοπαθούντες. Η συμπερίληψη στη λίστα του Σίντλερ ήταν γεγονός πολύ σημαντικό γιατί σήμαινε την ευκαιρία για ζωή, αντί

για τον σχεδόν βέβαιο θάνατο. Όλοι από τη λίστα αυτή φτάνουν στη Μοραβία. Όμως, το τραίνο που μετέφερε τις γυναίκες, κατά λάθος, πηγαίνει στο Άουσβιτς. Οι γυναίκες, όταν τις οδήγησαν στους θαλάμους με τις ντουζιέρες, νόμισαν προς στιγμήν ότι τις οδηγούν στο θάλαμο αερίων και αρχίζουν να κλαίνε από χαρά όταν διαπίστωσαν ότι το νερό πέφτει πάνω τους από τις ντουζιέρες. Ο Σίντλερ μεταβαίνει αμέσως στο Άουσβιτς και, δωροδοκώντας κατά την προσφιλή του μέθοδο, τον υπεύθυνο του στρατοπέδου σώζει όλες τις γυναίκες εργαζόμενές του. Μόλις οι εργάτες του φτάνουν στη Μοραβία, ο Σίντλερ δίνει αυστηρές εντολές στους Ες Ες φύλακες να συμπεριφέρονται με καλό τρόπο στους εβραίους, αποφεύγοντας τις βιαιοπραγίες και τους φόνους. Για να κρατήσει τους εργάτες του ζωντανούς, ξοδεύει σχεδόν όλη του την περιουσία για να δωροδοκεί τους Ναζί αξιωματικούς. Τα χρήματα του τελειώνουν λίγο πριν η Βέρμαχτ παραδοθεί και λήξει ο πόλεμος στην Ευρώπη.

Ως μέλος των Ναζί και έχοντας κερδίσει χρήματα από την εργασία των εβραίων, το 1945, ο Σίντλερ πρέπει να αποδράσει. Αν και οι φύλακες των Ες Ες έχουν πάρει εντολή να εξοντώσουν τους Εβραίους

 

ο Σίντλερ τους πείθει να γυρίσουν πίσω στις οικογένειές τους ως άνδρες και όχι ως δολοφόνοι. Λίγο πριν φύγει, φορτώνει το αυτοκίνητό του και αποχαιρετά τους εργάτες του. Αυτοί του δίνουν ένα γράμμα, υπογεγραμμένο από όλους τους, εξηγώντας πως δεν είναι εγκληματίας πολέμου, μαζί με ένα δαχτυλίδι με την επιγραφή «Όποιος σώζει μια ζωή, σώζει ολόκληρο τον κόσμο». Ο Σίντλερ συγκινείται αλλά και νοιώθει ενοχές, αισθανόμενος ότι θα μπορούσε να κάνει περισσότερα ώστε να σώσει περισ- σότερες ζωές.

Αφότου έφυγε ο Σίντλερ, οι εβραίοι εργαζόμενοί του, κοιμήθηκαν έξω από τις πύλες του εργοστασίου, και ξυπνώντας το πρωί ένας Σοβιετικός ιππέας τους ειδοποιεί ότι απελευθερώθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό. Στη συνέχεια οι εβραίοι περπατούν μέχρι τη διπλανή πόλη για να βρουν φαγητό.

Μετά από κάποιες σκηνές που απεικονίζουν κάποια συμβάντα μετά την λήξη του πολέμου, όπως την εκτέλεση του Άμον Γκετ για εγκλήματα πολέμου και το τι απέγινε, τελικά, ο Όσκαρ Σίντλερ, η ταινία επιστρέφει με τους εβραίους να περπατούν μέχρι τη διπλανή πόλη. Καθώς περπατούν, η ταινία γεμίζει με χρώματα και δείχνει τον τάφο του Σίντλερ στην Ιερουσαλήμ. Το φιλμ τελειώνει με τους ηλικιωμένους πλέον πραγματικούς Εβραίους που δούλεψαν στο εργοστάσιο του Σίντλερ, να περνούν χέρι-χέρι με τους ηθοποιούς που τους υποδύθηκαν και ο καθένας να αφήνει από μια πέτρα στον τάφο του - ένα εβραϊκό έθιμο που δείχνει βαθιά ευγνωμοσύνη.

 

3. Προσωπικές εντυπώσεις από την παρακολούθηση της ταινίας

Παρακολούθησα την ταινία όχι ως ειδικός κριτικός του κινηματογράφου, αλλά ως απλός θεατής. Η γνώμη μου είναι ότι είναι πάρα πολύ καλά γυρισμένη, με απόδοση σημασίας στη λεπτομέρεια.

Οι πρωταγωνιστές της και οι υπόλοιποι συντελεστές έκαναν τη δουλειά τους όχι απλώς με επαγγελματισμό, αλλά με έναν τρόπο σχεδόν βιωματικό.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στο τέλος οι ηθοποιοί μαζί με πρόσωπα της ιστορίας περνούν σε ζεύγη μπροστά από τον τάφο του Σίντλερ και αφήνουν από μία πέτρα, ακολουθώντας ένα παλιό εβραϊκό έθιμο.

Δεν κρύβω ότι συγκινήθηκα έντονα, κατ’ επανάληψη, και απόρησα για το πως μια σημαντική συνιστώσα της Ευρώπης του ουμανισμού, που έβαζε στο επίκεντρο την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως η Γερμανία, μπόρεσε να σχεδιάσει και να εκτελέσει με τέτοιο ζήλο και ακρίβεια ένα τέτοιο ανίερο έγκλημα, μια τέτοια εκτροπή.

Από την άλλη δεν μου προκάλεσε εντύπωση η στάση του Όσκαρ Σίντλερ.

Άνθρωπος με ευρεία κοινωνική εμπειρία, γνώστης του ανθρώπινου χαρακτήρα, αλλά και του γερμανικού χαρακτήρα, ελίσσεται και έχει στόχο τη μεγιστοποίηση του δικού του οικονομικού οφέλους.

Δεν διστάζει να δοκιμάζει τον χαρακτήρα των αξιωματούχων του ναζιστικού καθεστώτος στη λυδία λίθο του χρήματος και μέσω αυτού να «κάνει τις δουλειές» του.

Και ακόμη, δεν με εντυπωσίασε η τελική συμπεριφορά του που στόχο είχε το να σώσει όσες περισσότερες ψυχές μπορούσε και μάλιστα με τρόπο σχεδόν απροκάλυπτο, δίχως να δίνει καμιά σημασία στην

«παραγωγή» του εργοστασίου.

Κατά τη γνώμη μου αυτή η εξέλιξη προοιωνιζόταν εξ αρχής, αφού ο μπον βιβέρ Όσκαρ Σίντλερ από τη μια δεν έχανε ευκαιρία να προσπορίζεται οικονομικό όφελος για τον εαυτό του, αλλά και από την άλλη δεν άφηνε τη ζωή να κυλάει δίχως να την ζει.

Για αυτόν πολύ μεγάλη σημασία είχε το παρόν και ακόμα μεγαλύτερη η ζωή, είτε αυτή ανήκει σε ε- βραίο είτε σε οποιονδήποτε άλλον.

 

Ο Σίντλερ τελικά είχε τα εφόδια ως άνθρωπος ούτως ώστε να μην μπορέσει να τον αγγίξει η ναζιστική προπαγάνδα.

Παρότι στην αρχή θεωρείτο τυχοδιώκτης, νομίζω ότι ήταν μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα και επίσης είχε την αίσθηση του επιχειρείν, αλλά ενδεχομένως και της τελικής κατάληξης του πολέμου και του

έκτακτου χαρακτήρα της κατάστασης που επικρατούσε τότε.

Ένα άλλο σημείο που θα ήθελα να σταθώ, ηθογραφικά, είναι αυτό της «συγχώρεσης» και ης «ευγνωμοσύνης».

Ο Όσκαρ Σίντλερ έχοντας αποκτήσει την επιχειρηματική παιδεία από την οικογένειά του γνωρίζει και να συγχωρεί, και να ευγνωμονεί, χαρακτηριστικά που είναι σύμφυτα με τον χαρακτήρα κάποιου που ηγείται, κάποιου που είναι υπεύθυνος για την παραγωγή ενός εργοστασίου, αλλά και για τις ζωές των εργαζόμενών του.

Και θα ήθελα να κλείσω με τη σκηνή που ο Σίντλερ φιλάει την εβραία κοπέλα η οποία μαζί με ένα μι- κρό κορίτσι του προσφέρει ένα κέικ για τα γενέθλιά του.

Ο Σίντλερ ήξερε να σχοινοβατεί ανάμεσα στην νομιμότητα και το παράνομο, και δεν τον πείραξε που μπήκε στη φυλακή για λίγο, για παραβίαση του φυλετικού νόμου.

Ήταν και αυτό ένα μέρος από το παιγνίδι της ζωής.

Ήταν κάτι που δεν τόλμησε ο Άμον Γκετ με την Έλεν Χιρς, την εβραία οικιακή βοηθό του…

 

4. Οι ιδεολογικές βάσεις του ναζισμού.

Οι ιδεολογικές βάσεις του ναζισμού δεν δημιουργήθηκαν μαζί με τη γέννηση του ναζιστικού κόμμα- τος. Ο πανγερμανισμός, ο αντιμπολσεβικισμός και ο αντσημιτσμός είναι οι δυναμικές γραμμές που προηγούνται του 1920, οπότε και καθιερώθηκε το ναζιστικό πρόγραμμα.

Ρόλο στη διάδοση δεν διαδραμάτισαν τόσο τα επιστημονικά έργα ή τα διανοητικά κατασκευάσματα μερικών θεωρητικών όσο οι κοινωνικές δομές που επέτρεψαν την εκλαΐκευσή τους.

Επίσης οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες των ναζί απορρέουν από την αντιδημοκρατική σκέψη του 19ου αιώνα.

Ακόμα και όταν δεν αναφέρονται ξεκάθαρα, κάτω από τα ναζιστικά Συνθήματα βρίσκουμε τη διδα- σκαλία του Τράϊτσκε του Λαγκάρντ ή του Λάνγκμπεν13.

Ένας βασικός παράγοντας προς την υποδούλωση του γερμανικού λαού ήταν ο πρωσισμός, αφού το πρωσικό κράτος σφυρηλάτησε τη γερμανική νοοτροπία κατ’ εικόνα του πολιτικού του συστήματος.  Ο Μπίσμαρκ επιβάλλοντας εκ των άνω την εθνική ενότητα με σίδερο και αίμα δημιούργησε τις θεμελιακές αξίες που θα στήριζαν διοικητικά ολόκληρο το οικοδόμημά του: απόλυτος σεβασμός της εξουσίας και των ιεραρχιών της, περηφάνεια του να είσαι Γερμανός, λατρεία του στρατού, πνεύμα θυσίας. Ο σωβινισμός, ο μιλιταρισμός, το πνεύμα της υπακοής, ενθαρρύνθηκαν πολύ από την αστική τάξη που ύστερα από την αποτυχία της επανάστασης του 1848 έπαψε σιγά-σιγά να αγωνίζεται για τη δημοκρατία14.

Γενικότερα ο Lionel Richard κάνει μια λεπτομερειακή αναφορά σχετικά με τα ζητήματα της σχέσης ναζισμού και κουλτούρας.

Απ’ όσα αναφέρει διακρίνουμε τις αναφορές του κατ’ αρχήν στις προναζιστικές εκπολιτιστικές οργανώσεις15 , την ίδρυση του υπουργείου Προπαγάνδας (υπουργείο λαϊκής Πληροφόρησης και Προπαγάνδας το οποίο ιδρύθηκε επίσημα στις 13 Μαρτίου 1933, αλλά η ιδέα είχε συλληφθεί από το Φεβρουά-

 

13Lionel Richard, Ναζισμός και κουλτούρα, μτφρ. Λόϋσκα Αβαγιανού, Αστέρι, [Αθήνα 1979], σελ. 24.

14Όπ. π. , σσ. 24-25.

15Όπ. π., σελ. 52.

 

ριο16, στο Γκαίμπελς, την τακτική του και την αντίθεσή του με τον Ρόζενμπεργκ17, το ολοκαύτωμα των βιβλίων στις 10 Μαΐου 1933 και τέλος την ίδρυση του Επιμελητηρίου της Κουλτούρας με το νόμο της 22 Σεπτεμβρίου 193318.

Επίσης, σε σχέση με το ζήτημα αυτό ο Στέφανος Ροζάνης αναφέρει ότι η αισθητικοποίηση της πολιτικής βούλησης, η αναβίωση του πανίσχυρου εθνικιστικού μύθου, του ριζωμένου στο αίμα και στη σάρκα της φυλής και ο ανορθολογισμός ως αντίβαρο ενός λογοκρατούμενου νεωτερικού κόσμου «χωρίς ψυχή», συγκροτούν τους τρεις κυρίαρχους όρους της συμπλοκής τέχνης και φασισμού , κατά τρόπον ώστε ο φασισμός να προβάλλεται κυρίως ως μια πολιτιστική επαναστατική δύναμη με ισχυρά ερείσματα τόσο στο μοντερνισμό της τέχνης όσο και της εναντίωσης σε αυτόν τον μοντερνισμό μέσω αντιδραστικών ρευμάτων και αισθητικών θεωριών19.

Ο φασισμός εκδηλώνει τη γοητεία του ως δύναμη ανατροπής του παραδοσιακού διαφωτιστικού κόσμου «χωρίς καρδιά», ενός κόσμου που συνδύαζε τη βιομηχανική εποχή με τη φιλοσοφική λατρεία του Λόγου, η οποία ισοπέδωνε, μέχρι εκμηδένισης τη συναισθηματική ζωή και τα ψυχικά δυναμικά της ανθρώπινης κατάστασης20. Ένα άλλο ζήτημα που θα πρέπει να θίξουμε είναι αυτό που αναφέρει ο En- zo Traverso σχετικά με τον τύπο του εβραίου ως αφαίρεση, δηλαδή του εβραίου ως ενσάρκωσης της αφηρημένης και απρόσωπης νεωτερικότητας, γεγονός που διαπερνάει όλη τη δυτική κουλτούρα του 19ου αιώνα.

Οι εβραίοι θεωρούνται δηλαδή οι εμπνευστές και κατασκευαστές του σύγχρονου, του απρόσωπου, του βιομηχανικού, της χρηματιστηριακής λογικής, της λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού σαν να ήταν ζυγαριά ακριβείας, μακριά από τις παραδοσιακές αξίες της κοινότητας.

Ήταν η εποχή που οι εβραίοι εμφανίζονταν σαν να είχαν αποτινάξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ως παρίες, ως ξένοι και είχαν ενταχθεί, αλλά και κυριαρχήσει σε μια κοινωνία μαζικοποιημένη, εμπορευματοποιημένη, απρόσωπη21.

Παραπλήσιες αναφορές για τον κοσμοπολιτισμό, οικουμενισμό και εμπορευματισμό, όλα εβραϊκής έμπνευσης κάνει ο Traverso και μετά, στο κεφάλαιο που ονομάζει «Η αναζωογονητική βία»22.

 

5. Η ιστοριογραφία του ναζισμού

Σε σχέση με την ιστοριογραφία του ναζισμού, οι προσπάθειες ερμηνείας, πρώτον, εκκινούν ήδη με την ανάδυσή του και συνεχίζονται έως σήμερα, έχοντας καταλήξει-παρά τις διαφωνίες- στον προσδιορισμό του ως φαινομένου ειδεχθούς και μοναδικής καταστροφικότητας και στη σχεδόν οικουμενική καταδίκη του. Δεύτερον δεδομένης της σύνδεσης ερμηνείας του ναζισμού και οπτικής γωνίας του/της ιστορικού, οι θεωρήσεις σχετικά με τη φύση και την αιτιολογία του, διαμορφώνουν ένα πεδίο μάχης μεταξύ

της εξισωτικής Αριστεράς, του φιλελεύθερου Κέντρου και της συντηρητικής Δεξιάς, αφού η κάθε τάση επιχειρώντας να εντοπίσει στις υπόλοιπες στοιχεία της ιδεολογίας και των πρακτικών του ναζισμού, στοχεύει στην απαξίωση και απονομιμοποίησή τους23.

 

16Όπ. π., σελ. 87.

17Όπ. π. , σελ. 91.

18Όπ. π. , σελ. 102.

19Στέφανος Ροζάνης, «Τέχνη και φασισμός», πρόλογος από το βιβλίο του Θωμά Σλιώμη Η τέχνη απέναντι στον Ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν 1941-1945, Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016], σελ. 9.

20Όπ. π., σελ. 10.

21Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, [Αθήνα, 2013], σσ. 166-175.

22Όπ. π. , σσ. 175-188.

23Βασίλης Α. Μπογιατζής, «Μελετώντας το απόλυτο κακό: Μια επισκόπηση της ιστοριογραφίας του Ναζισμού από τις πρώτες ερμηνείες ως τη New Consensus και τη συνθετική προσέγγιση του Roger Griffin., στο Κριτικές προσεγγίσεις

ναζιστικού φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, Άγγελος Παληκίδης

 

6. Τα χρόνια των διώξεων 1933-1939

Η μαζική έξοδος εβραίων, αριστερών και διανοουμένων από τη Γερμανία άρχισε τους πρώτους μήνες του 1933, σχεδόν αμέσως μετά την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία, στις 30 Ιανουαρίου.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν εγκατέλειψε το Βερολίνο στις 18 Μαρτίου.

Ο Otto Klemperer Bruno Walter υποχρεώθηκαν σε φυγή από τη χώρα.

Ο Hans Hinkel ο νέος πρόεδρος της Πρωσικής Θεατρικής Επιτροπής ήταν και ο υπεύθυνος για την «αποεβραιοποίηση» της πολιτιστικής ζωής της Πρωσίας.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν βρισκόταν στις ΗΠΑ και δεν άργησε να αντιδράσει λέγοντας ότι αυτό που συνέ- βαινε στη Γερμανία ήταν μια «ψυχική ασθένεια των μαζών».

Η διασημότητα και η φήμη κάποιου δεν τον προστάτευε24.

Ο πολιτιστικός τομέας ήταν ο πρώτος στον οποίο εκδιώχθηκαν οι εβραίοι και οι αριστεροί25.

Μια από τις πρώτες ενέργειες της ναζιστικής εξουσίας ήταν ήδη από την άνοιξη του 1933 ο εντοπισμός και η διαρκής προβολή του εσωτερικού εχθρού, δηλαδή των εβραίων, ξένων, κοσμοπολιτών και επικίνδυνων κοινωνικών υπονομευτών σύμφωνα με την επίσης προπαγάνδα – των κομμουνιστών και των μαρξιστών, γενικότερα26.

Σε σχέση με τα οργανωμένα επεισόδια, στόχος των ναζί ήταν η οργάνωσή τους από την κεντρική εξουσία και τα παραστρατιωτικά σώματα ώστε να πει μια τάξη στις χαοτικές διώξεις λεηλασίες και στη σωματική βία που εκδηλωνόταν σε γειτονιές, δρόμους σχολεία κρατικά γραφεία πανεπιστημιακά ιδρύματα κτλ.

Η πρώτη επισημοποίηση των επεισοδίων ήταν την 1η Αυγούστου του 1933 όταν ανακηρύχθηκε εθνική ημέρα μποϊκοτάζ εναντίον των εβραίων27.

Με τους νόμους της Νυρεμβέργης που άρχισαν να ισχύουν από το Σεπτέμβριο του 1935 οι διώξεις έλαβαν τη νομική τους υπόσταση.

Σύμφωνα με τους νόμους αυτούς απαγορεύονταν οι μικτοί γάμου εβραίων και Γερμανών και αφαιρέθηκε η γερμανική υπηκοότητα από τους εβραίους.

Σύμφωνα με τον Κάρλ Σμιτ, νομικό και φιλόσοφο, με τους νόμους αυτούς εγκαθιδρυόταν μια νέα- εθνική τάξη με καθοδηγητή τον Φύρερ και εγγυητή της το ναζιστικό κόμμα.

Το Νοέμβριο του 1938 έχουμε τη Νύχτα των Κρυστάλλων που δεν ήταν μια αλλά τρεις ή τέσσερις με τους εμπρησμούς των συναγωγών και τις καταστροφές και λεηλασίας στα καταστήματα των εβραίων. Σε σχέση με τους εβραίους δημοσίους υπαλλήλους, το 1933 ο αριθμός των εβραίων στον δημόσιο τομέα ήταν μικρός. Από το νόμο για τον Δημόσιο Τομέα εξαιρέθηκαν οι βετεράνοι του πολέμου και όσοι είχαν χάσει τον πατέρα τους ή το παιδί τους στο πεδίο της μάχης. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της παρέμβασης του προέδρου Χίντεμπουργκ έπειτα από έκκληση της Ένωσης Βετεράνων εβραίων την ο- ποία υποστήριξε και ο ηλικιωμένος στρατάρχης August von Mackensen. Επιπλέον εξαιρέθηκαν οι υπάλληλοι που είχαν διοριστεί πριν από την 1η Αυγούστου 1914. Όλοι οι άλλοι εξαναγκάστηκαν σε πρόωρη συνταξιοδότηση.

Ανάλογες δράσεις αναλήφθηκαν και εναντίον των εβραίων δικηγόρων και γιατρών,

Γενικότερα ο Χίτλερ ελισσόταν ανάμεσα στις απαιτήσεις των ακραίων του κόμματός του και των συμμάχων του στο Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό κόμμα28.

Τον Σεπτέμβριο του 1933 απαγορεύτηκε στους εβραίους να ασχολούνται με τη γεωργία29.

Το Μάρτιο του 1933 η Κολωνία απαγόρευσε στους εβραίους να χρησιμοποιούν τις δημοτικές αθλητι-

 

(επιμ.), Επίκεντρο, [Θεσσαλονίκη 2013], σσ. 19-20.

24Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. Ι, Τα χρόνια των διώξεων 1933-1939, Πόλις, [Αθήνα 2013], σσ. 27-29.

25Όπ. π., σελ. 31.

26Όπ. π., σελ. 35.

27Όπ. π., σελ. 34. 28Όπ. π., σελ. 48 29Όπ. π., σελ. 52.

 

κές εγκαταστάσεις της πόλης. Από τις 3 Απριλίου 1933 στην Πρωσία, αιτήσεις των Εβραίων για αλλαγή ονόματος θα υποβάλλονταν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης προκειμένου να αποτρέπονται απόπειρες συγκάλυψης της καταγωγής. Στις 4 Απριλίου 1933 η Γερμανική Ομοσπονδία Πυγμαχίας απέβαλε όλους τους εβραίους πυγμάχους. Στις 8 Απριλίου το κρατίδιο της Βάδης επέβαλε την απόλυση όλων

των εβραίων βοηθών καθηγητών από τα πανεπιστήμια της επικράτειάς του. Στις 19 Απριλίου απαγορεύτηκε η χρήση των Γίντις στις ζωαγορές του κρατιδίου της Βάδης. Στις 24 Απριλίου απαγορεύτηκε η χρήση εβραϊκών ονομάτων για τη διευκόλυνση της υπαγόρευσης στις τηλεφωνικές συνομιλίες30.

Γενικότερα, ο Friedlander παραθέτει έναν μακροσκελή κατάλογο από μέτρα που είχαν ληφθεί εναντίον των εβραίων σε όλα τα επίπεδα, στο πρώτο μέρος του πρώτου τόμου του βιβλίου του31.

Επίσης, ο Friedlander αναφέρεται στις κοινωνικές ελίτ που συναίνεσαν και στις κοινωνικές ελίτ που απειλήθηκαν με ιδιαίτερη αναφορά στην, αρνητική, τελικά, θέση της εκκλησίας32, ενώ γενικότερη α- ναφορά γίνεται στο κεφάλαιο «Το νέο γκέτο» για την απομόνωση των εβραίων και την απαγόρευση εισόδου σε δημόσιους χώρους όπως οι βιβλιοθήκες και τα κολυμβητήρια33

Ακόμα υπάρχει αναφορά στο πνεύμα των νόμων της Νυρεμβέργης34.

Στην Αυστρία ο αντιεβραϊσμός ήταν πιο ωμός και οι κάτοικοι πιο πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε αντιεβραϊκές εκδηλώσεις35, ενώ αναφορά γίνεται και στην Ιταλία36.

Η δήμευση των περιουσιών και επιχειρήσεων γινόταν σταδιακά, μήνα με το μήνα, παράλληλα με τις απαγορεύσεις και την άρση των όποιων δικαιωμάτων.

Η πολιτική του διαχωρισμού έφτασε στο τελικό της σημείο που ήταν η επιβολή του κίτρινου αστεριού στα ρούχα των εβραίων αρχικά στις κατεχόμενες περιοχές της Πολωνίας στα τέλη του 1939, ενώ οι ναζί καθυστέρησαν τη λήψη ενός τέτοιου μέτρου στο γερμανικό Ράιχ αφού έκριναν ότι μια τόσο ακραία ενέργεια διαχωρισμού δεν θα ήταν ώριμη πριν τη γενίκευση του πολέμου. Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1941 εισαγωγή του άστρου του Δαβίδ και έναρξη των εκτοπίσεων 37.

Έτσι το μέτρο του κίτρινου αστεριού εφαρμόστηκε στη Γερμανία τον Αύγουστο του 194138,39 . Ιδιαίτερη αναφορά στην «Νύχτα των κρυστάλλων ως επίθεση40, το 1938, καθώς και στη δολοφονία του Ερνστ Ρομ κατά τη διάρκεια της «Νύχτας των μεγάλων μαχαιριών» τον Ιούνιο του 1934 που εξάλειψε και την παραμικρή πιθανότητα να εμφανιστεί τυχόν διεκδικητής της ηγεσίας του κόμματος41.

Σε ένα άλλο σημείο ο Friedlander αναφέρει ότι η αντιεβραϊκή σταυροφορία προσέφερε στο ναζιστικό καθεστώς μια σειρά από οφέλη σε πολιτικό και θεσμικό επίπεδο. Για ένα καθεστώς που εξαρτιόταν από την διαρκή κινητοποίηση ο εβραίος λειτουργούσε σαν μύθος που κινητοποιούσε διαρκώς τα πλήθη.

Το δεύτερο μεγάλο σχέδιο της ελίτ των ναζί ήταν η απέλαση και ο εγκλεισμός.

Η πολιτική της απέλασης άρχισε να φαίνεται από τα τέλη του 1938 πρώτα στις κατεχόμενες χώρες στην Αυστρία και λίγο μετά στην Τσεχοσλοβακία και στην Πολωνία.

 

30Όπ. π., σελ. 56.

31Όπ. π. , σσ. 29-61.

32Όπ. π., σσ. 62-95.

33Όπ. π., σσ. 138-171.

34Όπ. π., σσ. 172-201.

35Όπ. π., σελ. 274.

36Όπ. π., σελ. 283.

37Όπ. π., σελ. 706.

38Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στο ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν. Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016], σελ. 34. 39Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σελ. 388.

40Όπ. π., σελ. 304.

41Όπ. π. , σελ. 140.

 

7. Τα εβραϊκά γκέτο

Ο όρος «γκέτο» (ghetto) προέρχεται από το όνομα της εβραϊκής συνοικίας της Βενετία, η οποία δημιουργήθηκε το 1516, και στην οποία οι ενετικές αρχές ανάγκαζαν τους εβραίους της πόλης να κατοικούν42. Τον 16ο και τον 17ο αιώνα, διάφοροι αξιωματούχοι, από τοπικές δημοτικές αρχές μέχρι και τον Αυτοκράτορα Κάρολο τον Πέμπτο, διέταξαν τη δημιουργία γκέτο για τους εβραίους στη Φρανκφούρτη, τη Ρώμη, την Πράγα και άλλες πόλεις.

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα γκέτο ήταν αστικές περιοχές (συχνά περίκλειστες) στις οποίες οι Γερμανοί συγκέντρωναν τον εβραϊκό πληθυσμό και τον ανάγκαζαν να διαβιώνει κάτω από άθλιες συν- θήκες. Η ίδρυση των γκέτο αποσκοπούσε στην απομόνωση των εβραίων με το διαχωρισμό των εβραϊκών κοινοτήτων από τον υπόλοιπο πληθυσμό, αλλά και από άλλες εβραϊκές κοινότητες. Στην κατεχόμενη Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση και μόνο, οι Γερμανοί δημιούργησαν τουλάχιστον 1.000 γκέτο. Οι αρχές των στρατευμάτων κατοχής ίδρυσαν το πρώτο γκέτο της Πολωνίας στο Piotrków Trybunalski τον Οκτώβριο του 193943.

Σταδιακά οι Εβραίοι συγκεντρώνονταν σε συγκεκριμένες περιοχές των πόλεων, ωστόσο ούτε ο Χάντριχ ούτε ο Φρανκ εξέδωσαν εντολή για τη δημιουργία κλειστών γκέτο. Η γκετοποίηση ήταν αποτέλεσμα ποικίλων παραγόντων που διέφεραν από περίπτωση σε περίπτωση. Διήρκεσε, όπως ε από τον Οκτώβριο του 1939 ως το Μάρτιο του 1941 (στο Λουμπλίν και την Κρακοβία), ή ακόμη και ως το 1942 ή το 1943 στην Άνω Σιλεσία. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είχαν ιδρυθεί γκέτο πριν την έναρξη των εκτοπίσεων στα στρατόπεδα εξόντωσης. Το γκέτο του Λοτζ ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1940, ενώ το γκέτο της Βαρσοβίας τον Νοέμβριο του 1940. Το γκέτο της Βαρσοβίας σφραγίστηκε με το πρόσχημα της διάδοσης επιδημιών, ενώ η δημιουργία του γκέτο του Λοτζ συναρτάτο με την άφιξη Γερμανών εποίκων από τις Βαλτικές χώρες, που εγκαταστάθηκαν στα σπίτια που πριν είχαν οι εβραίοι44.

Οι Γερμανοί θεωρούσαν την ίδρυση των γκέτο σαν ένα προσωρινό μέτρο για τον έλεγχο και την απομόνωση των εβραίων, ενώ τα ηγετικά στελέχη των Ναζί στο Βερολίνο σχεδίαζαν τις επόμενες ενέργειές τους με απώτερο στόχο την απομάκρυνση του εβραϊκού πληθυσμού. Σε πολλές περιοχές, η χρήση των γκέτο δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Ορισμένα γκέτο είχαν ζωή μόλις λίγων ημερών, άλλα παρέμειναν για μήνες ή και χρόνια. Με την «Τελική Λύση» (το σχέδιο για την εξόντωση όλων των εβραίων της

Ευρώπης) που άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή στα τέλη του 1941, οι Γερμανοί επιδόθηκαν στη συστηματική καταστροφή των γκέτο. Οι Γερμανοί και οι συνεργοί τους εκτελούσαν τους κατοίκους των γκέτο με πυροβόλα όπλα σε ομαδικούς τάφους που βρίσκονταν σε κοντινές αποστάσεις ή τους εκτόπιζαν στα κέντρα εξόντωσης όπου και δολοφονούνταν. Τα SS και η γερμανική αστυνομία μετέφεραν μια μικρή μειοψηφία των Εβραίων από τα γκέτο σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας45.

Υπήρχαν τρία είδη γκέτο: κλειστά γκέτο, ανοικτά γκέτο και γκέτο καταστροφής. Πολλές φορές ο πληθυσμός των γκέτο χωριζόταν σε τρεις ομάδες: Την ομάδα Α στην οποία ανήκαν όσοι δούλευαν στα

εργαστήρια, εργάτες και υπάλληλοι, την ομάδα Β που ανήκαν οι υπάλληλοι και οι ανειδίκευτοι εργάτες και η ομάδα Γ που ανήκε ο υπόλοιπος πληθυσμός και ο οποίος κατά ομάδες στέλνονταν στα στρατόπεδα εξόντωσης, όπως στην περίπτωση του γκέτο του Λοτζ46.

Επίσης, στον Friedlander υπάρχει αναφορά για το γκέτο της Terezin στο Προτεκτοράτο47.

Το μεγαλύτερο γκέτο της Πολωνίας ήταν αυτό της Βαρσοβίας, όπου πάνω από 400.000 εβραίοι στριμώχτηκαν σε μια περιοχή μόλις 3,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Άλλα μεγάλα γκέτο ιδρύθηκαν στις

 

42https://el.wikipedia.org/wiki/Γκέτο. 43 https://www.ushmm.org.

44Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σελ. 436.

45https://www.ushmm.org.

46Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σελ. 755.

47Όπ. π., σελ. 763.

 

πόλεις Λοντζ, Κρακοβία, Μπιάλιστοκ, Λιβόβ, Λούμπλιν, Βίλνα, Κόβνο, Τσεστότσοβα και Μινσκ. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες εβραίοι της δυτικής Ευρώπης εκτοπίστηκαν στα γκέτο της ανατολικής Ευρώ- πης. Οι Γερμανοί διέταξαν τους εβραίους που κατοικούσαν στα γκέτο να φορούν αναγνωριστικά σήματα ή περιβραχιόνια ενώ εξανάγκασαν και πολλούς Εβραίους να εργάζονται γι’ αυτούς. Υπεύθυνοι για τη λειτουργία των γκέτο ήταν τα εβραϊκά συμβούλια (Judenraete) που διορίζονταν από τους Ναζί.

Τα γκέτο είχαν τη δική τους αστυνομική δύναμη, η οποία επέβαλε τις διαταγές των γερμανικών αρχών και των εβραϊκών συμβουλίων, όπως, μεταξύ άλλων, τη διευκόλυνση των απελάσεων σε κέντρα εξόντωσης. Οι αξιωματικοί της εβραϊκής αστυνομίας, όπως και τα μέλη των εβραϊκών συμβουλίων, βρίσκονταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των γερμανικών αρχών. Οι Γερμανοί εκτελούσαν τους εβραίους αστυνομικούς που θεωρούσαν ότι δεν εκτελούσαν σωστά τις διαταγές τους χωρίς κανέναν δισταγμό48.

Κάποιοι από τους εβραίους προσπάθησαν να αντισταθούν στον εγκλεισμό τους στα γκέτο με διάφορους τρόπους. Οι κάτοικοι των γκέτο εμπλέκονταν πολύ συχνά σε δραστηριότητες, όπως τη λαθραία μεταφορά τροφίμων, φαρμάκων, όπλων ή πληροφοριών εντός και εκτός των γκέτο, συχνά χωρίς να

ενημερώνουν ή να περιμένουν την έγκριση των εβραϊκών συμβουλίων. Ορισμένα εβραϊκά συμβούλια ή μεμονωμένα μέλη αυτών των συμβουλίων επέτρεπαν ή ενθάρρυναν το παράνομο εμπόριο, καθώς τα αγαθά αυτά ήταν απαραίτητα για την επιβίωση των κατοίκων του γκέτο. Παρ’ όλο που οι Γερμανοί

έδειχναν να μην τους απασχολεί το ζήτημα των συναθροίσεων όπως στην περίπτωση της άσκησης θρησκευτικής λατρείας, της προσέλευσης σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή της συμμετοχής σε νεανικά κινήματα εντός του γκέτο, κατά κανόνα, θεωρούσαν οποιαδήποτε κοινωνική συγκέντρωση «απειλή για την δημόσια ασφάλεια» και προχωρούσαν στην ανελέητη φυλάκιση ή εκτέλεση ατόμων που θεωρού- σαν πρωταίτιους και συμμετέχοντες. Οι Γερμανοί γενικά απαγόρευαν την παροχή κάθε μορφής οργανωμένης διδασκαλίας ή εκπαίδευσης49.

Σε ορισμένα γκέτο εκδηλώθηκαν ένοπλες εξεγέρσεις από μέλη αντιστασιακών εβραϊκών οργανώσεων. Η πιο σημαντική από αυτές ήταν η εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας την άνοιξη του 1943. Επίσης,

βίαιες εξεγέρσεις εκδηλώθηκαν στις πόλεις Βίλνα, Μπιάλιστοκ, Τσεστότσοβα και σε άλλα μικρότερα γκέτο. Τον Αύγουστο του 1944, τα SS και η γερμανική αστυνομία ολοκλήρωσαν την καταστροφή του τελευταίου μεγάλου γκέτο στην πόλη Λοτζ50.

 

8. Τα διαφόρων ειδών στρατόπεδα

Με τους όρους στρατόπεδα εξόντωσης ή στρατόπεδα θανάτου αναφέρονται οι εγκαταστάσεις που δημιουργήθηκαν από την ναζιστική Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου με σκοπό

τη θανάτωση των εβραίων της Ευρώπης των Τσιγγάνων, των Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου, Πολωνών, Ελευθεροτεκτόνων, Μαρτύρων του Ιεχωβά, ομοφυλοφίλων, πολιτικών κρατουμένων και άλλων51.

Αποτέλεσαν τμήμα αυτού που αργότερα ονομάστηκε «Ολοκαύτωμα».

Τα στρατόπεδα εξόντωσης διέφεραν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία ήταν εγκατεστημένα κυρίως στη Γερμανία.

Διαφοροποιούνται, επίσης, από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, τα οποία είχαν δημιουργη- θεί σε όλες τις κατεχόμενες από τις γερμανικές δυνάμεις περιοχές για να εκμεταλλευτούν τους διάφορους κρατούμενους ως εργατικό δυναμικό. Πολλοί εβραίοι δούλευαν μέχρι θανάτου σε αυτά τα στρα-

 

48https://www.ushmm.org. 49https://www.ushmm.org. 50https://www.ushmm.org.

51Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σσ. 599-805, όπου γίνεται εκτενής αναφορά στη μαζική δολοφονία, όχι μόνο από πλευράς Γερμανών, αλλά και από την πλευρά ων συνεργατών τους στις διάφορες κατεχόμενες χώρες.

 

τόπεδα αλλά το εβραϊκό εργατικό δυναμικό, παρά τη χρησιμότητά του στις στρατιωτικές προσπάθειες των Γερμανών, προοριζόταν για εξόντωση. Σε όλα τα ναζιστικά στρατόπεδα τα ποσοστά των θανάτων ήταν υψηλά ως αποτέλεσμα της ασιτίας, των ασθενειών και της εξάντλησης, αλλά μόνο τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν σχεδιαστεί συγκεκριμένα για μαζική σφαγή52.

Η πλειονότητα των αναφορών που αφορούν το Ολοκαύτωμα αναγνωρίζει επτά στρατόπεδα εξόντω- σης, τα έξι από τα οποία βρίσκονταν στην Πολωνία. Αυτά ήταν τα εξής:

 

• Άουσβιτς ΙΙ (Άουσβιτς-Μπίρκεναου) (Το Άουσβιτς Ι ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης και το Άουσβιτς ΙΙΙ ήταν στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας)
• Στρατόπεδο εξόντωσης Μπέλζεκ
• Στρατόπεδο εξόντωσης Κέλμνο (Στα γερμανικά, Κούλμχοφ αν ντερ Νερ και στα πολωνικά Κέλμνο ναντ Νέρεμ)
• Στρατόπεδο εξόντωσης Μαϊντάνεκ
• Στρατόπεδο εξόντωσης Σομπιμπόρ
• Στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα53

Ένα επιπλέον στρατόπεδο εξόντωσης δημιουργήθηκε στο Μάλι Τρόστενετς της Λευκορωσίας.

Από αυτά, το Άουσβιτς ΙΙ και το Κέλμνο βρίσκονταν σε περιοχές της δυτικής Πολωνίας υπό γερμανική κατοχή, ενώ τα άλλα τέσσερα βρίσκονταν σε περιοχές υπό τον έλεγχο της Γενικής Διοίκησης (Generalgouvernement).

Ένα έβδομο στρατόπεδο, λιγότερο γνωστό από τα άλλα έξι, βρισκόταν στο Μάλι Τρόστενετς της σημερινής Λευκορωσίας. Επίσης, η σκιώδης κροατική κυβέρνηση της Ουστάς (Ustaše) είχε θέσει σε λει- τουργία το στρατόπεδο εξόντωσης στο Γιασένοβατς το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την μαζική εξόντωση Σέρβων και εβραίων και μάλιστα με τρόπο ειδεχθή από τους φιλοναζιστές Κροάτες γεγονός για το οποίο υπάρχουν αναφορές σε πολλές πηγές.

Τα στρατόπεδα της Τρεμπλίνκα, του Μπέλζεκ και του Ζομπίμπορ κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Ράινχαρντ, που ήταν η κωδική ονομασία της επιχείρησης για την συστηματική εξόντωση των εβραίων της Ευρώπης, ευρύτερα γνωστής με τον όρο «Τελική Λύση του Εβραϊκού ζητήματος». Η πραγματοποίηση της επιχείρησης αυτής αποφασίστηκε στη Διάσκεψη της Βάνζεε του Ιανουαρίου του 1942 και εκτελέστηκε υπό τον έλεγχο του Άντολφ Άιχμαν.

Ενώ το Άουσβιτς ΙΙ54 αποτελούσε τμήμα ενός στρατοπέδου καταναγκαστικής εργασίας και

το Μαϊντάνεκ περιλάμβανε και ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, τα στρατόπεδα που δημιουργήθηκαν κατά την Επιχείρηση Ράινχαρντ και το στρατόπεδο Κέλμνο ήταν αποκλειστικά στρατό- πεδα εξόντωσης, τα οποία κατασκευάστηκαν με μοναδικό σκοπό τη μεγάλης κλίμακας εξολόθρευση εβραίων μέσα σε λίγες ώρες από τη στιγμή της άφιξής τους – οι μόνοι που εξαιρούνταν από αυτή την άμεση θανάτωση ήταν όσοι χρησιμοποιούνταν σε καταναγκαστικές εργασίες που σχετίζονταν με τη διαδικασία της εξόντωσης (π.χ. την απομάκρυνση των πτωμάτων από τους θαλάμους αερίων).

Τα στρατόπεδα αυτά είχαν μικρό μέγεθος – μόνο μερικές εκατοντάδες μέτρα – καθώς δεν προορίζονταν για διαμονή. Στους μελλοθάνατους που έφταναν σε αυτά έλεγαν ότι ήταν, απλώς, ένας σταθμός μετεπιβίβασης, με σκοπό τη μετακίνησή τους ανατολικότερα.

 

 

52https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_συγκέντρωσης. 53https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_συγκέντρωσης.

54Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σσ. 915, Το Άουσβιτς από τις αρχές του καλοκαιριού του 1942 άρχισε να μετρ μετατρέπεται από στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας σε στρατόπεδο εξόντωσης.

 

Ο αριθμός των νεκρών στα επτά κυριότερα στρατόπεδα υπολογίζεται ως εξής:

 

• Άουσβιτς ΙΙ: περίπου 100.000
• Μπέλζεκ: 000
• Κέλμνο: 000
• Μαϊντάνεκ: 300.000 έως 000
• Ζομπίμπορ: 000
• Τρεμπλίνκα: τουλάχιστον 700.000, πιθανόν πάνω από 000.000
• Μάλι Τρόστενετς: τουλάχιστον 200.000, πιθανόν πάνω από 00055.

Οι τρόποι λειτουργίας των στρατοπέδων

Η μέθοδος εκτέλεσης στα στρατόπεδα αυτά ήταν με δηλητηριώδη αέρια, συχνά σε θαλάμους αερίων, αν και πολλοί κρατούμενοι φονεύονταν με μαζικές εκτελέσεις και με άλλους τρόπους. Τα σώματα των εκτελεσμένων καταστρέφονταν σε κρεματόρια (εκτός από το Ζομπιμπόρ όπου καίγονταν σε υπαίθριες πυρές), και οι στάχτες θάβονταν ή διασκορπίζονταν56.

Τα στρατόπεδα διέφεραν ελαφρά ως προς την λειτουργία τους, αλλά όλα ήταν σχεδιασμένα να σκοτώ- νουν όσο πιο αποτελεσματικά γινόταν.

Όπως αναφέρει και ο Friedlander ο Χίμλερ αρχικά ήταν αντίθετος με την εξόντωση των εβραίων, καθότι, όπως υποστήριζε δεν προσιδίαζε με τον χαρακτήρα του γερμανικού λαού και έτσι είχε συζητηθεί η λύση της μετεγκατάστασής τους στη Μαδαγασκάρη, γεγονός όμως που προϋπέθετε την νίκη έναντι της Βρετανίας.

Ο Enzo Traverso διακρίνει σαφείς σχέσεις ανάμεσα στον Τεϋλορισμό-Φορντισμό και στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης.

Η αρχιτεκτονική και η διάταξη των κτιρίων των στρατοπέδων παρέπεμπαν σε εργοστάσιο. Παραγωγή και εξόντωση διαπλέκονταν.

Η ανθρώπινη εξόντωση ήταν βιομηχανικού τύπου, ενώ οι περιγραφές σχετικά με την χρησιμοποίηση των ανθρώπινων υπάρξεων ως αντικειμένων και πρώτης ύλης σοκάρουν.

Ο καταμερισμός της εργασίας γινόταν με ορθολογικά αλλά και με βιολογικά-φυλετικά κριτήρια.

Η βιομηχανικού τύπου σφαγή ήταν σχεδόν αθέατη «υπήρχε σαν να μην υπήρχε» και προσομοίαζε σε αυτό το σημείο με τα σφαγεία νέου τύπου όπως αυτά που άρχισαν να ιδρύονται στη Γαλλία, στα μέσα του 19ου αιώνα57.58.

Η γκιλοτίνα, το σφαγείο, το φορντιστικό εργοστάσιο, η ορθολογική διοίκηση, ο ρατσισμός, ο ευγονισμός, οι αποικιακές σφαγές και το μακελειό του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν διαμορφώσει προκαταβολικά το κοινωνικό σύμπαν και το νοητικό τοπία μέσα στο οποίο επινοήθηκε και εφαρμόστηκε η Τελική Λύση59.

 

 

55https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_συγκέντρωσης και στο Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σελ. 892.

56https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_συγκέντρωσης.

57Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, [Αθήνα, 2013], σσ. 49-60.

58Όπ. π., σσ. 113-116.

59Όπ. π., σελ. 193.

 

Ο Χίτλερ δεν διέθετε έως το 1941, ένα πολύ ξεκάθαρο σχέδιο για την του εξόντωση των εβραίων και η Τελική Λύση ήταν το προϊόν μια διαρκούς αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον ριζοσπαστικό αντισημιτισμό και στις περιστάσεις του πολέμου.

Είναι αυτή η αλληλεπίδραση που θα γεννήσει τα στάδια, τις μορφές και τα μέσα το εκτοπισμού και της θανάτωσης των εβραίων.

Ακόμα και χωρίς σχεδιασμό, όμως, ο Εθνικοσοσιαλισμός είχε πολλά μοντέλα στη διάθεσή του πολλά μοντέλα που δεν δίστασε να ακολουθήσει μοντέλα ιδεολογικά (ρατσισμός ευγονισμός), πολιτικά (ο ιταλικός φασισμός), και ιστορικά (ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία), από την άλλη μοντέλα κοινωνικά και τεχνολογικά (ο εξορθολογισμός των μορφών κυριαρχίας, ο ολοκληρωτικός πόλεμος, η σειριοποιημένη εξόντωση ) που όλα τους πήγαζαν από το ευρωπαϊκό πολιτισμικό πλαίσιο60.

Επίσης, ο Enzo Traverso κάνει αναφορά σχετικά με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την παρουσία τους ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αρχικά, στόχος ήταν η σταδιακή συγκέντρωση των εβραίων στις λεγόμενες ανατολικές επαρχίες και

τη μαζική απέλαση εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων προς τα εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως, το σχέδιο αυτό αντιμετώπισε δυσκολίες λόγω των εσωτερικών αντιθέσεων και έχουμε την εμφάνιση των δολοφονικών επεισοδίων που από την περίοδο 1940-41 γίνονταν όλο και πιο πολλά σε διάφορες περιοχές της Πολωνίας, τις Βαλτικές χώρες και στη Ρωσία.

Ήταν τα πρώτα δείγματα, οι πρώτες μη βιομηχανικού τύπου παραγωγές μαζικού θανάτου61.

Όμως αντίθετα με το σχέδιο της απέλασης του σχέδιο εγκλεισμού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης προ- χωρούσε ομαλά με ένα σαφέστερα οργανωμένο σχέδιο.

Το μοντέλο του εργοστασίου-φυλακής-στρατώνα, που ακολουθήθηκε συνδύαζε στον απόλυτο βαθμό τη σκληρή χωρίς όρους και ανταλλάγματα εργασία, τον ασφυκτικό περιορισμό των σωμάτων και τη μαζική τυφλή πειθαρχία απέναντι στους κανονισμούς.

Το μοντέλο αυτό της απόλυτης υποταγής και πειθαρχίας είχε εφαρμοστεί σε ορισμένες δυτικές χώρες πριν από δεκαετίες.

Το μοντέλο άρχισε να εφαρμόζεται από το καλοκαίρι του 1933 στο Νταχάου, μια περιοχή κοντά στο Μόναχο, όπου αποτέλεσε έναν οργανωμένο χώρο κράτησης για τις πρώτες χιλιάδες πολιτικών κρατουμένων.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1940 η ίδρυση αυτού του τύπου των στρατοπέδων αυξήθηκε εντυπωσιακά και εκτείνονταν πέρα από τη Γερμανία σε χώρες όπως η Αυστρία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Ολλανδία, οι Βαλτικές Χώρες, η Ουκρανία και η Πολωνία62.

Το ίδιο εντυπωσιακά αυξήθηκε και ο αριθμός των κρατουμένων που αποτελούνταν από στρατιώτες και αξιωματικούς αιχμαλώτους, αμάχους των κατεχομένων χωρών, πολιτικούς κρατούμενους, εβραίους

τσιγγάνους, και ομοφυλόφιλους.

Στα στρατόπεδα αυτά παρά τον ανορθολογικό τρόπο διαχείρισης της εργατικής δύναμης παραγόταν πάνω από το 50% του συνολικού ακαθάριστου γερμανικού προϊόντος.

Επρόκειτο για μια στρατιωτική-οικονομική αυτοκρατορία από την οποία οι επενδυτές, συνήθως Γερ- μανοί, κέρδιζαν αμύθητα ποσά63.

Η κλιμάκωση των σχεδίων για την απελευθέρωση του Ράιχ από τον εβραϊκό παράγοντα και τους άλλους υπανθρώπους κυκλοφορούσε ως ιδέα από το 1941 στις κλειστές συσκέψεις.

Είναι, επίσης βέβαιο ότι η τελική απόφαση όπως και οι μέθοδοι της τελικής εξόντωσης συζητήθηκαν

 

60Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, [Αθήνα, 2013], σελ. 193.

61Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στο ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν, Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016], σελ. 35. 62Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στο ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν. Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016], σελ. 36. 63Όπ. π., σελ. 37.

 

και διατυπώθηκαν με συγκεκριμένο τρόπο τον Ιανουάριο του 1942 στη σύνοδο του Βάνζεε η οποία πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία του στρατηγού Ράινχαρντ Χάινντριχ64 .

Ωστόσο πριν από αυτά είχαμε το πρόγραμμα της ευγονικής Τ-4 όπου πάνω από 70.000 Γερμανοί ανίατα ασθενείς και ψυχοπαθείς εκτελέστηκαν μεταξύ του Σεπτεμβρίου του 1939 και των αρχών του 1941. Μια δεύτερη δοκιμή αποτελούσαν οι μαζικές εκτελέσεις με τη χρήση όπλων των εβραίων από τα γερμανικά αστυνομικά σώματα στις κατεχόμενες ανατολικές χώρες, μια μέθοδος που στα τέλη του 1941 κρίθηκε ασύμφορη και δαπανηρή αφού υπήρχε το πρόβλημα της ταφής, το πρόβλημα της κατανάλωσης πυρομαχικών, αλλά και της αντίδρασης του ανθρώπινου παράγοντα απ΄πλευράς Γερμανών.

Ένα άλλο πείραμα ήταν η εκτέλεση 600 σοβιετικών αιχμαλώτων στο Άουσβιτς τον Σεπτέμβριο του 1941 με ένα ενισχυμένο μείγμα του εντομοκτόνου Zylkon-B.

Το πείραμα αυτό ήταν επιτυχημένο και αποτέλεσε τον προάγγελο για τη μαζική χρήση του αργότερα. Παράλληλα χρησιμοποιήθηκε και η τεχνολογία των gaswagen, ειδικά διαμορφωμένων ημιφορτηγών που τα καυσαέρια διοχετεύονταν στη στεγανοποιημένη καρότσα.

Τελικά προκρίθηκε το Zylkon-B και οι σταθερές εγκαταστάσεις μεγάλων θαλάμων που χωρούσαν εκατοντάδες ανθρώπους.

Για τους ναζί ήταν σαφές ότι η κατασκευή μεγάλων κρεματoρίων αποτέλεσε την πιο άμεση, γρήγορη και οικονομική λύση.

Γι’ αυτό και άμεσα στη διάρκεια των πρώτων μηνών του 1942 τα στρατόπεδα του Άουσβιτς, του

Τσέλμο, της Τρεμπλίνκα, του Σόμπιμπορ του Μπελζετς μετατράπηκαν σε πελώρια εργοστάσια παραγωγής θανάτου65.

Επίσης, ο Friedlander αναφέρει για την αρχή της περιόδου της εξόντωσης (φθινόπωρο 1939-καλοκαίρι 1941) και το ζήτημα της μετανάστευσης των εβραίων από τη Γερμανία, καθώς και το ζήτημα του Γενικού Κυβερνείου66 , όπως επίσης και το γεγονός ότι ήδη από τα μέσα του 1943 δεν υπήρχαν εβραϊκές κοινότητες στη Γερμανία, παρά μόνο διάσπαρτα άτομα που συνήθως προέχονταν από μικτούς γάμους67 και ακόμα ελάχιστο χρόνο πριν την παράδοση της Γερμανίας στέλνονταν ακόμη από την Γκεστάπο κλήσεις εκτόπισης προς τους εναπομείναντες εβραίους68.

 

9. Η άρνηση του Ολοκαυτώματος

Από τη ίδια τους τη φύση οι λέξεις «αναθεώρηση» και «αναθεωρητισμός» λειτουργούν σαν ρητορικοί χαμαιλέοντες, σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του Enzo Traverso, ενσαρκώνοντας κατά περίπτωση, άλλοτε στρατηγικές συγκάλυψης και αναίρεσης της ιστορικής πραγματικότητας, ενώ άλλοτε, στον αντίποδα, την ίδια την κινητήρια δύναμη του ιστορικού λόγου, τον αέναο και διαρκή αγώνα του εναντίον του ψεύδους, της μυθοποίησης των δοξασιών και των σεβαστών κοινών τόπων με καταλύτη την εύρεση νέων πρωτογενών πηγών, την εισαγωγή νέων πεδίων θεματολογίας, την αλλαγή επιστημολογικού ή ερμηνευτικού παραδείγματος, καθώς και τη διατύπωση νέων ριζικά διαφορετικών ερωτημά- των69.

Οι αρνητές του Ολοκαυτώματος κάνουν την εμφάνισή τους στην ευρωπαϊκή σκηνή, ειδικότερα στη Γαλλία , κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, αποτελώντας την αιχμή του δόρατος του γαλλικού νεοφασισμού.

 

64Όπ. π., σσ. 37-38.

65Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στο ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν. Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016], σελ. 39. 66 Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945, Πόλις, [Αθήνα 2013], σελ. 399-508.

67Όπ. π., σελ. 932.

68Όπ. π. , σελ. 1070.

69Γιώργος Κόκκινος, «Ιστορικός αναθεωρητισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος», στο Κριτικές προσεγγίσεις του

ναζιστικού φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, Άγγελος Παληκίδης (επιμ.), Επίκεντρο, [Θεσσαλονλίκη 2013], σελ. 60.

 

Ενός μορφώματος που διακρινόταν για το βίαιο αντικομουνισμό του τον αντικοινοβουλευτισμό του , τη ροπή προς τη συνομωσία και την τρομοκρατική δράση, τον σοσιαλίζοντα ριζοσπαστισμό και ειδικότερα τον αντισημιτισμό.

Το τελευταίο αυτό γεγονός έχει να κάνει και με τον αποσπασματικό τρόπο με τον οποίο έγινε η εκκαθάριση των δωσίλογων από τις γαλλικές αρχές, με αποτέλεσμα οι εναπομείναντες πυρήνες να είναι εύκολο να αναλάβουν πάλι δράση70.

Η είσοδος των αρνητών στα μεταπολεμικά ιδεολογικοπολιτικά δρώμενα σηματοδοτείται από το βιβλίο του φασίστα Μωρίς Μπαρντές (1907-1998), Νυρεμβέργη η γη της Επαγγελίας, όπως επίσης και από το βιβλίο του αναρχοτροτσκιστή και πρώην εκτοπισμένου στα στρατόπεδα Μπούχενβαλντ και Ντόρα, Πωλ Ρασινιέ, Το ψεύδος του Οδυσσέα.

Ο Μπαρνές ακολουθεί πιστά τα ίχνη της «προφητικής» διατύπωσης του Χίτλερ τον Ιανουάριο του 1939 και υποστηρίζει την άποψη ότι οι εβραίοι ήταν οι αποκλειστικοί υπεύθυνοι για την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου και τα επακολουθήσαντα δεινά.

Σχετικοποιεί και επομένως κανονικοποιεί τα ναζιστικά εγκλήματα, τα απαλλάσσει δηλαδή από την τερατώδη μοναδικότητά τους, συγκρίνοντάς τα τόσο με τους βομβαρδισμούς των γερμανικών πόλεων από την αμερικάνικη και τη βρετανική αεροπορία, όσο και με τη ρίψη των ατομικών βομβών στην Ιαπωνία71.

Επίσης, ο Γάλλος Ρομπέρ Φορισσόν (Robert Faurisson), πρώην κρατούμενος και ο ίδιος σε ναζιστικό στρατόπεδο, υποστήριξε, το 1979, ότι οι Ναζί δεν είχαν θαλάμους αερίων και δεν προσπάθησαν να αφανίσουν τους εβραίους. Ισχυρίστηκε ότι ο «μύθος» του θαλάμου αερίων ήταν προπαγάνδα

των Σιωνιστών υπέρ του Ισραηλινού κράτους και εναντίον των Γερμανών και των Παλαιστινίων. Σημαντικός, επίσης, αρνητής του Ολοκαυτώματος είναι ο Βρετανός συγγραφέας (και όχι ιστορικός, όπως αυτοαποκαλείται) Ντέιβιντ Ίρβινγκ (David Irving).

Μελετητές και ιστορικοί επισημαίνουν ότι η άρνηση του Ολοκαυτώματος είναι αντίθετη με τις μαρτυρίες των επιζώντων και των δραστών, τις υλικές αποδείξεις και τις φωτογραφίες καθώς και τα πολύ

λεπτομερή αρχεία που τηρούνταν από τους ίδιους τους Ναζί72.

Γενικότερα, το ζήτημα του Ολοκαυτώματος είναι ένα από τα καλύτερα τεκμηριωμένα ιστορικά ζητήματα τα σύγχρονης περιόδου.

 

10. Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Μέσα από την ανάγνωση των πηγών μας αποκαλύπτεται μια ζοφερή πραγματικότητα για τους εβραίους και του κάθε είδους μειονότητες στο Τρίτο Ράιχ. Την κανονικότητα των καθημερινών ρυθμών ζωής αντικατέστησε η οργανωμένη κρατική βία, με τη ζωή των «κατώτερων» να μην αξίζει τίποτα. Η

τιμή, η αξιοπρέπεια, το μέλλον καταστράφηκε για ολόκληρες ομάδες ανθρώπων οι οποίοι πριν χάσουν τη ζωή τους είχαν χάσει όλα τα υπόλοιπα. Η ναζιστική βία αποτέλεσμα βαθύτερων ιστορικών παραγόντων και ευνοϊκής συγκυρίας που είχε να κάνει με παράγοντες όπως η οικονομική κατάσταση της Γερμανίας την εποχή εκείνη, ο πρωσισμός, ο αντισημιτισμός και η εμφάνιση ενός απρόσωπου καπιταλισμού, αποκομμένου από τις «ρίζες της φυλής», να παίζουν το ρόλο τους. Η εκτροπή από τον ουμανισμό και η μαζική άρτια γραφειοκρατικά οργανωμένη κρατική βία στιγμάτισαν ανεξίτηλα την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστορία, ενώ κάποιοι μιλούν, και όχι αδικαιολόγητα κατά. τη γνώμη μου. και για μια συγκεκριμένη έκφραση του καπιταλιστικού φαινομένου σε μια από τις εκδοχές του.

 

70Όπ. π. σελ. 61.

71Γιώργος Κόκκινος, «Ιστορικός αναθεωρητισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος», στο Κριτικές προσεγγίσεις του

ναζιστικού φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, Άγγελος Παληκίδης (επιμ.), Επίκεντρο, [Θεσσαλονλίκη 2013], σσ. 62-63.

72https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_εξόντωσης.

 

Βιβλιογραφία

1. Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, Άγγελος Παληκίδης (επιμ.), Επίκεντρο, [Θεσσαλονλίκη 2013].
2. Lionel Richard, Ναζισμός και κουλτούρα, μτφρ. Λόϋσκα Αβαγιανού, Αστέρι, [Αθήνα 1979].
3. Θωμάς Σλιώμης, Η τέχνη απέναντι στο ναζισμό. Το μουσικό κίνημα της Τερεζίν. Εκδόσεις Πατάκη, [Αθήνα 2016].
4. Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. Ι, Τα χρόνια των διώξεων 1933-1939, Πόλις, [Αθήνα 2013].
5. Saul Friedlander, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι. τ. ΙΙ, Τα χρόνια της εξόντωσης 1939- 1945, Πόλις, [Αθήνα 2013].
6. Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας, μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, [Αθήνα, 2013].
7. Μαρκ Φερρό, Κινηματογράφος και Ιστορία, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, Μεταίχμιο, [Αθήνα 2001].

 

Περιοδικά

 

1. Περιοδικό Διαβάζω, «Κινηματογράφος και Ιστορία», , αρ. 266, 26.6.91.

 

Ιστοσελίδες

1. https://el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστικά_στρατόπεδα_εξόντωσης, (προβολή στις 26/12/2016).
2. https://el.wikipedia.org/wiki/Γκέτο, (προβολή στις 26/12/2016).
3. https://el.wikipedia.org/wiki/Η_Λίστα_του_Σίντλερ, (προβολή στις 20/12/2016).
4. https://www.ushmm.org, (προβολή στις 23/12/2016).

Προέλευση φωτογραφίας: https://www.cnn.gr

a. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η προβληματική του βιβλίου είναι υποταγμένη σ’ένα ολοκληρωμένο σχέδιο, με σκοπό τη μελέτη των διαδικασιών που εξασφαλίζουν το λειτουργικό σύνδεσμο ανάμεσα στην κοινωνικοοικονομική βάση και το ιδεολογικό εποικοδόμημα.

Στο κέντρο της έρευνας τίθεται η μελέτη των σχολικών μηχανισμών και του εκπαιδευτικού συστήματος δεδομένου ότι αυτός είναι ο καταλληλότερος τρόπος για να αναλυθεί το ιδιόμορφο ελληνικό φαινόμενο εγκαταλείποντας έτσι ο συγγραφέας τις μεταφυσικές «υποστασιώσεις» των αγιογράφων του Ελληνισμούⁱ.

Και χαρακτηρίζεται το ελληνικό φαινόμενο ως ιδιόμορφο γιατί στην περίπτωση της Ελλάδας είχε ιδιαίτερη βαρύτητα η επενέργεια των σχολικών μηχανισμών στη διαδικασία του κοινωνικού επιμερισμού έτσι που η εκπαίδευση να θεωρείται πράγματι σαν κεντρικός ιδεολογικός μηχανισμός του νεώτερου ελληνισμού και να διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην αναπαραγωγή του συστήματος.

Έχουμε να κάνουμε δηλαδή με μια καινούργια σύνθεση για τη διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ως το 1922.

Αυτή είναι και η προβληματική του πρώτου μέρους του βιβλίου.

 

β. βασικη θεματικη

Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην ιδιαιτερότητα εκείνη η οποία έχει να κάνει με τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισε στην διαμόρφωση της νεοελληνικής κοινωνίας και ιδεολογίας η δραστηριότητα του ελληνισμού που βρίσκεται έξω από τον καθαρά ελληνικό χώρο και οι σχέσεις του ελληνισμού αυτού με το ανεξάρτητο ελληνικό βασίλειο σ’όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Και αυτό σε συνάρτηση με αναφορές στον αγροτικό και τον αστικό χώρο.

Άλλη μια αναφορά είναι αυτή στον περιφερειακό χαρακτήρα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και του εξαρτημένου τρόπου ανάπτυξης σε συνδυασμό με την ιδιομορφία της ελληνικής περίπτωσης η οποία έχει να κάνει με την ύπαρξη της παροικιακής αστικής τάξης (διαβαλκανική αστική τάξη) η οποία ήδη από τα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αιώνα οικειοποιήθηκε μια ιδεολογία η οποία αυτοπροβαλλόταν ως φιλελεύθερη και οικουμενική.

Άλλη μια αναφορά που γίνεται είναι αυτή στον δυϊσμό που χαρακτηρίζει τις γαιοκτητικές σχέσεις και στις δύο σαφώς διακεκριμένες περιοχές στις οποίες κυριαρχούν αφενός η μεγάλη ιδιοκτησία και αφετέρου η μεσαία και μικρή ιδιοκτησία .

Επίσης θίγεται το ζήτημα των γαιοκτητικών δομών, του σφετερισμού των εθνικών γαιών, του σχηματισμού των μικρών αγροτικών κλήρων των τρόπων σχηματισμού της μεγάλης ιδιοκτησίας καθώς επίσης και του συστήματος των σχέσεων παραγωγής σε συνάρτηση με την σταδιακή διείσδυση των καπιταλιστικών μορφών στην ύπαιθρο και της ενσωμάτωσης του αγροτικού χώρου στο καπιταλιστικό κύκλωμαⁱⁱ.

Η βαθμιαία υπαγωγή των μικροϊδιοκτητών στις επιταγές των εμπορευματικών κυκλωμάτων παρά το γεγονός ότι επέφερε βαθύτατες μεταβολές στις παραγωγικές σχέσεις δεν άλλαξε αισθητά την γαιοκτητική δομή ⁱⁱⁱ.

Επίσης γίνεται αναφορά στους τρόπους μεταφοράς πλεονάσματος από τον αγροτικό χώρο στις διευθυντικές τάξεις των πόλεων. Τέτοια ήταν η φορολογία, τα μισθώματα των εθνικών γαιών , και η τοκογλυφία.

Η ανάλυση αυτή ερμηνεύει φαινόμενα όπως η εισβολή της χρηματικής οικονομίας και οι επιπτώσεις της, η αγροτική έξοδος από δημογραφική άποψη, οι προσανατολισμοί της γεωργικής εξόδου προς τα αστικά κέντρα της ελεύθερης Ελλάδας και η μετανάστευση έξω από την Ελλάδα , καθώς επίσης και στην ιδιαίτερη συγκρότηση του ελληνικού αστικού χώρου.

Η σταθερότητα των σχέσεων γαιοκτησίας πρέπει να συνδέεται στενά με τη δημογραφική σταθερότητα, που απορρέει από τη διαρκή μετατόπιση του αγροτικού υπερπληθυσμού.

Η αγροτική έξοδος δεν είναι αποτέλεσμα της προλεταριοποίησης των αγροτών αλλά συντελεί ακριβώς στη προλεταριοποίηση τους.

Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση που προέρχεται από τις περιοχές της μικρής και μεσαίας ιδιοκτησίας.

Το γεγονός αυτό θεωρείται ο κύρος λόγος της συντήρησης των παραδοσιακών κοινωνικών δομών, παρά τις αποδιαρθρωτικές πιέσεις της αγοράς^iv. Το ίδιο αυτό γεγονός λειτουργεί επίσης και ως πηγή συναλλάγματος χωρίς να αποδιαρθρώνει τις οικονομικές και ιδεολογικές δομές του χώρου αυτού.

Η διακίνηση πληθυσμών παρουσιάζει έντονη δυσαναλογία από περιοχή σε περιοχή και φαίνεται πως συγκεντρώνεται εκεί που επικρατούν κυρίως οι μικρές και μεσαίες ανεξάρτητες καλλιέργειες.

Ο πληθυσμός αυξάνεται ταχύτατα στις περιοχές που επικρατεί η μεγάλη ιδιοκτησία με ρυθμούς που ξεπερνούν κατά πολύ το μέσο όρο ενώ αντίθετα στις ζώνες που επικρατεί η μικρή οικογενειακή ιδιοκτησία, το ποσοστό πληθυσμιακής αύξησης είναι πολύ πιο χαμηλό^v.

Σημαντικότερο ήταν το μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό απ’ ότι στο εσωτερικό^vi.

Οι κυριότερες περιοχές προς τις οποίες κατευθύνονταν οι μετανάστες ήταν οι Τουρκοκρατούμενες περιοχές , η νότια Ρωσία^vii ,τα βόρεια Βαλκάνια, και η Αίγυπτος^viii

Οι κυριότερες εστίες μετανάστευσης συγκεντρώνονται σε ορισμένες περιοχές που συμπίπτουν με τις ζώνες που, όπως ήδη παρατηρήσαμε, έχουν χαμηλή δημογραφική ανάπτυξη και χαρακτηρίζονται από τη μικρή ιδιωτική ιδιοκτησία.

Στις περιοχές όπου επικρατεί η μεγάλη ιδιοκτησία, το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι είτε ανύπαρκτο είτε ισχνό.

Επίσης παρατηρείται αδιάκοπη πτώση του δημογραφικού βάρους της Ελλάδας σε σχέση με τις γειτονικές χώρες^ix.

Αυτό που διακρίνει τη μικρή ιδιοκτησία από όλες τις άλλες μορφές παραγωγής και παγιώνει τη μεταναστευτική τάση, είναι κατά κύριο λόγο η γοργή και άμεση σύνδεσή της πρώτα με το εμπορευματικό ,και αργότερα με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Η οριζόντια επεκτασιμότητα των καλλιεργημένων εδαφών του τσιφλικιού που λειτουργεί έτσι ως μονωτική θωράκιση, αποκόβει τον κόσμο των μικρών εκμισθωτών από το εξωτερικό περιβάλλον και τις επιπτώσεις της αγοράς, επιβάλλοντάς του καθεστώς αυτάρκειας.

Η μικροϊδιοκτησία δεν έχει περιθώρια εσωτερικού καταμερισμού εργασίας.

Όλες οι συνέπειες της δημογραφικής πίεσης στις περιοχές που κυριαρχεί αυτός ο τρόπος παραγωγής, συγκλίνουν ώστε οι περιοχές να κυριεύονται ολοένα και μεγαλύτερης ενσωμάτωσης στους μη αγροτικούς οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς, κάτω από την οξυμένη ανάγκη της δημιουργίας μη αγροτικών εσόδων, με το βαρύ αντίτιμο της υπερχρέωσης και της προλεταριοποίησης^x.

Ένα άλλο ζήτημα είναι οι «παραμορφωμένες» δομές του νέου κράτους καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης των οποίων ήταν η εσωτερική άρθρωση ανάμεσα στην ανάπτυξη των ελληνικών μεταπρατικών κοινωνικών στρωμάτων του εξωτερικού αφενός και τις σχέσεις του με τις δομές του ίδιου του ανεξάρτητου κράτους από την άλλη.

Επίσης ο αγροτικός χώρος τροφοδοτεί αποκλειστικά σχεδόν τον αστικό χώρο, γεγονός που συμβάλλει στην ένταξη των αγροτών στη μικροαστική τάξη , μεταβολή που θεωρείται ως μια κοινωνική άνοδος.

Στη συνολική διαδικασία της αγροτικής εξόδου, η οικογενειακή δομή κατέχει σημαντική θέση.

Η οικονομική εξουσία του μικροκαλλιεργητή πάνω στα μέσα παραγωγής, μεταφράζεται με την ανάληψη της ευθύνης για τις επιλογές που γίνονται και τις αποφάσεις που παίρνονται.

Η διοχέτευση του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού-που φαντάζει ως η μόνη λύση- γίνεται με απόφαση της οικογένειας.

Σ’ αυτή τη διαδικασία το πιο φυσικό και σίγουρο στήριγμα ήταν η οικογένεια.

Συνήθως αναζητούσαν εξασφαλισμένο εξωαγροτικό εισόδημα στις δημόσιες υπηρεσίες.

Ο μόνος τρόπος να διαφυλαχτεί οικονομικά η επιχείρηση των καλλιεργειών είναι να διοχετευτεί ένα τμήμα του υπεράριθμου έμψυχου υλικού της οικογένειας έξω από τα όρια της αγροτικής ιδιοκτησίας.

Έτσι εξηγείται η μόνιμη ύπαρξη γέφυρας που συνδέει τον τόπο προέλευσης με τον τόπο προορισμού, φαινόμενο που διαιωνίζεται από γενιά σε γενιά.

Δηλαδή η μετανάστευση δεν επιφέρει καθολική οικονομική και ιδεολογική τομή με τον τόπο και το περιβάλλον προέλευσης.

Αποφασιστική σημασία έχουν σ’αυτό το πλαίσιο οι οικονομικές και ιδεολογικές δομές υποδοχής σε μια διαδικασία μετακίνησης που χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση των μεταναστών στη μικροαστική τάξη.

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η κατάσταση διαμορφωνόταν ως να υπήρχε μια λειτουργική σχέση ανάμεσα στις ανάγκες των μεταπρατικών κοινοτήτων για μια διευρυμένη αναπαραγωγή και στις οικονομικές και κοινωνικές βλέψεις των κατοίκων της υπαίθρου.

Η οργάνωση της μετανάστευσης και η προτροπή για μόρφωση που σε πρώτη άποψη φαίνονται ασυμβίβαστες με τη διατήρηση της μικρής οικογενειακής καλλιέργειας αποτέλεσαν τελικά τις κοινωνικές προϋποθέσεις για την επιβίωση και την ενίσχυση της^xi.

Ολόκληρη η οικογένεια παίρνει απόφαση να χρηματοδοτήσει τις σπουδές των παιδιών.

Σημαντικός είναι ο ρόλος των σχολικών μηχανισμών^xii στη διαδικασία της μετάβασης από την χειρονακτική απασχόληση σε μια κοινωνική κατηγορία που απαιτεί ένα ελάχιστο όριο «μόρφωσης» όπως αυτή του μικροαστού^xiii.

Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται εξετάζεται είναι αυτό της υπερπόντιας μετανάστευσης.

Στο τέλος του 19^ου αιώνα οι Η.Π.Α. δεν αποτελούσαν ένα προνομιακό πεδίο για τους Έλληνες μετανάστες παρόλα αυτά η αλληλεγγύη ανάμεσα σε συμπατριώτες -δηλαδή η ύπαρξη ενός κοινωνικού μηχανισμού υποδοχής-εξασφάλιζε μια θέση καθορισμένη και προορισμένη γι’αυτούς μέσα στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας.

Οι μετανάστες αυτοί παρουσιάζουν ένα σχετικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο ενώ δεν προέρχονται από τις φτωχότερες οικογένειες ούτε από τις πιο απογυμνωμένες περιοχές .Στις Η.Π.Α. εγκαταστάθηκαν στις αστικές περιοχές και εντάχθηκαν μαζικά σε μικροαστικές λειτουργίες. Με την αποστολή γραμματίων ισχυροποίησαν την μικρή οικογενειακή καλλιέργεια ως οικονομική μονάδα, η οποία από τον εκχρηματισμό της οικονομίας κινδύνευε να καταχρεωθεί και ενδυνάμωσαν τον ιδεολογικό μηχανισμό που διασφάλιζε την διαιώνιση των παραγωγικών μονάδων.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας με την ανάλυση της συγκρότησης του αστικού χώρου ολοκληρώνει την εικόνα.

Στην ανάλυσή του δίνει ιδιαίτερη σημασία στον γρήγορο ρυθμό αστικοποίησης -και στην μεγάλη συγκέντρωση που παρατηρείται ιδιαίτερα στην περιοχή της πρωτεύουσας- και στην κοινωνικο-επαγγελματική του δομή που κυριαρχείται από έναν εντυπωσιακό αντιπαραγωγικό αστικό πληθυσμό και συνεχίζει με την παρουσίαση και ανάλυση του οικονομικού ρόλου των κοινοτήτων του εξωτερικού και με την ερμηνεία των ιδιοτυπιών και αντιφάσεων που διαπιστώνονται εδώ.

Επισημαίνει επίσης ότι το 1830 δεν έχουν ακόμα διαμορφωθεί σημαντικές πόλεις .

Η ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού της πρωτεύουσας είναι το εντυπωσιακότερο γνώρισμα της αστικής διαμόρφωσης της χώρας. Η ανάπτυξη συντελέστηκε κυρίως γύρω και μέσα στο συγκεντρωτικό κρατικό μηχανισμό^xiv και όχι γύρω από οποιαδήποτε συγκέντρωση παραγωγικών μηχανισμών^xv.

Ως αποτέλεσμα έχουμε τον σχηματισμό μιας σειράς κοινωνικών στρωμάτων των οποίων η οικονομική τους κατάσταση ήταν άμεσα εξαρτημένη από την κρατική δομή λόγω ακριβώς της έλλειψης αυτόνομων παραγωγικών λειτουργιών.

Προς το τέλος του αιώνα η Ελλάδα είχε το υψηλότερο ποσοστό δημοσίων υπαλλήλων σόλο τον κόσμο ως αποτέλεσμα της εργοδοτικής λειτουργίας του κράτους^xvi.

Η τεράστια αίγλη που περιέβαλε τις δημόσιες υπηρεσίες και τη διοίκηση οφείλεται , κατά τον συγγραφέα, στο ότι οι οικογένειες των προυχόντων προσκολλήθηκαν αμέσως στην κρατική μηχανή, αμέσως μετά την απελευθέρωση.

Η διαδικασία αστικής συγκέντρωσης στην Ελλάδα δεν υπήρξε άμεσο αποτέλεσμα μιας ντόπιας εκβιομηχάνισης .

Επίσης το φαινόμενο της υπεραστικοποίησης στην Ελλάδα δεν είναι συνδεδεμένο κατά κανένα τρόπο με τις επιπτώσεις μιας άμεσης ιμπεριαλιστικής διείσδυσης.

Οι άλλες πόλεις εξελίσσονται με πολύ πιο αργό ρυθμό απ΄ ότι η Αθήνα^xvii.

Τα περισσότερα παραδοσιακά εμπορικά κέντρα μένουν στάσιμα ή παρακμάζουν.

Έτσι έχουμε μετατόπιση του οργανωτικού κέντρου προς την πρωτεύουσα και τον Πειραιά.

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα συνίσταται, λοιπόν στην έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στην ανάπτυξη της πρωτεύουσας και στην παρακμή άλλων αστικών κέντρων.

Η εντυπωσιακή ανάπτυξη του οικισμού της Αθήνας βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τη στασιμότητα και την παρακμή των υπόλοιπων οικισμών της χώρας.

Όμως το 1870-1880 η ισορροπία του κοινωνικού χώρου δεν έχει ακόμα οριστικά διαταραχθεί. Αντίθετα αυτό θα συμβεί κατά τα έτη 1880-1885 και ως τους Βαλκανικούς πολέμους^xviii.

Συγκεκριμένα το φαινόμενο της αστικοποίησης φαίνεται να δυνάμωσε σημαντικά από το 1880 ενώ η μικρή και μεσαία αστική τάξη ήταν κιόλας ισχυρή από το 1840-1850.

Μέχρι το 1922 η απουσία βιομηχανικού προλεταριάτου συμβαδίζει με την απουσία μεγάλων ημιπρολεταριοποιημένων άνεργων μαζών.

Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι η εμφάνιση της «τάξης των πολιτικών» και το σύστημα της πελατειακής αντιπροσώπευσης.

Συγκεκριμένα η δημιουργία του ελληνικού κράτους, οδήγησε στην ξαφνική εμφάνιση ενός σώματος δομημένων και συγκεντρωτικών κρατικών μηχανισμών^xix.

Αυτό δεν πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός κοινωνικού κενού αφού τις παραμονές κιόλας της ανεξαρτησίας η ελληνική κοινωνία ήταν κιόλας ιεραρχημένη και διέθετε μια ισχυρή άρχουσα τάξη, αρθρωμένη γύρω από τους προκρίτους και τους κοτζαμπάσηδες.

Κεντρικό ζήτημα σ’ αυτή την περίπτωση είναι η ανάλυση του μετασχηματισμού της κυρίαρχης τάξης των προεστών της υπαίθρου σε κρατική αστική τάξη.

Η δύναμή τους διαιωνιζόταν βασικά μέσα από τις κατεστημένες πολιτικές τους λειτουργίες και από το κύρος που απόκτησαν από την θεσμοποίηση τους ως εκπροσώπων της κοινότητας στις οθωμανικές αρχές.

Αυτή η λειτουργία τους επέτρεπε να οργανώνουν την συλλογή των φόρων πράγμα που τους εξασφάλιζε σημαντικά οφέλη.

Η συγκρότηση των εθνικών γαιών φράζει οριστικά το δρόμο στο ενδεχόμενο της δημιουργίας μιας κυρίαρχης τάξης γαιοκτημόνων.

Έτσι ο κρατικός μηχανισμός αποτέλεσε προνομιακό χώρο για να τον μονοπωλήσουν και να εξασφαλίσουν τον έλεγχο δυνάμει προσοδοφόρων κοινωνικών μηχανισμών.

Πολύ γρήγορα, οι γαιοκτήμονες προσανατολίστηκαν σε άλλους τύπους τοποθετήσεων, δηλαδή στην αγορά ακινήτων στις πόλεις, στο εξαγωγικό εμπόριο, στην εμπορική ναυτιλία ή την τοκογλυφία.

Το σύστημα πολιτικής αντιπροσώπευσης εκ μέρους τους βασίζεται σε δήθεν προσωπικές σχέσεις που στην πραγματικότητα είναι πελατειακές σχέσεις.

Η κρατική άρχουσα τάξη που σχηματίστηκε κατά κάποιο τρόπο κληρονομικῴ διακαιόματι , σχημάτισε το βασικό πυρήνα της άρχουσας τάξης.

Η διαιώνιση του πελατειακού συστήματος συνέβαλλε σημαντικά στη συσκότιση του φαινομένου των ταξικών ανταγωνισμών και προϋπέθετε μιαν αυξημένη ικανότητα του κράτους -κύριου εργοδότη μέχρι το 1880 όπως αναφέραμε- να προμηθεύει θέσεις στους πελάτες της πολιτικής τάξης που έλεγχαν την κορυφή της κρατικής πυραμίδας.

Από την άποψη της χρηματοδότησης της ανάπτυξης του μη παραγωγικού πληθυσμού ιδιαίτερη είναι η σημασία της μεταβίβασης κεφαλαίων από το εξωτερικό.

Έτσι το φαινόμενο που μας απασχολεί εδώ είναι η δημιουργία μιας τόσο ευρείας μάζας μη παραγωγικών απασχολήσεων και ενός τόσο διογκωμένου κρατικού μηχανισμού που χαρακτηριζόταν από επιταχυνόμενους καταναλωτικούς ρυθμούς δίχως ορατή οικονομική ενδοχώρα, βασισμένους κυρίως στα προϊόντα που εισάγονται από το εξωτερικό.

Παρά τη δομική ελλειμματική κατάσταση του εμπορικού ισοζυγίου της η Ελλάδα δε γνώρισε ποτέ κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών. Αυτό οφειλόταν στην εισροή άδηλων πόρων που προέρχονται από τη μεταβίβαση ιδιωτικών κεφαλαίων που δε συνδέονται άμεσα με παραγωγικές δραστηριότητες στο εσωτερικό της χώρας. Η εισροή άδηλων πόρων επηρέασε βαθύτατα την εσωτερική διάρθρωση των ταξικών σχέσεων, καθώς μάλιστα η εισροή αυτή είναι φαινόμενο μόνιμο και ανεξάρτητο από την εσωτερική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

Στην πρώτη φάση που διαρκεί μέχρι το 1875-1880 επικρατεί η μη κερδοσκοπική μεταβίβαση κεφαλαίων. Από το 1880 αντίθετα, επικρατεί κυρίως η επένδυση κεφαλαίων με άμεσο κερδοσκοπικό χαρακτήρα.

Περί το 1880 το βάρος αρχίζει να μετατοπίζεται από τις διοικητικές υπηρεσίες προς τα ελεύθερα επαγγέλματα και προς τις εμπορικές και χρηματιστικές δραστηριότητες.

Επίσης περί το 1870-1880 πραγματοποιείται ένας εσωτερικός μετασχηματισμός των διευθυντικών στρωμάτων και έτσι μια άρχουσα τάξη που στελεχώνεται αποκλειστικά από τις «κορυφές» του κρατικού μηχανισμού υποκαθίσταται από μια οικονομική ολιγαρχία. Έχουμε δηλαδή μια μεταβολή των συνιστωσών του κοινωνικού σχηματισμού, σε αντίθεση με τι συνέβαινε την περίοδο 1830-1870/1880 όπου έχουμε μεταβίβαση κεφαλαίων με προορισμό μη κερδοσκοπικό και ανάπτυξη της πολιτικοδιοικητικής μικροαστικής τάξης.

Έτσι η μεταβίβαση κεφαλαίων από το εξωτερικό στα πρώτα πενήντα χρόνια της ανεξαρτησίας ,χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι τα κεφάλαια δεν προορίζονταν να συμβάλουν άμεσα στην οικονομική ζωή του τόπου.

Εκτός από τα ποσά που επενδύθηκαν στην αγορά των γαιών το 1830-1835, τα υπόλοιπα χρήματα εξανεμίζονται στον οικονομικό χώρο της ελεύθερης Ελλάδας

δίχως να ενταχθούν άμεσα στη διαδικασία της ντόπιας καπιταλιστικής συσσώρευσης. Στην πλειοψηφία τους , τα κεφάλαια προορίζονταν για μη παραγωγικούς σκοπούς και καταναλώνονταν άμεσα.

Με αυτόν τον τρόπο, μια μάζα αγοραστικής δύναμης διοχετεύτηκε στον τόπο, δίχως παράλληλα να μετασχηματιστούν οι ντόπιοι μηχανισμοί συσσώρευσης.

Έτσι έχουμε πολλαπλασιασμό των εισοδηματιών- με τις πηγές δημιουργίας εισοδημάτων να βρίσκονται στο εξωτερικό- δηλαδή έχουμε να κάνουμε με μια διαδικασία συσσώρευσης εντελώς ανεξάρτητης από τις σχέσεις ντόπιας παραγωγής. Απ’ την άλλη η συνεχής διοχέτευση χρηματικών ποσών είχε ως συνέπεια έμμεσα τη σταθερή και εντυπωσιακή αύξηση των κρατικών εισπράξεων. Με τις άμεσες συνεισφορές κεφαλαίων από το εξωτερικό έχουμε χρηματοδότηση μιας σειράς μηχανισμών λειτουργιών και μηχανισμών που κατ’ αρχήν υπάγονταν στην αρμοδιότητα του κράτους ανάμεσα στους οποίους οι εκπαιδευτικοί μορφωτικοί ήταν οι σπουδαιότεροι.

Στα τέλη το 19^ου αιώνα και στις αρχές του 20^ου τα ιδιωτικά κεφάλαια ξεπερνούν κατά πολύ το σύνολο του κρατικού προϋπολογισμού για την εκπαίδευση.

Επίσης η μη διοχέτευση του ελληνικού κεφαλαίου της διασποράς στην παραγωγική οικονομική ζωή της χώρας , θα επιτρέψει την διαιώνιση πολλών προκαπιταλιστικών δομών σε επίπεδο κοινωνικού σχηματισμού.

Η πολιτικοδιοικητική παραμόρφωση που χαρακτηρίζει το σύνολο της ελληνικής αστικής δομής συντελείται σε μεγάλο βαθμό σε συνάρτηση με την ροή των κεφαλαίων που προέρχονται από τις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού και την διήθηση μιας σημαντικής μάζας χρημάτων στο πλαίσιο ενός προκαπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού και την επακόλουθη δημιουργία εισοδηματιών και υπαλλήλων.

Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ο μετασχηματισμός από μια κοινωνία αγροτική σε μια κοινωνία σχετικά αστικοποιημένη ενεργοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό, δίχως να καταστραφούν οι προκαπιταλισιτκές σχέσεις παραγωγής, δίχως οξείς ταξικούς αγώνες και δίχως την εισαγωγή της μισθωτής εργασίας σε ευρεία κλίμακα.

Σε αυτό ακριβώς στηρίχθηκε και η δημιουργία της πολιτικής και ιδεολογικής κυριαρχίας των μικροαστικών στρωμάτων.

Και αυτό γιατί η μάζα της υπεραξίας που απαιτήθηκε για να συγκροτηθούν τα αστικά και μικροαστικά στρώματα συσσωρεύεται κάπου αλλού και συγκεκριμένα στην μεσογειακή περιφέρεια.

Επίσης η άμεση τοποθέτηση κεφαλαίων την περίοδο 1870/1980-1920 συνέτεινε στη συγκρότηση μιας οικονομικής ολιγαρχίας^xx.

Μέχρι το 1870-1880 η μεταβίβαση κεφαλαίων από το εξωτερικό προοριζόταν για άμεσα καταναλωτικές χρήσεις. Αντίθετα, στην περίοδο που ακολουθεί , τρεις είναι οι παράγοντες οι οποίοι οδηγούν σε μια πλήρη μεταβολή της κατάστασης:

i. H μεταφορά ιδιωτικών κεφαλαίων παίρνει μαζικότερο χαρακτήρα.

ii.Η μεγάλη μάζα των κεφαλαίων αυτών ελέγχονται από περιορισμένο αριθμό ατόμων και χρηματιστικών κεφαλαίων και ως εκ τούτου είναι πολύ πιο συγκεντρωμένη.

iii. H μεταφορά κεφαλαίων εφεξής γίνεται με κερδοσκοπικά κριτήρια , συμμετέχοντας άμεσα και αποφασιστικά στις οικονομικές λειτουργίες της χώρας.

 

Μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια ο ελληνικός χώρος μεταμορφώνεται ριζικά , ενώ οι κύριοι φορείς της αλλαγής είναι αποκλειστικά σχεδόν οι Έλληνες χρηματιστές του εξωτερικού, που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα στο ίδιο χρονικό διάστημα.

Οι ριζικοί μετασχηματισμοί στο εσωτερικό της ελληνικής αστικής τάξης της διασποράς οι οποίοι οφείλονται σε μια πολύ πιο γενικότερη διαδικασία που ήταν η μετάβαση του καπιταλισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού.

Ανεξάρτητα από το ζήτημα του τελικού ισοζυγίου στη διαδικασία μεταφοράς αξιών και διεθνών ανταλλακτικών μέσων , η εισροή των κεφαλαίων συνέβαλε αποφασιστικά στη σταθεροποίηση της κυκλοφορίας μιας χρηματιστικής μάζας στο εσωτερικό της χώρας , και στη θεμελίωση της ανάπτυξης μιας τάξης συγκροτημένης γύρω από την κυκλοφορία της διευρυμένης χρηματιστικής μάζας^xxi.

Η εγγύηση του κράτους που μεσολαβούσε ανάμεσα στην στρατολόγηση των κεφαλαίων στο εξωτερικό και στην αξιοποίησή τους στην Ελλάδα, πρόσφερε έτσι μια θεσμοποιημένη διασφάλιση στο νεοεγκαθιστάμενο χρηματιστικό κεφάλαιο.

Από την άλλη το ντόπιο κεφάλαιο επένδυε στις βιομηχανίες ειδών διατροφής και υφασμάτων τομείς για τους οποίους αδιαφορούσε το κεφάλαιο των παροικιών.

Σχετικά με τις επιπτώσεις στην εσωτερική σύνθεση των μη παραγωγικών δραστηριοτήτων το έτος ορόσημο είναι το 1880.

Από το έτος αυτό παρουσιάζεται μια εντυπωσιακή ενδυνάμωση των ελεύθερων επαγγελμάτων , του εμπορίου και των μεταφορών και των χρηματιστικών δραστηριοτήτων.

Οι ρίζες αυτής της μεταμόρφωσης στη δομή των κοινωνικών στρωμάτων των πόλεων σχετίζονται με τη μαζική εισβολή του χρηματιστικού κεφαλαίου των Ελλήνων του εξωτερικού που αρχίζει να ρέει από το 1875-1880 όπως προαναφέραμε.

Οι χρηματιστικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες της μεγαλοαστικής τάξης προϋποθέτουν τη συγκέντρωση στην υδροκεφαλική πρωτεύουσα , μιας μάζας μη παραγωγικού πληθυσμού.

Στην πολιτικο-διοικητική λειτουργία της πρωτεύουσας προστίθεται και μια μεγάλης εμβέλειας χρηματιστική λειτουργία, που προϋποθέτει , περισσότερο και από τις δημόσιες υπηρεσίες , συγκεντρωτικές και συγκεντρωμένες δομές.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια από τις καθοριστικές συνιστώσες της εικόνας που παρουσιάζει από κοινωνική άποψη η Ελλάδα στο τέλος του 19^ου αιώνα, είναι η βαθύτατη τροποποίηση της εσωτερικής σύνθεσης του ενεργού μη παραγωγικού πληθυσμού και η βαθμιαία αυτονόμηση του σε σχέση με τον κρατικό μηχανισμό.

Αναφορικά με τη σχέση χρηματιστικού κεφαλαίου και βιομηχανικών δραστηριοτήτων μπορούμε να πούμε ότι η βιομηχανική ανάπτυξη είναι βραδεία μέχρι το 1880.

Μέχρι το 1912 παρά την δασμολογική προστασία που εγκαθιδρύθηκε το 1884

η βιομηχανική παραγωγή εξυπηρετούσε μονάχα τις ανάγκες της αναπτυσσόμενης εσωτερικής αγορά και μάλιστα βραδυπορώντας.

Από το 1892 παρατηρείται μια ορισμένη επιτάχυνση που αναμφίβολα οφείλεται στο ότι το εισαγωγικό δυναμικό της χώρας μειώνεται λόγω της σταφιδικής κρίσης και της συνεπαγόμενης κρίσης πληρωμών που προκάλεσε η κρίση αυτή.

Μόνο μετά του βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 με την προσάρτηση της Ηπείρου , της Μακεδονίας , της Κρήτης και των νησιών του Αιγαίου και κυρίως μετά την έναρξη του παγκοσμίου πολέμου διευρύνθηκε το εσωτερικό εμπόριο και άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και οι βιομηχανικές επενδύσεις.

Όπως ήδη έχουμε αναφέρει παρατηρούμε μια στρεβλωμένη ανάπτυξη με έναν τριτογενή κοινωνικο-επαγγελματικό χαρακτήρα , να χαρακτηρίζει την ιδιαίτερη ταξική δομή.

Το χρηματιστικό κεφάλαιο επενδυόταν κυρίως σε χρηματιστικές επιχειρήσεις ,σε εταιρείες εκμετάλλευσης ορυχείων και σε μεγάλα δημόσια έργα, έχοντας την εγγύηση του κράτους. Σπάνια συμμετείχε στην χρηματοδότηση καθαρά βιομηχανικών επιχειρήσεων.

Κατά τον συγγραφέα η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα της περιφέρειας που διέθετε ένα στρώμα επιχειρηματιών με αρκετά σημαντικό ποσό ρευστού κεφαλαίου , έτσι ώστε να μπορεί να προωθηθεί βιομηχανική ανάπτυξη σε «εθνική βάση».

Αλλά, όπως σημειώνεται, η κυρίαρχη οικονομική ολιγαρχία δεν κατόρθωνε να υπερβεί «τις συνειδησιακές της δυνατότητες».

Η μεταπρατική αστική τάξη ήταν ανίκανη να μετατρέπει σε εθνική αστική τάξη από τη μια μέρα στην άλλη.

Ο τροπισμός ενός ισχυρότατου ιδεολογικού αταβισμού οδήγησε τους Έλληνες αστούς στον «αποικισμό της ίδιας τους της χώρας» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει.

Στην εξαγωγή των πιο πάνω συμπερασμάτων ιδιαίτερη σημασία έχει η συγκέντρωση και αξιοποίηση ενός στατιστικού υλικού σχετικού με την εξέλιξη και τη σύνθεση του πληθυσμού των ελληνικών πόλεων , το οποίο επιτρέπει μια επιστημονική εξήγηση ορισμένων εμπειρικών - ως την εποχή που εκδόθηκε το βιβλίο - διαπιστώσεων.

Έτσι καταλήγει στις εξής διαπιστώσεις :

1.Τη σημασία και το ρόλο που διαδραμάτισε ο κρατικός μηχανισμός στη διαδικασία της αστικής συγκέντρωσης και τη σύνθεση του αστικού πληθυσμού, ρόλο αποφασιστικό στη δημιουργία μιας υδροκέφαλης πρωτεύουσας, στην κυριαρχία μιας πολιτικοδιοικητικής μικροαστικής τάξης και την εμφάνιση της τάξης των πολιτικών με το σύστημα της πελατειακής αντιπροσώπευσης.

2. Τον αποφασιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι εξωελλαδικές παροικίες στη χρηματοδότηση του μη παραγωγικού πληθυσμού των πόλεων και τις επιπτώσεις του γεγονότος αυτού στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων στις πόλεις, στη διαδικασία της κοινωνικής κατανομής και στην εξέλιξη των οικονομικών δομών.

Επίσης ο συγγραφέας αναλύει τις συγκεκριμένες διαδικασίες που συντέλεσαν όχι μόνο να συνεχισθεί αλλά και να ενισχυθεί στο 19^ο αιώνα ο μεταπρατικός χαρακτήρας των οικονομικών δραστηριοτήτων της αστικής τάξης της διασποράς καθώς επίσης και του ρόλου της ως επίκουρου και άμεσου συνεργού του ευρωπαϊκού ιμπεριαλιστικού επεκτατισμού στην διείσδυση που επιχειρεί την εποχή εκείνη στην περιοχή.

Ως προς τις συνιστώσες και την άρθρωση του ελληνισμού υποστηρίζει ότι το βάρος πέφτει στη διαμόρφωση των πόλεων που διερμηνεύει έμμεσα την αντίθεση πόλης-χωριού η οποία κατά τον συγγραφέα αποτελεί την κύρια αντίθεση της νεοελληνικής κοινωνίας.

O συγγραφέας στις εισαγωγικές παρατηρήσεις του σχετικά με την πορεία της ανάπτυξης του ελληνισμού της διασποράς κάνει μια ιστορική αναδρομή αναφορικά με τις οικονομικές σχέσεις που διαμορφώνονται στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας κατά τους πρώτους αιώνες της κυριαρχίας της .

Σημειώνει ότι την περίοδο αυτή λείπει ο θεμελιώδης όρος της αστικής ιδιοκτησίας που είναι η ασφάλιση του εμπορίου και της ιδιοκτησίας.

Ταυτόχρονα δεν ήταν μόνο οι μορφές οργάνωσης της πολιτικής εξουσίας που δεν βοήθησαν καθόλου στην ανάπτυξη του εμπορευματικού καπιταλισμού αλλά και το νομικό και ιδεολογικό εποικοδόμημα.

Στη συνέχεια κάνει αναφορά στο καθεστώς των διομολογήσεων, στην διείσδυση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού στην Οθωμανική επικράτεια καθώς επίσης και στο ρόλο των μειονοτήτων αυτοχθόνων και αυτών που εισέρευσαν μετέπειτα (Χριστιανοί, Εβραίοι Αρμένιοι, Λεβαντίνοι, Σύριοι) οι οποίοι λειτούργησαν και ως φορείς των ευρωπαϊκών ιδεών

Στην επιβίωση και οικονομική ευφορία των μειονοτήτων συνετέλεσαν και οι νέοι προσανατολισμοί της Δυτικής Ευρώπης , δηλαδή η απαίτηση της ελεύθερης διακίνησης προς τις μεγάλες αγορές της Ανατολής.

Στα πλαίσια της ανάλυσης αυτής ,μια άλλη παράμετρος στην οποία δίνεται έμφαση είναι η ανάπτυξη της πρώτης ελληνικής αστικής τάξης που συνέβαλε αποφασιστικά στην διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης εξασφαλίζοντας τη σύνδεση των κέντρων παραγωγής των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής με τις αγορές της κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης.

Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται επίσης στην μεταβολή της κατάστασης γύρω στα 1800 ως αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης και των μεταβολών που επήλθαν στον τρόπο που διενεργούνταν ο ανταγωνισμός μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Η μεταβολή αυτή συνίστατο στην αποδιάρθρωση των αρχαϊκών παραγωγικών δομών του οθωμανικού χώρου.

Τα αποτελέσματα της μεταβολής αυτής ενισχύθηκαν από την μείωση του χώρου της αυτοκρατορίας στην Βαλκανική που συντελέστηκε από το 1829 και μετά.

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις μεταβολές της περιόδου του Τανζιμάτ που άρχισαν με το Χάτι Σερίφ Γκιουλχανέ και ολοκληρώθηκαν με το Χάττι Χουμαγιούν το 1855 με τα οποία θεσμοποιείται η εγγύηση προσωπικής ασφάλειας και πολιτειακών δικαιωμάτων που περιλαμβάνει όλους τους Οθωμανούς πολίτες ανεξάρτητα από τη θρησκεία και τη φυλή τους.

Έτσι οι μειονότητες λειτούργησαν ως ο προσφορότερος δίαυλος για την διοχέτευση των προϊόντων της Δύσης. Δηλαδή οι μειονότητες λειτούργησαν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά με το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξε πάντοτε απόλυτη η ταύτιση συμφερόντων^xxii.

Επίσης ο συγγραφέας αναφέρει ότι από τις αρχές του 19^ου αιώνα όλες οι ελληνικές κοινότητες της Ευρώπης παρακμάζουν ταχύτατα αφού ήδη από το τέλος του 18^ου αιώνα , οι μάζες των Ελλήνων μεταναστών αρχίζουν να αλλάζουν προσανατολισμό και κατευθύνονται πλέον προς την Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, την μεσημβρινή Ρωσία και την Ρουμανία.

Έτσι δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση της κατάστασης που επικρατούσε σε αυτές τις κοινότητες τόσο από την άποψη της πληθυσμιακής εξέλιξης όσο και από την άποψη της σύνθεσης του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων του.

Στα πλαίσια αυτά το βάρος της ανάλυσης πέφτει στην ανάπτυξη των αστικών κέντρων των περιοχών αυτών.

«Και αυτό γιατί η διερεύνηση της ανάπτυξης του αστικού πληθυσμού μας δίνει το γενικό μέτρο ανάπτυξης του ελληνισμού πολύ σαφέστερα απ’ ότι το γενικό σύνολο που θα συμπεριλάμβανε τους παραδοσιακούς αγροτικούς οικισμούς , οι οποίοι , τουλάχιστον ως τα μέσα του αιώνα, αναπαράγονται σχεδόν αμετάλλακτοι , επηρεάζοντας ελάχιστα τη δυναμική των οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών του ελληνικού χώρου» όπως αναφέρει ο συγγραφέας.

Ήδη από τα μέσα του 19^ου αιώνα και βαθμιαία ως τα 1920 το ελληνικό στοιχείο στις πόλεις των περιοχών που αναφέραμε αυξάνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς.

Έτσι ο αστικός πληθυσμός της διασποράς στην Εγγύς Ανατολή , είναι πολυαριθμότερος από τον αστικό πληθυσμό του ανεξάρτητου βασιλείου.

Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση των οικονομικών και κοινωνικών λειτουργιών των ελληνικών αστικών κοινοτήτων στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Αιγύπτου και της μεσημβρινής Ρωσίας και της Ρουμανίας.

Στα πλαίσια αυτά δίνεται έμφαση στον γενικότερο ταξικό χαρακτήρα των κοινοτήτων καθώς επίσης και στο κυρίαρχο χαρακτηριστικό που τον διακρίνει το οποίο είναι η συγκέντρωσή του γύρω από τις μεταπρατικές δραστηριότητες.

Επίσης δίνεται έμφαση στον ρόλο που διαδραμάτισε η διείσδυση των ευρωπαϊκών δυνάμεων στον χώρο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου σε σχέση με την ανάπτυξη και κατανομή των ελληνικών πληθυσμών στη περιοχή.

Οι δραστηριότητες οι οποίες ασκούνταν κυρίως από τους Έλληνες ήταν το εξαγωγικό εμπόριο , οι χρηματιστιρικές υπηρεσίες καθώς επίσης και η ναυτιλία.

Όμως οι Έλληνες έχουν έντονη παρουσία και στις διοικητικές υπηρεσίες.

Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση του ρόλου της εμπορικής ναυτιλίας και στις ιδιαιτερότητες που την χαρακτηρίζουν σε σχέση με το χερσαίο εμπόριο.

Σε σχέση με το ζήτημα αυτό έμφαση δίνεται στις επιπτώσεις που είχε η εμφάνιση των ατμοκίνητων πλοίων και η είσοδος του παγκόσμιου καπιταλισμού στη φάση του ιμπεριαλισμού .

Επίσης γίνεται ανάλυση του χαρακτήρα της αστικής τάξης της διασποράς.

Στα πλαίσια αυτά γίνεται αναφορά στη μεταπρατική μεγαλοαστική τάξη και την οικονομική της δύναμη.

Το ελληνικό μεγάλο κεφάλαιο ανεξάρτητα από την έδρα του παρουσιάζει κυρίαρχα γνωρίσματα όπως είναι η συγκέντρωσή του σε δραστηριότητες που δεν είναι άμεσα παραγωγικές ,είναι ανεξάρτητες από την εσωτερική ανάπτυξη των σχέσεων παραγωγής στην Ελλάδα , και κινούνται έξω από τα σύνορά της. Το κεφάλαιο παρουσιάζει επιπλέον έναν υψηλό βαθμό κινητικότητας κατά περιοχές, που αντιστοιχεί σε μία έντονη νομισματική ρευστότητα. Τέλος τα δυνάμει καθαρά κέρδη του είναι υπέρογκα σε σχέση με το επενδεδυμένο κεφάλαιο.

Στην συνέχεια γίνεται αναφορά στην ανάπτυξη των μικροαστικών στρωμάτων, του προλεταριάτου και τη σημασία της κοινοτικής οργάνωσης.

Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι οι ανάγκες των αστικών κέντρων της περιφέρειας –τα οποία υποτάσσονταν ολοένα και περισσότερο στις ανάγκες του ευρωπαϊκού κεφαλαίου - απαιτούσαν το διαρκή πολλαπλασιασμό φορέων εφοδιασμένων με τυποποιημένες γνώσεις και ιδεολογικά πρόσφορων για την ανάληψη ενός κοινωνικού και οικονομικού ρόλου , που να αντιστοιχεί στον εκσυγχρονισμό των τομέων εκείνων που στήριζαν την καπιταλιστική διείσδυση.

Επίσης γίνεται η σημαντική επισήμανση ότι οι Έλληνες προλετάριοι της διασποράς δεν απέκτησαν ποτέ μαζική εργατική συνείδηση.

Τέλος σχολιάζεται ο ρόλος που διαδραμάτισε η εκκλησία^xxiii στον σχηματισμό των ελληνικών κοινοτήτων και στην λειτουργία τους ως πραγματικών κρατικών μηχανισμών και κυρίως στο ρόλο τους στη διευρυμένη αναπαραγωγή της εθνικιστικής αστικής ιδεολογίας^xxiv.

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη σχέση των κοινοτήτων της Εγγύς Ανατολής και των ντόπιων διευθυντικών στρωμάτων.

Δίνεται έμφαση στα πλαίσια της ανάλυσης αυτής στο βραδύτατο ρυθμό αύξησης του μουσουλμανικού αστικού πληθυσμού, στην ανυπαρξία μιας ντόπιας εθνικής αστικής τάξης , στο ρόλο της ευρωπαϊκής προστασίας ως προς την διατήρηση των ντόπιων διευθυντικών στρωμάτων . Επίσης γίνεται αναφορά στην αποτυχία των προσπαθειών εκσυγχρονισμού και «εξαστισμού» των κοινωνιών αυτών –από τον Μαχμούτ Β’ στην Τουρκία και την Μωχάμετ Άλη στην Αίγυπτο-και στο ρόλο που διαδραμάτισε στην εξέλιξη αυτή η γειτνίαση με τις Ευρωπαϊκές χώρες και την ταχύτατη διείσδυση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου.

Οι εξελίξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα τις ανάγκες της καπιταλιστικής διείσδυσης στις χώρες αυτές να τις καλύπτουν κυρίως οι εθνικές μειονότητες, είτε αυτοχθόνων είτε αυτών που συνέρεαν από το εξωτερικό.

Ακολουθεί η ανάλυση του συγγραφέα σχετικά με τη μετάβαση του καπιταλισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού και τις επιπτώσεις που είχε η εξέλιξη αυτή στην ελληνική αστική τάξη της περιφέρειας.

Σχετικά με το ζήτημα αυτό ο συγγραφέας συμπεραίνει τα εξής :

1. Η φάση του ιμπεριαλισμού συνεπιφέρει το οριστικό τέλος της οποιασδήποτε οικονομικής αυτοτέλειας του μεταπρατικού κεφαλαίου.

2. Παρατηρούμε επιτάχυνση του ρυθμού διόγκωσης των μεταπρατικών μικροαστικών στρωμάτων που καλύπτουν τις νέες θέσεις που ανοίγονται στην περιφέρεια.

3. Οι πολιτικές τοποθετήσεις των κύκλων του μεγάλου μεταπρατικού κεφαλαίου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επηρεάζονται και αυτές άμεσα από τον αντίκτυπο της νέας συγκυρίας αφού πλέον οι κύκλοι αυτοί εντάσσονται προοπτικά σ’ένα σχέδιο κατάληψης της πολιτικής εξουσίας σε ορισμένες από τις περιοχές που είχαν εγκατασταθεί.

Την περίοδο αυτή (1870-1880) έχουμε την απώλεια της αυτονομίας αυτών των στρωμάτων λόγω της οργανικής τους σύνδεσης στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Στα πλαίσια αυτής της συγκυρίας αρχίζει να δημιουργείται μια κίνηση κεφαλαίων προς την Ελλάδα με κερδοσκοπικούς στόχους που οδηγεί στη διαμόρφωση της χρηματιστικής ολιγαρχίας στην Ελλάδα όπως έχει προαναφερθεί.

Επίσης η σύμπλευση της άρχουσας ελληνικής αστικής τάξης με τον βρετανικό ιμπεριαλισμό παγιωνόταν οριστικά ενώ τόσο τα ετερόχθονα όσο και τα αυτόχθονα στρώματα των μειονοτήτων αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιλογής πατρώνων υπό την προοπτική της επικείμενης μεταξύ τους σύγκρουσης.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας καταπιάνεται με το ζήτημα της στάσης της μεταπρατικής αστικής τάξης και το αλυτρωτικό ζήτημα.

Σε σχέση με το ζήτημα αυτό περιγράφει την διεθνή συγκυρία – διείσδυση του μητροπολιτικού κεφαλαίου στην Εγγύς Ανατολή, μεταβολή της διπλωματικής ισορροπίας στην Ανατολική Μεσόγειο, συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, Συνέδριο του Βερολίνου- που αναγγέλλουν το τέλος του δόγματος της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ως μια απ’ τις επιπτώσεις της νέας διεθνούς συγκυρίας είναι ότι πλέον τα συμφέροντα της ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης της αυτοκρατορίας που ως τότε εμφανίζονταν απόλυτα ταυτισμένα με τη διατήρηση του status quo εμφανίζονται πλέον με αλλαγμένη στόχευση.

Σε αυτό συνέβαλλε και η μεταβολή της στάσης του αγγλικού ιμπεριαλισμού ο οποίος αφενός βλέποντας την γερμανική διείσδυση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκαταλείπει το δόγμα της ακεραιότητας του οθωμανικού κράτους και αφετέρου βλέποντας τη μεγιστοποίηση της επιρροής του ρωσικού παράγοντα στις σλαβικές χώρες της περιοχής άρχισε να θεωρεί ως τον πιο αξιόπιστο εγγυητή των συμφερόντων του το Ελληνικό κράτος, δεδομένου ότι η ελληνική μεγαλοαστική τάξη ήταν μόνιμα αγγλόφιλη.

Γίνεται επίσης αναφορά στους βαλκανικούς εθνικισμούς, στην συμμετοχή Ελλήνων κεφαλαιοκρατών της περιοχής στα εξοπλιστικά προγράμματα του ελληνικού κράτους, στην συμμετοχή εν τέλει της μεγαλοαστικής τάξης στην οργάνωση του ελληνικού επεκτατισμού που επακολούθησε μετά την άνοδο του Βενιζέλου, στην συμμετοχή των ιδίων των εκπροσώπων της τάξης αυτής στην οργάνωση μιας πολιτικής εξουσίας στην οποία συμμετέχουν άμεσα και οι ίδιοι , εξουσίας η οποία θα εκταθεί προοπτικά στις ζώνες που ελπίζουν να ελέγξουν όχι μόνο οικονομικά αλλά και πολιτικά.

Σε στενή συνάρτηση με την ανάλυση των κοινωνικών δομών και την κοινωνική κινητικότητα που γίνεται στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας επιχειρεί στο δεύτερο μέρος , τη μελέτη του σχολικού μηχανισμού του εκπαιδευτικού μηχανισμού και του εκπαιδευτικού συστήματος για να απαντήσει στο βασικό ερώτημα «σε ποιο βαθμό ο συγκεκριμένος τρόπος της λειτουργίας των σχολικών μηχανισμών στην Ελλάδα αντιστοιχεί στις γενικές δομές που διέπουν τη δυναμική της νεοελληνικής κοινωνίας και πως η εσωτερική λογική του εκπαιδευτικού συστήματος εξυπηρετεί τις συγκεκριμένες ανάγκες του κοινωνικού επιμερισμού».

Επίσης πολλές και εύστοχες παρατηρήσεις γίνονται στη σχετική με την ανάλυση των εσωτερικών δομών του σχολικού μηχανισμού παράγραφο.

Στο σημείο αυτό τονίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του σχολικού συστήματος που διαφέρουν ριζικά από τα αντίστοιχα των δυτικών ευρωπαϊκών χωρών κατά την ίδια εποχή που είναι αφενός ο κρατικός του χαρακτήρας και αφετέρου η υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση και η δωρεάν παιδεία σ’όλα τα επίπεδα. Πρόκειται για μια παιδεία με χαρακτήρα δημοκρατικό τουλάχιστο όσον αφορά την τυπική της μορφή.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα την ερμηνεία αυτών των ιδιαιτεροτήτων , της ελληνικής περίπτωσης , μπορεί να την αναζητήσει κανείς κατ’αρχήν στην ελληνική σχολική παράδοση της Τουρκοκρατίας και κυρίως στη δομική κοινωνική κινητικότητα του ελληνισμού.

Ο κύριος προσανατολισμός της έρευνας προς τη μελέτη των σχέσεων των σχολικών μηχανισμών με την κοινωνική δυναμική δε σημαίνει ότι ο συγγραφέας παραγνωρίζει τη σχετική αυτονομία των σχολικών μηχανισμών . Άλλωστε αφιερώνει αρκετές σελίδες, στην ιστορική εισαγωγή και στο πρώτο και δεύτερο μέρος της μελέτης , στην ιδεολογική εξέλιξη του Ελληνισμού και το ρόλο της στην εκπαίδευση.

Πράγματι αναλύονται η στάση της αστικής τάξης της διασποράς απέναντι στο εθνικό πρόβλημα και στη «μεγάλη Ιδέα» και ερευνάται το ιδεολογικό περιεχόμενο της διδασκαλίας, όπου αναπτύσσει σκέψεις για το γλωσσικό ζήτημα και την αρχαιολατρία που κυριαρχεί στην εκπαίδευση.

Η δομή του σχολικού μηχανισμού εξετάζεται ειδικότερα από τρεις διαφορετικές απόψεις :Την ποσοτική ανάπτυξη της φοίτησης, την εσωτερική λογική της δομής του εκπαιδευτικού συστήματος, και το ιδεολογικό περιεχόμενο της παιδείας.

Με αυτόν τον τρόπο μελετάται η διείσδυση του σχολικού δικτύου.

Με την κατάλληλη επεξεργασία στοιχείων διαφόρων τύπων και προέλευσης και τη σύγκρισή τους με ανάλογα στοιχεία των δυτικοευρωπαϊκών χωρών καταλήγει στις εξής ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις:

a. Την ταχεία διείσδυση του σχολικού δικτύου και το «αφύσικα» υψηλό ποσοστό των μαθητών στη δημοτική και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

b. Την διείσδυση των σχολικών μηχανισμών, αναφορικά με την δημοτική εκπαίδευση, η οποία φαίνεται σχετικά ανεξάρτητη από τη διαδικασία της αστικής συγκέντρωσης. Τα ποσοστά φοίτησης δεν ακολουθούν άμεσα τους βαθμούς διείσδυσης του σχολικού δικτύου, ενώ ο ρυθμός διείσδυσης στις διάφορες επαρχίες είναι σχετικά ομοιογενής.

Συγκεκριμένα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι παρά το ότι στα 1830 ο σχολικός μηχανισμός που προϋπήρχε της επανάστασης είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά

παρατηρούμε μια γρήγορη ανάπτυξη του σχολικού μηχανισμού καθώς επίσης και μια γρήγορη πτώση του ποσοστού των αναλφάβητων.

Γενικά τα ποσοστά φοίτησης τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μπορούσε κάλλιστα να παραβληθεί με τα μεγέθη των αστικοποιημένων βιομηχανικών χωρών.

Επίσης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ενώ η διείσδυση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς επίσης και των ελληνικών σχολείων ήταν ταχύτατη ,η εξάπλωση των γυμνασίων ήταν καθυστερημένη σε σχέση με των πρώτων.

Γενικά , σχετικά με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, εκτός του γεγονότος ότι η διαδικασία πρόσβασης του πληθυσμού στους σχολικούς μηχανισμούς υπήρξε σχετικά γρήγορη και μαζική, συμπεραίνει επίσης, ότι τα αγόρια φοιτούν σε ποσοστά πολύ υψηλότερα από τα κορίτσια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κριτήριο με βάση το οποίο η οικογένεια λάμβανε την «εκπαιδευτική απόφαση» ήταν η προοπτική της κοινωνικής κινητικότητας η οποία εξασφαλιζόταν κυρίως για τα αγόρια.

Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι τα ποσοστά συμμετοχής των κοριτσιών στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι μικρότερα από αυτά της πρωτοβάθμιας.

Και αυτό γιατί όπως σημειώνει ο συγγραφέας «η ‘στιγμή’ της μετάβασης από τη δημοτική στη μέση εκπαίδευση συνιστά τη σημαντικότερη τομή στη διαδικασία της κοινωνικής επιλογής, επιλογής που αναπαράγει σε μεγάλο βαθμό και άμεσα τη διαίρεση του πληθυσμού σε τάξεις. ^xxv

Ένα άλλο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι ότι η διείσδυση των σχολικών μηχανισμών και της εκπαίδευσης εμφανίζεται ως διαδικασία σχετικά ανεξάρτητη από τη διαδικασία αστικής συγκέντρωσης και γίνεται μαζική πριν να χάσουν οι διάφορες επαρχίες τον βασικά αγροτικό τους χαρακτήρα. ^xxvi

Η γρήγορη διείσδυση του σχολικού δικτύου οφειλόταν ίσως στην κατά προτεραιότητα χρηματοδότηση και οικοδόμηση σχολικών κτηρίων δεδομένου ότι η εκπαιδευτική πολιτική του κράτους δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αποσπασμένη από τις γενικότερες κοινωνικές διαδικασίες.

Η συνέχιση της φοίτησης πέρα από το δημοτικό σχολείο δεν συνεπάγεται μόνο ένα βαρύ οικονομικό φορτίο για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς αλλά πράγμα που είναι συχνά ακόμα σημαντικότερο, εμποδίζει το παιδί να συνεχίσει τη θήτευση στην οικονομική και κοινωνική λειτουργία του πατέρα.

Ένα άλλο συμπέρασμα είναι ότι τα ποσοστά φοίτησης δεν ακολουθούν άμεσα τους βαθμούς διείσδυσης του σχολικού δικτύου.

Όσον αφορά την δευτεροβάθμια εκπαίδευση , τα στατιστικά δεδομένα παρουσιάζουν αξιόλογες διαφορές κατά περιοχή.

Απ’ αυτά είναι γενικά αδύνατο να ερμηνεύσει κανείς τις τοπικές διαφοροποιήσεις των ποσοστών φοίτησης σε συνάρτηση με τον ρυθμό διείσδυσης των σχολικών μηχανισμών. Επομένως θα πρέπει να καταφύγουμε στη διερεύνηση των κοινωνικών και οικονομικών χαρακτηριστικών σε κάθε μια από τις περιοχές.

Ακόμα και για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση εκείνο που συνάγεται είναι η πλήρης έλλειψη συσχετισμού ανάμεσα στο βαθμό της αστικής συγκέντρωσης και στα ποσοστά της φοίτησης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Επίσης διαπιστώνει ότι τα υψηλότερα ποσοστά φοίτησης παρουσιάζονται αναλογικά στην Πελοπόννησο και μάλιστα όχι στις περιοχές με υψηλότερο βαθμό αστικής συγκέντρωσης αλλά στις περιοχές όπου επιζούσε ακόμα μια οικονομία σχετικά κλειστή με έντονα στοιχεία αυτοκατανάλωσης.

Η Πελοπόννησος , άλλωστε ,ήταν μια δεξαμενή που τροφοδοτούσε τα δημοσιοϋπαλληλικά στρώματα.

Ακόμα μπορούμε να πούμε ότι τα υψηλότερα ποσοστά φοίτησης παρατηρούνται σε περιοχές με μικρή και μεσαία ιδιοκτησία –όπως η Πελοπόννησος- ενώ τα χαμηλότερα ποσοστά σε περιοχές με μεγάλη ιδιοκτησία και τσιφλίκια όπως επίσης και στα Επτάνησα όπου υπόκεινται ακόμα σε φεουδαρχικού τύπου δεσμεύσεις.

Έτσι οι διαφοροποιήσεις του ρυθμού φοίτησης μοιάζουν να σχετίζονται απόλυτα με τον κυρίαρχο τύπο των παραγωγικών σχέσεων. Αυτό συνδέεται άμεσα με τα αυξημένα ποσοστά αποδημίας που παρουσιάζουν οι περιοχές μικρής και μεσαίας ιδιοκτησίας αφού κατ’αυτό τον τρόπο προετοιμάζονται από τεχνική και ιδεολογική άποψη προκειμένου να ενταχθούν στα μικροαστικά στρώματα των πόλεων και ιδιαίτερα της πρωτεύουσας όσο και στα μικροαστικά στρώματα των παροικιών της ανατολικής Μεσογείου.

Από το τέλος του δημοτικού σχολείου η παιδαγωγική πρακτική αρχίζει να εγχαράσσει στο παιδί μιαν ιδεολογία που να βασίζεται σε μια ειδική και ποιοτικά διαφορετική γλώσσα σε σχέση με τη γλώσσα του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Οι πιέσεις της αγοράς σε συνδυασμό με τον αύξοντα υπερπληθυσμό απειλούσαν συνεχώς τις οικογενειακές εστίες με έκρηξη και προλεταριοποίηση. Οι πληθυσμοί των περιοχών αυτών διοχετεύουν τους γόνους τους προς την δευτεροβάθμια εκπαίδευση με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς.

Στην ανώτατη εκπαίδευση τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν επίσης υψηλό ποσοστό φοίτησης αφού η Ελλάδα βρίσκεται επικεφαλής όλων των ευρωπαϊκών κρατών το 1885 και το 1912. Επίσης δείχνουν διαφορές κατά περιοχές, αντίστοιχες με κείνες που παρατηρήθηκαν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Τα ποσοστά φοίτησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ υψηλά παρά τις κατά καιρούς διακυμάνσεις δεδομένου ότι θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός φοιτητών σπουδάζουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Επίσης παρατηρούμε κυριαρχία των νομικών σπουδών , γεγονός που δεν είναι ανεξάρτητο από τον χαρακτήρα των δραστηριοτήτων του ελληνικού παροικιακού κεφαλαίου, ούτε και από τον «στρεβλό» χαρακτήρα της ανάπτυξης που έχουμε στα πλαίσια του ελληνικού κράτους, και που περιγράφεται σε άλλο σημείο.

Ανεξάρτητα από τη γεωγραφική προέλευση των φοιτητών, η λειτουργία του Πανεπιστημίου υπήρξε ο κατ’εξοχήν χώρος διανοητικής σύνθεσης του κατατμημένου ελληνισμού και ένας τόπος οργάνωσης του κοινωνικού επιμερισμού των ανώτερων στελεχών του.

Επομένως εξυπηρετεί άμεσα τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας ενός χώρου πολύ ευρύτερου από εκείνον που οριοθετείται από τα κρατικά σύνορα.

Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τη σχετική μείωση της σημασίας του κρατικού μηχανισμού από το 1870 και μετά και την άνοδο των νέων στρωμάτων της χρηματιστηριακής και βιομηχανικής αστικής τάξης.

Ως μια από τις συνέπειες της εξέλιξης αυτής είναι ότι από το 1885-1890 αρχίζει να εμφανίζεται ανεργία.

Μετά την ήττα του 1897 έχουμε μείωση των εγγραφών λόγω του κλονισμού του ελληνικού επεκτατισμού δεδομένου ότι μια από τις βασικότερες κοινωνικές λειτουργίες του ήταν η προετοιμασία των φορέων της εκπολιτιστικής «κατάκτησης» ενός κόσμου που στο εξής εμφανίζεται πολύ λιγότερο ανοικτός.

Επίσης στα τέλη του 19^ου αιώνα παρατηρείται μια πολύ μικρή αύξηση εγγραφών σε σχολές που σχετίζονται με της απαρχές της εκβιομηχάνισης που συντελείται εκείνη την περίοδο.

Κάποια άλλα συμπεράσματα που διατυπώνονται σε σχέση με την ανώτατη εκπαίδευση είναι τα εξής :

i. Διείσδυσε με εξαιρετική ταχύτητα και ανοίχτηκε σε ένα ταξικό ακροατήριο εξαιρετικά ευρύ, αν την συγκρίνουμε μ’όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

ii. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών ήταν το βασικό εφαλτήριο μέσω του οποίου πραγματοποιείται η ανακατανομή των στελεχών στις διαθέσιμες θέσεις στο σύνολο του ελληνικού κόσμου.

Απ’την άλλη λόγω της έλλειψης στατιστικών στοιχείων η διακρίβωση της κοινωνικής προέλευσης των μαθητών και των φοιτητών καθίσταται δύσκολη.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας ορισμένες ενδείξεις και κυρίως βασιζόμενος στο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό φοίτησης συναντάται εκεί όπου κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησία και όπου έχει διαπιστωθεί το μεγαλύτερο ποσοστό αγροτικής εξόδου και της μετανάστευσης , προτείνει ως υπόθεση , τη συσχέτιση των φαινομένων , και δείχνει ότι τα αίτια και τα κίνητρα της υπερεκπαίδευσης αυτής βρίσκονται στο χαρακτήρα της κοινωνικής κινητικότητας των αγροτικών πληθυσμών ζήτημα το οποίο αναπτύχθηκε στο πρώτο μέρος του βιβλίου.

Δείχνει δηλαδή ότι οι αγροτικές μάζες που εγκαταλείπουν τη γη για να ενσωματωθούν στην μικροαστική τάξη των πόλεων βρίσκουν στο σχολείο την «τεχνική» προπαρασκευή μιας τέτοιας μετάταξης.

Ο ρόλος της εκπαίδευσης στη διαδικασία αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η μελέτη της ανάπτυξης της εκπαίδευσης στον ελληνισμό της διασποράς. Σ’αυτή την περίπτωση διαπιστώνεται εντονότερα ο ταξικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης. Επίσης η διείσδυση του σχολικού δικτύου φαίνεται να συσχετίζεται με την αστική συγκέντρωση και το ποσοστό φοίτησης να εξαρτάται από την κοινωνική προέλευση των φοιτητών.

Ο ταξικός αυτός χαρακτήρας τονίζεται επίσης στην παράγραφο όπου ο συγγραφέας μελετά την χρηματοδότηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, και στην οποία φαίνεται ο κυριαρχικός ρόλος της αστικής τάξης της διασποράς.

Μετά την εκκλησία , το σχολείο είναι ο δεύτερος από τους τύπους μηχανισμών μέσα από τους οποίους πέρασαν τα ιδεολογικά στοιχεία , που διασφάλισαν τη σχετική συνέχεια της εθνικής συνείδησης στη διάρκεια των αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας. Από τα τέλη του 18^ου αιώνα και παράλληλα προς τη διείσδυση της δυτικής αστικής ιδεολογίας , η ανάπτυξη της εκπαίδευσης υπήρξε θεαματική και τα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κυρίως η Κωνσταντινούπολη χαρακτηρίζονταν από την ύπαρξη πολλών πολιτιστικών και διανοητικών δραστηριοτήτων.

Η οικοδόμηση των σχολικών μηχανισμών υπήρξε το πρώτο μέλημα της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης που αναπτυσσόταν και σημαντικά ποσά αφιερώθηκαν στη δημιουργία ενός σχολικού δικτύου εξαιρετικά αναπτυγμένου για την εποχή του σε αντίθεση με το τι συμβαίνει στη νότιο Βαλκανική.

Μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα η μονοπώληση των πολιτιστικών μηχανισμών από τους Έλληνες- που συνόδευσε την οικονομική τους κυριαρχία –δεν προσέκρουε στην εχθρότητα και τον ανταγωνισμό των άλλων εθνοτήτων ούτε στην άμεση αντίδραση των οθωμανικών αρχών.

Η μονοπώληση αυτή των πολιτιστικών μηχανισμών ήταν συνδεδεμένη με τις λειτουργικές ανάγκες μιας διευρυμένης αναπαραγωγής των κυρίαρχων ταξικών σχέσεων ανάμεσα στους ελληνικούς πληθυσμούς^xxvii.

Από το 1870 η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει άρδην λόγω της αλλαγής των πολιτικών και διπλωματικών συγκυριών – Χάτι Χουμαγιούν , Τανζιμάτ, Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877 ,Συνθήκες του Αγίου Στεφάνου 1877 και Βερολίνου 1888 - και η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προοιωνίζεται.

Στα Βαλκάνια η διείσδυση των ελληνικών πολιτιστικών και εκπαιδευτικών μηχανισμών έρχεται σε αντίθεση με τους εθνικισμούς των άλλων Βαλκανικών λαών. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως στη Μικρά Ασία στην οποία ο Ελληνισμός δεν προσέκρουσε σε κανένα ανταγωνιστικό εθνικισμό.

Στη Μικρά Ασία η ευρωπαϊκή οικονομική διείσδυση είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ελληνικού πληθυσμού στα παράλια και την επέκτασή του στη μικρασιατική ενδοχώρα. Η πληθυσμιακή αυτή κίνηση είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός σχολικού δικτύου καθώς επίσης και πολιτιστικών οργανισμών που λειτούργησαν ως ιδεολογικός μηχανισμός τόσο από την άποψη της διατήρησης και της αναπαραγωγής της αστικής τάξης όσο επίσης και ως μηχανισμός ενσωμάτωσης των ντόπιων χριστιανικών πληθυσμών οι οποίοι είχαν κάποια αίσθηση της ελληνικής τους καταγωγής.

Από την ανάλυση των ποσοτικών στοιχείων ο συγγραφέας συνάγει το συμπέρασμα ότι ο αστικός πληθυσμός είναι ασύγκριτα πλουσιότερος και ισχυρότερος από τον πληθυσμό που μόλις αρχίζει να αστικοποιείται στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους.

Σε σχέση με την εκπαίδευση στις τουρκοκρατούμενες περιοχές ο συγγραφέας συνάγει τα ακόλουθα συμπεράσματα:

a. Η εκπαίδευση φαίνεται να αναπτύσσεται σε άμεση συνάρτηση με την αστική συγκέντρωση.

b. Το πέρασμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν καθίσταται δυνατό παρά για μια μικρή μειοψηφία, πολύ μικρότερη απ’ αυτή που συναντήσαμε στην ελεύθερη Ελλάδα.

c.Οι διαφορές κατά περιοχές είναι αρκετά σημαντικές ήδη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και σε πολύ εντονότερο βαθμό στη δευτεροβάθμια^xxviii.

 

Η ακτινοβολία της ελληνικής κουλτούρας οδηγεί στον εξελληνισμό ως διαδικασία συνώνυμη με την κοινωνική άνοδο. Αυτό άλλωστε ερμηνεύει και το γεγονός ότι στα ελληνικά σχολεία των υπόδουλων περιοχών και ιδιαίτερα στην Μακεδονία φοιτούσαν και αλλόγλωσσοι μαθητές.

Γενικά όμως συμπεραίνεται ότι τα ποσοστά φοίτησης στην υπόδουλη Ελλάδα παραμένουν ανισόμετρα και στο σύνολό τους πολύ κατώτερα από τα ποσοστά της ελεύθερης Ελλάδας.

Στην περίοδο αυτή που συμπίπτει με το απόγειο της ανάπτυξης της μεταπρατικής αστικής τάξης - από το 1840 έως το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου-τα ποσοστά φοίτησης εμφανίζονται χαμηλότερα σε όλα τα σχολικά επίπεδα .

Ένα ακόμα αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι τα ποσοστά φοίτησης των γυναικών στις υπόδουλες περιοχές είναι σαφώς υψηλότερα . Και όπως σχολιάζει ο συγγραφέας αν η γυναικεία εκπαίδευση στο επίπεδο του δημοτικού δε μεταφράζει παρά την αντικειμενική διείσδυση του σχολικού δικτύου στην ύπαιθρο, αντίθετα η δευτεροβάθμια εκπαίδευση των κοριτσιών είναι ένα σχετικά αυτόνομο πολιτιστικό γεγονός.

Ο βαθμός ταξικού προσδιορισμού είναι πολύ πιο έντονος στις γυναίκες παρά στους άνδρες και κατά συνέπεια η ύπαρξη μιας διαδικασίας επιλογής πολύ ισχυρότερη^xxix.

Η ισχυρή ώθηση της γυναικείας εκπαίδευσης έξω από τα ελληνικά σύνορα δεν μεταφράζει λοιπόν παρά την τεράστια αριθμητική και οικονομική δύναμη μιας αστικής τάξης σε πλήρη άνθηση.

Από την άλλη η μονοπώληση της σχολικής πρόσβασης από φορείς που δυνάμει πρόκειται όλοι να καλύψουν τις κενές θέσεις στο πλαίσιο της παραγωγής, σε συνδυασμό με τη σχετικά περιορισμένη ταξική επιλογή, μας κάνει να νομίζουμε ότι η εκπαίδευση λειτουργεί ως μηχανισμός που επεμβαίνει με αποφασιστικό τρόπο στη διαδικασία αναπαραγωγής και αναδιάρθρωσης του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας.

Στη συνέχεια προχωρεί σε κάποιες σημαντικές διαπιστώσεις σχετικά με το γεγονός ότι η εκπαίδευση στις κοινότητες του εξωτερικού είναι διαρκώς «κατώτερη» από την εκπαίδευση στην ανεξάρτητη Ελλάδα παρόλο που οι κοινότητες αυτές:

a. Είναι στο σύνολό τους πολύ πιο αστικοποιημένες.

b. Έχουν κατ’ εξοχήν ανάγκη εκπαιδευμένων φορέων, λόγω της ειδικής θέσης που κατέχουν στη διαδικασία της παραγωγής.

c. Διαθέτουν πολύ περισσότερα χρήματα για τη χρηματοδότηση των σχολικών μηχανισμών.

d. Προώθησαν ,κυρίως μετά το 1870-1880 , συνειδητά και συστηματικά μια πολιτική που σκόπευε να επεκτείνει προς όλες τις κατευθύνσεις την ελληνική πολιτιστική ακτινοβολία και που αντιστοιχούσε στα υλικά και οικονομικά τους συμφέροντα, που προσδιορίζονται από τη μεταπρατική τους λειτουργία.

Ο λόγος για την ύπαρξη αυτής της κατάστασης είναι η απουσία ενός ανεξάρτητου κρατικού μηχανισμού^xxx.

Έτσι οι απαραίτητοι ιδεολογικοί μηχανισμοί αναπαραγωγής δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν σε ευρεία κλίμακα λόγω τη ιδιωτικής τους βάσης.

Αυτό είχε ως συνέπεια τη μετανάστευση ειδικευμένου προσωπικού προκειμένου να καλυφθούν οι κενές θέσεις.

Έτσι όσο ο Ελληνισμός αναπτυσσόταν ως διαρθρωμένη οικονομική δύναμη στις περιοχές που βρίσκονταν κάτω από Οθωμανική εξουσία , τόσο περισσότερο ήταν ανίκανος να εξασφαλίσει τη διευρυμένη αναπαραγωγή των σχέσεων που θεμελίωναν την ταξική του κυριαρχία.

Ένα άλλο ζήτημα που θίγεται είναι σχετικά με την χρηματοδότηση των σχολικών μηχανισμών στην Ελλάδα.

Σε σχέση με το ζήτημα αυτό ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι ο εξαιρετικά υψηλός ρυθμός αύξησης των μη παραγωγικών και «εκπαιδευμένων» αστικών στρωμάτων, δεν μπορεί να εξηγηθεί, αν δεν ληφθεί υπόψη το αδιάκοπο ρεύμα άδηλων πόρων που προερχόταν από το εξωτερικό.

Επίσης παρατηρείται αδιάκοπο μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι η χρηματοδότηση εκπαιδευτικών μηχανισμών από τους Έλληνες της διασποράς η οποία γινόταν είτε προς το Υπουργείο Παιδείας είτε κατευθείαν προς τις κοινότητες και τους σχολικούς οργανισμούς.

Η χρηματοδότηση αυτή κατευθυνόταν επίσης και σε πολιτιστικά έργα καθώς επίσης και σε χρηματοδότηση των ίδιων των σπουδών μέσω υποτροφιών.

Ο σημαντικότερος λόγος για αυτή τη συμπεριφορά ήταν η σε ιδεολογικό επίπεδο, μια γενική συνείδηση ταύτισης των εθνικών συμφερόντων με την πολιτιστική υπεροχή^xxxi.

Ο Πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και η Οκτωβριανή επανάσταση συνετέλεσαν σε μια γενικότερη μετατροπή των απόψεων από το 1922 και μετά.

Ως προς την λειτουργία του σχολείου ως εξειδικευμένου μηχανισμού ιδεολογικής αναπαραγωγής ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι το τυπικό γνώρισμα της σχολικής δομής είναι η «δημοκρατικότητα» υπό την έννοια ότι δεν υπήρχε στην περίπτωση της Ελλάδας μια διπλή σχολική δομή που να εξυπηρετεί αφενός τα διευθυντικά και αφετέρου τα κατώτερα στρώματα .

Η δωρεάν υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη έγινε μισόν αιώνα πριν από τη Δυτική Ευρώπη, ενώ η δωρεάν εκπαίδευση σ’όλα τα επίπεδα προηγείται των περισσότερων άλλων χωρών κατά ένα ολόκληρο αιώνα.

Οι τεχνικές και επαγγελματικές σχολές τον 19^ο αιώνα ήταν ελάχιστες .

Από το 1850 και μετά αρχίζουν να εμφανίζονται μερικά ιδιωτικά σχολεία στα οποία φοιτούσαν κυρίως κορίτσια.

Η οργάνωση του κύκλου σπουδών ήταν σε μια και μόνη σειρά με απουσία εξειδίκευσης, και ελεύθερο πέρασμα από το δημοτικό στο γυμνάσιο και από το γυμνάσιο στο πανεπιστήμιο.

Η πρώτη διαφοροποίηση σε πρακτικό και κλασσικό στις τρεις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου έγινε με τη μεταρρύθμιση του 1929.

Το από τυπική άποψη δημοκρατικά οργανωμένο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο ήταν θεωρητικά προσβάσιμο σε όλους είχε μια πραγματική κοινωνική λειτουργία υπό την έννοια ότι η άρχουσα τάξη είχε επιλέξει ένα σύστημα «αυτόματης» επιλογής και απρογραμμάτιστου επιμερισμού που άφηνε τον ουσιαστικό διακανονισμό των διαδικασιών αναπαραγωγής να ενεργοποιείται έξω από τους σχολικούς μηχανισμούς.

Σε σχέση με τις ιστορικές βάσεις του ελληνικού σχολικού συστήματος ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εισαγωγή του σχολικού συστήματος το 1834 έγινε πάνω σε μια εντελώς νέα βάση.

Το σύστημα γενικευμένης εκπαίδευσης εισήχθη δίχως την αντίδραση εκ μέρους των ξενόφερτων φαναριωτών και των καλλιεργημένων αστών της διασποράς.

Ο σημαντικότερος λόγος ήταν ότι η περίοδος που προηγήθηκε της επανάστασης αποτελούσε κρίσιμο διάστημα σχηματισμού της αστικής τάξης συνεπώς στην περίπτωση της Ελλάδας δεν ιδρύθηκαν ξεχωριστά σχολεία για τους προνομιούχους όπως αυτό συνέβαινε σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης .

Επισημαίνεται επίσης ότι οι γόνοι της αστικής και μικροαστικής εμπορευματικής τάξης η οποία αναδείχθηκε γύρω στα τέλη του προηγούμενου αιώνα έπαιξαν το ρόλο των «οργανικών διανοουμένων» κατά και αμέσως μετά την ελληνική επανάσταση.

Η διαπάλη ανάμεσα στα κοινωνικά στρώματα και κατηγορίες στρωμάτων εστιαζόταν στα προβλήματα πολιτικής οργάνωσης και δεν πήρε τη μορφή μιας διαφορετικής και συγκροτημένης αντίληψης για τους σχολικούς μηχανισμούς.

Είναι επίσης η εποχή χωρισμού κράτους και εκκλησίας.

Άλλωστε όπως τονίζεται η εισαγωγή ενός οποιουδήποτε συστήματος «αριστοκρατικής» εκπαίδευσης που θα ενεργοποιούσε τη σχολική επιλογή συνδεδεμένη με την ταξική προέλευση των μαθητών, ήταν όχι μόνο εντελώς ξένο προς τη σχολική παράδοση του τόπου, αλλά αδιανόητο μέσα στο πλαίσιο της εσωτερικής ισορροπίας, ανάμεσα στις διάφορες διευθυντικές μερίδες της άρχουσας τάξης.

Εκείνοι που τελικά επέβαλαν το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν οι Βαυαροί.

Όμως παρατηρείται αξιοσημείωτη θεσμική συνέχεια ανάμεσα σε ορισμένες ιδέες που διατυπώθηκαν γα πρώτη φορά στις επαναστατικές συνελεύσεις με αυτές εγκαθιδρύθηκαν αργότερα από την απόλυτη μοναρχία^xxxii .

Σχετικά με το τον κοινωνικό ρόλο της σχολικής λογικής στη διαδικασία της αναπαραγωγής ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η ανυπαρξία του δεύτερου σχολικού δικτύου, του δικτύου δηλαδή που μπορεί κάποιος να αποκαλέσει προλεταριακό. Και σημειώνει ότι η ύπαρξη ναυτικών σχολών δεν είναι σε αντίθεση με τη λογική του συστήματος αλλά επιβεβαιώνει τη λογική του συστήματος. Απ’την άλλη η ίδρυση εμπορικών σχολών που αρχίζουν να δημιουργούνται από το 1882 και πέρα συμπίπτουν με την περίοδο της βιομηχανικής ανάπτυξης. Μόνο μετά το 1900 και ακόμα εντονότερα μετά τους βαλκανικούς πολέμους αρχίζουν να βαρύνουν οι φωνές που απαιτούν την προώθηση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Επίσης στο βαθμό που η γενίκευση της εκπαίδευσης εμφανιζόταν ως λαϊκή κατάκτηση , επεκτεινόταν και στην ύπαιθρο που βαθμιαία συμπαρασυρόταν από τα νέα αστικά πολιτιστικά πρότυπα.

Σε σχέση με την ταξική επιλογή η οποία είναι εξορισμού πανταχού παρούσα , οι παράγοντες που την ενεργοποιούν παραμένουν εξωτερικοί ως προς τους τυπικούς εκπαιδευτικούς μηχανισμούς , πράγμα που την καθιστά πολύ πιο δυσδιάκριτη.

Από την άποψη της κοινωνικής κινητικότητας, δεδομένου ότι το σχολείο οργανώνεται πάνω σε αστική ιδεολογική βάση, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση των παιδιών της υπαίθρου γίνεται ο προθάλαμος της αστικής τάξης.

Μάλιστα η ταχύτητα της διευρυμένης αναπαραγωγής της μικροαστικής τάξης είναι εξαιρετική.

Έτσι έχουμε την διεύρυνση των αστικών στρωμάτων που συμμετείχαν στην εκμετάλλευση της υπαίθρου^xxxiii.

Από την άποψη της εκπαίδευσης ,σε μεγάλο βαθμό, ο δημοκρατικός χαρακτήρας ο οποίος διευκόλυνε την αγροτική έξοδο διευκόλυνε ταυτόχρονα και την συντήρηση του κυκλώματος της εκμετάλλευσης , που με τη σειρά του εξαθλίωνε τον αγροτικό κόσμο.

Το φαινόμενο της ουδετερότητας του σχολικού μηχανισμού απέκρυβε μάλλον το γεγονός ότι η επιλογή ήταν τόσο αποτελεσματική.

Έτσι , συναρτημένο όπως ήταν στις δομικές ανάγκες του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας του συνόλου του ελληνικού κόσμου , το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα συνέβαλε επίσης στη διαιώνιση των μηχανισμών αναπαραγωγής των εσωτερικών σχέσεων ταξικής κυριαρχίας^xxxiv.

Σε σχέση με το ιδεολογικό περιεχόμενο της διδασκαλίαςο συγγραφέας επικεντρώνει το ενδιαφέρον του σε δύο ζητήματα.

Το πρώτο απ΄αυτά είναι το ζήτημα της διγλωσσίας και ο ταξικός του ρόλος και το δεύτερο είναι το πρόβλημα του προσανατολισμού του σχολικού προγράμματος.

Σε σχέση με το πρώτο ζήτημα ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η επιβολή μιας θεσμοποιημένης γλώσσας δεν είναι παρά η θεσμική επικύρωση μιας παλιότερης διαδικασίας και το τέλος μιας σειράς οξύτατων ιδεολογικών αγώνων, που συμπίπτουν με την άνοδο της αστικής τάξης στα τελευταία χρόνια του 18^ου αιώνα.

Η επιβολή της γλώσσας αυτής γίνεται με στόχο την «αναγκαστική» γλωσσική ευθυγράμμιση όλων των επιμέρους κοινωνιών του ελληνισμού που βρισκόντουσαν διάσπαρτες.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας η επιβολή μιας θεσμοποιημένης γλώσσας ήρθε να καλύψει το κενό μιας κεντρικής «καταναγκαστικής» δομής, που θα μπορούσε να είχε επιβάλλει βαθμιαία συμμόρφωση σε σχέση με ένα αναγνωρισμένο πρότυπο , μια θεσμοποιημένη καταξίωση της γλωσσικής ομοιομορφίας.

Δηλαδή, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας ήρθε να καλύψει το κενό της έλλειψης ακριβώς της καταπιεστικής λειτουργία μιας επίσημης και θεσπισμένης γλώσσας , μιας γλώσσας που παράγεται και αναπαράγεται γύρω από συμπαγείς ιδεολογικούς μηχανισμούς (κεντρικοποιημένους ή όχι ) που θα μπορούσε να εγχαράξει ως αξιολογικό κανόνα την ίδια της τη συμβολική βία.

Έτσι το γλωσσικό ζήτημα εντασσόταν ως αποφασιστικής σημασίας πρόκριμα στο γενικότερο πρόβλημα της εθνικής απελευθέρωσης και ολοκλήρωσης και επίσης αποσκοπούσε στη γλωσσική ομοιομορφία της ανερχόμενης νέας αστικής τάξης.

Από ιστορική άποψη οι κοινωνικοί λόγοι που είχαν προκαλέσει την εμφάνιση του γλωσσικού ανταγωνισμού εξανεμίστηκαν , από τη στιγμή που η αντιπαράθεση εκκλησίας και αστικής τάξης αποδυναμώθηκε , στο πλαίσιο ενός κρατικού μηχανισμού , όπου οι διανοούμενοι κάθε προέλευσης ενσωματώνονταν σε μία δομή εξουσίας ενοποιημένη και διαρθρωμένη.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, στην Ελλάδα , στους ενδογενείς ιστορικούς παράγοντες της διγλωσσίας προστίθενται και παράγοντες κοινωνικοί , οι οποίοι προσδιορίζονται από το γεγονός της γρήγορης δημιουργίας ενός εθνικού κράτους , που είναι αναγκασμένο να σφυρηλατήσει το ταχύτερο δυνατό ένα γλωσσικό όργανο , που θα μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες πολυλειτουργικές του ανάγκες.

Επίσης ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας κολάκευε στο έπακρο τα αισθήματα της εθνικής του αξιοπρέπειας.

Για πολύ καιρό η θεσμοποιημένη διγλωσσία δεν οδήγησε σε δυσλειτουργικότητες και σε κοινωνικούς αγώνες , στο πλαίσιο του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.

Κατά τον συγγραφέα στο βαθμό που η τυπική εκπαίδευση λειτουργούσε ως προθάλαμος και κατεξοχήν σύμβολο της κοινωνικής ανόδου , ο χειρισμός της επίσημης γλώσσας έγινε γρήγορα το πιο χειροπιαστό εξωτερικό σήμα μιας ταξικής ένταξης. Η διαδικασία της κοινωνικής ανόδου συνοδευόταν με μία συμβολική ρήξη με τις επικοινωνιακές δομές της τάξης προέλευσης.

Ο κρατικός μηχανισμός και τα στρώματα που ήταν συνδεδεμένα μαζί του ήταν συνυφασμένα με την χρήση της καθαρεύουσας.

Σε σχέση με την διδασκαλία στόχος ήταν όχι μόνο η καταξίωση της καθαρεύουσας άλλα και η συμβολική ρητή υποτίμηση της λαϊκής γλώσσας.

Επίσης επισημαίνει ότι τα κοινωνικά προβλήματα που τέθηκαν εξαιτίας της εμμονής και της εντατικοποίησης της διγλωσσίας , δεν εμφανίστηκαν παρά ως καυτά πολιτικά προβλήματα όταν εμφανίζονται μια σειρά από άλλες αστικές λειτουργίες που συνδέονται με την ανάπτυξη του χρηματιστικού καπιταλισμού.

Έτσι αρχίζει να μπαίνει υπό αμφισβήτηση η γενικά αποδεκτή «συμβολική» μιας αξιοκρατικής διαδικασίας πρόσβασης στην άρχουσα τάξη μέσω της πρόκτησης του γλωσσικού οργάνου , που δένεται ταυτόχρονα με την ταυτόχρονη εμφάνιση μιας σειράς νέων ταξικών ανταγωνισμών, που μέχρι τη στιγμή αυτή ήταν κρυμμένοι πίσω από το ρόλο του κράτους.

Η ανάπτυξη της μικροαστικής τάξης ανεξάρτητης από τον κρατικό μηχανισμό και ακόμα περισσότερο η βαθμιαία διόγκωση της εργατικής τάξης, οδήγησαν στην ολοένα ευρύτερη συνειδητοποίηση των πολιτικών προεκτάσεων της διγλωσσίας.

Συνεπώς, όπως αναφέρει, δεν είναι τυχαίο ότι μετά από ογδόντα χρόνια ανάπαυλας ξαναφουντώνει η έντονη διαμάχη ανάμεσα στους απολογητές της καθαρεύουσας και στους οπαδούς της δημοτικής. Ο αγώνας θα φθάσει στο απόγειό του στο τέλος του αιώνα.

Το κίνημα για την επιβολή της δημοτικής ήταν βασικά μικροαστικού χαρακτήρα, τόσο από την άποψη των στρωμάτων από τα οποία στρατολογούνταν οι δημοτικιστές όσο και από την άποψη των πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Το ζήτημα θα τεθεί έξω από τους κόλπους της αστικής τάξη με ην ανάδυση ενός

λαϊκού κινήματος μετά το 1922.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας σχετικά με την ανάδυση του γλωσσικού ζητήματος, ήταν στα τέλη του 19^ου αιώνα ο επιδιωκόμενος εκσυγχρονισμός κατά τα δυτικά πρότυπα -σε όλες τις βαλκανικές χώρες- ένας στόχος για την επίτευξη του οποίου η ημιμάθεια μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού μπορούσε να αποβεί μοιραία.

Επίσης ο δημοτικισμός είναι συνδεδεμένος με το εθνικό ζήτημα και τον αλυτρωτισμό, αφού η χρήση της δημοτικής διευκόλυνε την ενσωμάτωση αλλόγλωσσων πληθυσμών στις υπόδουλες περιοχές. Δεν είναι τυχαίο ότι κορυφαίοι εκπρόσωποι της ελληνικής αστικής τάξης όπως ο Παύλος Μελάς και ο Ίωνας Δραγούμης ήταν κορυφαίοι δημοτικιστές.

Αν το πρόβλημα της γλώσσας κυριάρχησε πάνω σ’ όλα τα άλλα ζητήματα που απασχόλησαν τα διάφορα διαμφισβητικά κινήματα που εμφανίστηκαν εκείνη την εποχή ,αυτό οφείλετε από τη μια μεριά στις συμβολικές και εθνικές της εκφάνσεις και από την άλλη μεριά στη συγκεκριμενοποίηση των δυσοίωνων επιπτώσεων της κυριαρχίας της καθαρεύουσας , στο πλαίσιο του νέου καταμερισμού εργασίας.

Η βασική προϋπόθεση της εμφάνισης της νέας πολιτικής διάστασης του προβλήματος της διγλωσσίας, ήταν η μετατόπιση της κύριας όψης των εσωτερικών αγώνων της άρχουσας τάξης στο πλαίσιο της ανεξάρτητης Ελλάδας.

Στους αγώνες που αποβλέπανε κυρίως στην κατάκτηση του κρατικού μηχανισμού ως αυτοσκοπού, υποκαταστάθηκαν σταδιακά οι αγώνες ανάμεσα σε ανταγωνιζόμενες μερίδες της αστικής τάξης , που επιδίωκαν να χρησιμοποιήσουν την κρατική εξουσία για να προωθήσουν το δικό τους ταξικό συμφέρον.

Σε σχέση με τις κοινότητες της διασποράς το γλωσσικό ζήτημα δεν οξύνθηκε ποτέ στο βαθμό που αυτό έγινε στην Ελλάδα και αυτό εξηγείται από το γεγονός της απουσίας των γενικών κοινωνικών προϋποθέσεων που είχαν οδηγήσει τα στρώματα των μικροαστών διανοουμένων της ελεύθερης Ελλάδας στο να προβάλλουν το γλωσσικό πρόβλημα στην πρώτη γραμμή των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων^xxxv.

Αναφορικά με τον προσανατολισμό του σχολικού προγράμματος σύμφωνα με τον συγγραφέα το ωρολόγιο πρόγραμμα μεταφράζει τη γενική θεματική εικόνα των εγχαρασσόμενων ιδεολογικών μηνυμάτων. Η συγκρότηση του ωρολογίου προγράμματος δεν είναι ουδέτερη.

Από την ανάλυση του ωρολογίου προγράμματος ανάμεσα στα 1836 και το 1914

ο συγγραφέας συνάγει τα ακόλουθα συμπεράσματα:

1. Η διδασκαλία των νεκρών γλωσσών (ελληνικά , λατινικά) καλύπτει το μισό σχεδόν του συνόλου του χρόνου και φτάνει τα 55%νανάμεσα στο 1867 και το 1884.

2. Τα μαθηματικά συν τις επιστήμες που η διδασκαλία τους ήταν αποκλειστικά θεωρητική και πάνω στη βάση βιβλίων, μετέχουν με λιγότερο από 20% του συνολικού χρόνου μέχρι το 1914.

3. Η καθαρεύουσα, η επίσημη γλώσσα του κράτους, δε διδάσκεται καθόλου μέχρι τι 1884. Αλλά και από τη χρονολογία αυτή και μετά η επίσημη γλώσσα καλύπτει μόνο το 7% των ωρών και δε διδάσκεται παρά μόνο τρία χρόνια σε επτά.

4. Τα γαλλικά που κυριαρχούσαν ακόμα ως διεθνής γλώσσα σ’ ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο διδάσκονται σ’ όλη τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και αντιπροσωπεύουν, μέχρι το 1914, σε ώρες διδασκαλίας περισσότερο από τα νέα ελληνικά, την ιστορία ή τις φυσικές επιστήμες.

5. Πρέπει να σημειωθεί η ολοκληρωτική έλλειψη πρακτικής διδασκαλίας οποιουδήποτε τύπου. Ακόμα και η ιχνογραφία εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1884.

 

Η διαχρονική εξέλιξη του σχολικού προγράμματος είναι εξάλλου ενδιαφέρουσα αφού διαπιστώνεται ότι αν τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα που υπογραμμίσαμε εμμένουν σ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου, είναι όλα πολύ περισσότερο τονισμένα το 1867 απ΄ ότι είναι το 1836.

Η περίοδος μετά το 1867 χαρακτηρίζεται πράγματι από την πιο έντονη κυριαρχία των αρχαίων ελληνικών και την πιο μεγάλη υποχώρηση των φυσικών επιστημών. Αντίθετα μετά το 1884 εισάγονται τα νέα ελληνικά, αυξάνεται σχετικά το ποσοστό των φυσικών επιστημών και πέφτει σχετικά το βάρος των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών.

Οι τάσεις αυτές ενισχύονται ακόμη περισσότερο μετά τη μεταρρύθμιση του 1914, που εκπονεί ένα πρόγραμμα που φαίνεται για πρώτη φορά σχετικά «ισορροπημένο».

Παρά το γεγονός ότι μετά το 1880 αρχίζει ένας αναπροσανατολισμός της εκπαίδευσης ουσιαστικά οι βασικές επιλογές της εκπαιδευτικής πολιτικής που έγιναν αμέσως μετά την απελευθέρωση συνεχίζονται.

Αυτό εξηγείται από την αδυναμία της άρχουσας αστικής τάξης ,όπως σημειώνεται, να προωθήσει ένα ουσιαστικό εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης γεγονός που επέτρεψε αργότερα στο λαϊκό κίνημα να τεθεί επικεφαλής των αγώνων γύρω από την εκπαίδευση.

Από την άλλη ο εθνικιστικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης ήταν η εγχάραξη της «εθνικής συνείδησης».

Μια πολύ σημαντική διαπίστωση είναι ότι το ελληνικό εθνικό πνεύμα ήταν υποχρεωμένο να αναπαράγεται χωρίς αυστηρά οριοθετημένο εδαφικό χώρο ενώ έχουμε ταύτιση του δικτύου της μεταπρατικής αστικής τάξης της διασποράς με την εθνική οντότητα.

Η ωραιοποίηση των ιδεολογικών πλευρών της εθνικής συνοχής ανταποκρίνεται ακριβώς στις ειδικότερες εκφάνσεις του σχολικού προγράμματος.

Η παραγνώριση της ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας και η στροφή προς το ιδεολογικοποιημένο παρελθόν πρέπει να ερμηνευτούν κάτω από το φως της υπερεδαφικής ιδιομορφίας του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού^xxxvi.

Εν κατακλείδι αυτό που συνέβει στην Ελλάδα ,ήδη από τα τέλη του περασμένου αιώνα , υπό την επίδραση μιας εξαιρετικής συγκυρίας παραγόντων , ήταν ότι η μαζική ροή προς την μικροαστική τάξη ενεργοποιείται μέσω ειδικών μηχανισμών , έτσι ώστε η εκπαίδευση να καθίσταται ο παράγοντας κλειδί της διαδικασίας της διαγενεακής κοινωνικής κινητικότητας.

Και το κύριο «διαστρεβλωτικό» αποτέλεσμα που απέρρευσε από την ενσωμάτωση του ελληνικού κόσμου στα κυκλώματα του παγκόσμιου καπιταλισμού συνοψίζεται ακριβώς στις «εξαιρετικές» μορφές κινητικότητας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Αρκετά προγράμματα ανέργων κατά καιρούς προκύπτουν για απασχόληση και εργασιακή εμπειρία σε διάφορους φορείς, Δήμους, Περιφέρειες, επιχειρήσεις κ.α. Τα προγράμματα αυτά είναι πολύ χρήσιμα και αναγκαία για τις διάφορες υπηρεσίες και επιχειρήσεις, λόγω ελλείψεις ανθρώπινου δυναμικού και ιδιαίτερα για την απασχόληση ανέργων συμπολιτών μας.

Ωστόσο τα κριτήρια και οι κατηγορίες πρόσληψης ανέργων ποικίλουν ανά τρέχον πρόγραμμα, το οποίο δημοσιοποιείται από το Υπουργείο Εργασίας και Απασχόλησης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς διεκδικούν όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας από το Υπουργείο, προσπαθώντας έστω και με αυτόν τον τρόπο να καλύψουν τα μεγάλα κενά και τις ανάγκες που έχουν για την εύρυθμη λειτουργία τους και πολύ περισσότερο για την απασχόληση των πολιτών μας.

Παράλληλα εκφράζονται μεγάλα παράπονα και πικρίες από αρκετούς ανέργους, όταν από την αυτόματη ηλεκτρονική διαδικασία μοριοδότησης του Υπουργείου δεν προκύπτουν στους πίνακες πρόσληψης, διότι ο αριθμός των θέσεων είναι μικρός και συγκεκριμένος.

Συνάμα στην διαδικασία αυτή δεν χωράει καμία παρέμβαση για διαφοροποίηση της εκάστοτε μοριοδότησης.

            Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνονται αδίκως δέκτες παραπόνων, Δήμαρχοι, Περιφεριάρχες, Αντιπεριφεριάρχες κλπ, διότι αρκετοί άνεργοι συμπολίτες μας, έχουν άγνοια ή παραπληροφόρηση της όλης διαδικασίας, πιστεύοντας ότι εξυπηρέτησαν δικούς τους φίλους κλπ.

            Γι’ αυτό τα παράπονα είναι πολλές φορές ασταμάτητα, όπου βρεθούμε ακούγονται κατηγορίες αυτής της μορφής.

            Το πρόβλημα της ανεργίας είναι υπαρκτό, ιδιαίτερα στα νέα παιδιά και γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται απ’ όλους μας με σεβασμό και αλήθεια, ενώ η καλύτερη βοήθεια είναι η σωστή ενημέρωση.

 

Παν. Σκαρτσιάρης

Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος

Με την παράταξη ΤΑΚΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στις προηγούμενες Δημοτικές εκλογές (2019) η Νέα Δημοκρατία με αρχηγό τον σημερινό πρωθυπουργό, τον Κυριάκο Μητσοτάκη, θέλησε να ξεφύγουμε από πολιτικά «περιχαρακώματα», από «χρώματα» και κόμματα, κι οι πολίτες να περάσουν με αυτοδιοικητική βούληση.

Δεν έδωσε χρίσματα και στηρίξεις σε αυτοδιοικητικά πρόσωπα και παρατάξεις, τα οποία διεκδίκησαν το δημαρχιακό θώκο (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων).

Έτσι ο κάθε δημότης μπορούσε να επιλέξει με την ψήφο του και την συμμετοχή του, πρόσωπο που εμπιστευόταν για την τύχη του Δήμου του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι προσπάθησαν πολλοί ακόμα και σήμερα, με δόλιους τρόπους να εκμεταλλευτούν πολιτικές «κορώνες», διαδίδοντας ότι πήραν ή θα πάρουν, τη στήριξη από τη Νέα Δημοκρατία!

Όλα αυτά αποδείχτηκαν ότι ήταν εκ του πονηρού αβάσιμα και στερούνταν λογικής, με αποτέλεσμα οι δημότες να μην εγκλωβιστούν και να κινηθούν ανεπηρέαστα, εκφράζοντας την πεποίθησή τους αβίαστα και ελεύθερα.

Ωστόσο αν κάποιοι πιστεύουν ότι αποφασίζουν για εμάς, πριν από εμάς κάνουν πολύ μεγάλο λάθος και καλό είναι να στηριχτούν στα δικά τους «ποδάρια»…

Η Νέα Δημοκρατία και ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχουν αλλάξει στάση μέχρι σήμερα και σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθούν και οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις.

Έτσι θα πετύχουμε να έχουμε ακηδεμόνευτη Τοπική Αυτοδιοίκηση, ξεπερνώντας πολιτικές παρωπίδες και μικροπολιτικά παιχνίδια, τα οποία λειτουργούν εις βάρος του τόπου και της κοινωνίας μας.

Τέλος, αυτή η φαρσοκωμωδία από ανώνυμα «ανθρωπάκια» τα οποία “κρύβονται” πίσω από την ηλεκτρονική τεχνολογία, πρέπει να τελειώσει…

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στον εκλογικό συνδυασμό του κ. Τάκη Αντωνακόπουλου συμμετέχουν σημαντικά κομματικά στελέχη της Νέας Δημοκρατίας, όπως εγώ προσωπικά!

 

 

Παναγιώτης Σκαρτσιάρης

Αναπλ. Υπεύθυνος Τοπικής

Αυτοδιοίκησης Ν.Δ. (Δ.Ε.Ε.Π.) Ν. Ηλείας

Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Πύργου

Με την παράταξη ΤΑΚΗ ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

           

Πομπός στέλνει στο κινητό συνεχείς μετρήσεις της γλυκόζης στη διάρκεια της ημέρας για την πρόληψη επεισοδίων υπογλυκαιμίας.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2023/09/06/plus/ta-nea-tis-agoras/neo-systima-metrisis-glykozis-xoris-trypimata-enekrine-o-eopyy/

Η συχνότητα της σεξουαλικά μεταδιδόμενης ασθένειας αυξάνεται σε αρκετές δυτικές χώρες. Στην Ελλάδα τα κρούσματα δεν είναι σπάνια.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/06/03/b-science/episthmes/syfili-ksexasmeni-astheneia-pou-itan-panta-edo/

Ο Άλμπερτ Μπουρλά φάνηκε αισιόδοξος για την θεραπεία του καρκίνου, λέγοντας ότι θα δούμε αρκετές βελτιώσεις τα επόμενα χρόνια.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/05/23/health/mpourla-vriskomaste-konta-ston-stoxo-gia-ti-therapeia-tou-karkinou/

Όλα ξεκίνησαν πριν από δύο εβδομάδες, όταν μία επιδημική έξαρση κρουσμάτων ευλογιάς των πιθήκων ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/05/22/b-science/eylogia-ton-pithikon-ola-osa-gnorizoume-giati-o-ios-prokalei-anisyxia-stis-ygeionomikes-arxes/

Οι ειδικοί τονίζουν ότι μεγάλη σημασία έχει η έγκαιρη διάγνωση ενώ καλούν τους γονείς να δώσουν σημασία στο πρώτο σημάδι της ηπατίτιδας που είναι ο ίκτερος.

Πηγή, περισσότερα στα https://www.tanea.gr/2022/04/23/health/ipatitida-se-paidia-ayto-einai-to-proto-simadi-kai-fainetai-sta-matia/

Αρκετό έδαφος έναντι των ανταγωνιστών του δείχνει να έχει χάσει το χάπι που έχουν παρασκευάσει η Merck και ο εταίρος της Ridgeback Biotherapeutics για την αντιμετώπιση της COVID-19.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/02/02/b-science/sars-cov2/xapi-tis-pfizer-kontra-sto-xapi-tis-merck/

«Αυτή δεν θα είναι η τελευταία παραλλαγή και η επόμενη θα έχει τα δικά της χαρακτηριστικά» εκτιμά ο δρ Μέντλεϊ.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/02/01/b-science/sars-cov2/koronaios-einai-omikron-teleytaia-parallagi-ti-deixnoun-ta-epistimonika-montela/

Την «Όμικρον» έχει βάλει «σημάδι» ένα νέο εμβόλιο που ετοιμάζεται από τις Pfizer και BioNTech.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/25/b-science/sars-cov2/omikron-oi-pfizer-kai-biontech-arxizoun-tin-kliniki-dokimi-emvoliou-kata-tis-parallagis/

«Τα αντισώματα μετά από νόσηση με την Όμικρον μένουν για εβδομάδες. Τα αντισώματα μετά από εμβολιασμό μένουν για μήνες».

Αυτό τόνισε, μεταξύ άλλων, σημείωσε μιλώντας στην ΕΡΤ και την εκπομπή «με νέα ματιά» ο Παναγής Γαλιατσάτος – Πνευμονολόγος, εντατικολόγος καθηγητής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ.

Πηγή, περισσότερα στον https://www.ot.gr/2022/01/16/plus/health/pote-eimaste-pio-prostateymenoi-apo-ton-koronoio/

Η παιδίατρος Αννα Παρδάλη απαντά για τα συμπτώματα που πρέπει να υποψιάζουν τους γονείς με την έναρξη των σχολείων, δίνει σαφείς οδηγίες για τη μάσκα, τι να κάνουμε εάν το παιδί μας νοσήσει πριν από τον εμβολιασμό και πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την άμυνά του.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/14/b-science/sars-cov2/pente-vimata-gia-tin-prostasia-ton-mathiton-apo-tin-omikron/

Οι έρευνες ειδικών δείχνουν πως οι μάσκες ΚΝ95 έχουν πλεονεκτήματα έναντι των χειρουργικών και υφασμάτινων μασκών προστασίας. Μάλιστα, η επόμενη επιλογή που συστήνουν οι ειδικοί είναι η χρήση διπλής μάσκας.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/12/b-science/sars-cov2/maskes-kn95-etsi-mporoume-na-tis-xrisimopoiisoume-deyteri-fora-kolpo/

Εμβόλιο που θα ενεργοποιεί την μακροχρόνια ανοσία, ιδίως στους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς αναζητούν επιστήμονες. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ήπιες πανενέργειες με κανέναν ασθενή να μην έχει νοσήσει στη διάρκεια του ελέγχου.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/12/b-science/sars-cov2/koronaios-neo-ypopsifio-emvolio-energopoiei-ta-t-kyttara-mnimis/

Για την κατάσταση στα νοσοκομεία των ΗΠΑ μίλησε ο Παναγής Γαλιατσάτος ο οποίος αναφέρθηκε και στην πορεία της πανδημίας.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/10/greece/panagis-galiatsatos-ean-kratisoume-ton-koronaio-os-aplo-kryoma-tha-nikisoume-tin-pandimia/

Εκτός από τα μαθηματικά μοντέλα των ειδικών, η παραλλαγή Όμικρον έχει αναγκάσει την ελληνική αλλά και άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αλλάξουν τη στρατηγική τους.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/06/greece/parallagi-omikron-giati-pleon-ta-metra-piezoun-kai-tous-emvoliasmenous/

Ο Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγεσούς επανέλαβε την έκκλησή του για μεγαλύτερη ισότητα παγκοσμίως στη διανομή των εμβολίων και στην πρόσβαση σε αυτά,

Πηγή, περισσότερα στον https://www.ot.gr/2022/01/06/epikairothta/kosmos/pou-i-omikron-mporei-na-prokalei-ligotero-sovari-nosisi-alla-den-einai-ipia/

Όταν ο Άντονι Φάουτσι έλεγε πως σε αυτή τη πανδημία πρέπει να περιμένουμε το… απρόβλεπτο, σίγουρα ούτε ο ίδιος θα περίμενε πως δύο χρόνια μετά θα μιλούσαμε για τόσες πολλές μολύνσεις σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Πηγή, περισσότερα στο https://www.in.gr/2022/01/04/greece/pos-ypermetadotiki-parallagi-omikron-katerripse-oles-tis-provlepseis-pou-exei-strepsei-tin-prosoxi-tis-epistimoniki-koinotita/

Έχει περάσει σχεδόν μία δεκαετία από το 2015 όταν το Global Water Intelligence - κλαδικό περιοδικό των ιδιωτικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην ύδρευση - δημοσίευσε κεντρικό άρθρο με τίτλο “Ξορκίζοντας τη λέξη που αρχίζει από Ε’’. Η απεχθής λέξη δεν ήταν άλλη από την επαναδημοτικοποίηση ή αλλιώς την επαναφορά σε δημόσιο έλεγχο ιδιωτικοποιημένων πόρων και υπηρεσιών σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο. Συμβαίνει το μάντρα των ιδιωτικοποιήσεων να είναι ιδεολογία και όχι οικονομική πολιτική. Τα θεμέλια που έθεσαν οι περίοδοι διακυβέρνησης του Ρήγκαν και της Θάτσερ απέδωσαν καρπούς σε παγκόσμιο επίπεδο τις επόμενες δεκαετίες μέσω οικονομικών θεσμών όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορείου και η Παγκόσμια Τράπεζα. Προκειμένου να προχωρήσουν σε χορήγηση δανείων πιέζουν για ιδιωτικοποίηση των δημόσιων πόρων και υπηρεσιών με όρους εξευτελιστικούς. Ωστόσο, πλέον οι αριθμοί δείχνουν μία αντιστροφή της τάσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια είχαμε 1.400 περιπτώσεις επαναφοράς σε δημόσιο έλεγχο σε περισσότερες από 2.400 πόλεις σε 58 χώρες*. Η τεκμηρίωση σχετικά με την αύξηση των τιμών, τη χειρότερη ποιότητα των υπηρεσιών και των συνθηκών εργασίας υπό καθεστώς ιδιωτικοποίησης, διαρκώς αυξάνει και εμβαθύνει με στοιχεία που δεν μπορούν πλέον να αγνοούνται.

Πηγή, περισσότερα στην https://www.epohi.gr/article/48995/dhmosia-kai-koina-agatha-to-dhmosio-os-oros-anagkaios-alla-ohi-eparkhs

Ο Μίλτον Φρίντμαν (Milton Friedman, 31 Ιουλίου 1912 – 16 Νοεμβρίου 2006), ήταν επιφανής νομπελίστας^[18] Αμερικανός οικονομολόγος, στατιστικός και συγγραφέας που δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου για περισσότερο από τρεις δεκαετίες. Τιμήθηκε το 1976 με το Βραβείο Νόμπελ για τις Οικονομικές Επιστήμες και είναι γνωστός για την έρευνά του στην ανάλυση της συμπεριφοράς και τη νομισματική ιστορία και θεωρία, και για την πολυπλοκότητα της σταθεροποιητικής πολιτικής^[19]. Ως ηγέτης της Οικονομικής Σχολής του Σικάγου και των μονεταριστών και υπέρμαχος του φιλελευθερισμού, επηρέασε πάρα πολύ τις ερευνητικές κατευθύνσεις του επαγγέλματος των οικονομολόγων. Στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήταν γνωστός για την συνεισφορά του στην μακροοικονομία, οικονομική ιστορία και στατιστική. Στους ευρύτερους κύκλους ήταν γνωστός ως μεγάλος υπέρμαχος της οικονομικής και κοινωνικής ελευθερίας. Μια έρευνα μεταξύ των οικονομολόγων κατέταξε τον Φρίντμαν ως τον δεύτερο πιο δημοφιλή οικονομολόγο του εικοστού αιώνα, πίσω από τον Τζων Μέυναρντ Κέυνς^[20], και ο Εκόνομιστ τον περιέγραψε ως τον οικονομολόγο με τη μεγαλύτερη επιρροή στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα – ενδεχομένως σε όλο τον 20ό αιώνα^[21].

Οι αντιρρήσεις του Φρίντμαν κατά αυτού που αργότερα απεκάλεσε «αφελή Κεϋνσιανισμό» (σε αντίθεση με τον Νέο-Κεϋνσιανισμό)^[22] ξεκίνησαν με την επανερμηνεία του, τη δεκαετία του 1950, της λειτουργίας της κατανάλωσης που τον ανέδειξε σε βασικό αντίπαλο των κεϋνσιανών κυβερνητικών πολιτικών^[23]. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 περιέγραψε τη δική του προσέγγιση (μαζί με αυτήν των περισσότερων συστημικών οικονομολόγων) ως ποιούμενη χρήση της «κεϋνσιανής γλώσσας και μηχανισμού», αλλά απέρριπτε τα «αρχικά» της συμπεράσματα^[24].

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 προώθησε μια εναλλακτική μακροοικονομική πολιτική που έγινε γνωστή ως «μονεταρισμός». Προέβαλε τη θεωρία ότι υπήρχε ένα «φυσικό» επίπεδο ανεργίας και υποστήριξε ότι τα κράτη δεν θα μπορούσαν να αυξήσουν την εργασία πάνω από αυτό το όριο, π.χ. με την αύξηση της συνολικής ζήτησης, παρά μόνο για όσο χρονικό διάστημα θα υπήρχε επιτάχυνση του πληθωρισμού^[25]. Αργότερα μάλιστα υποστήριξε ότι η αγορά θα προσαρμοστεί ακόμα και στην επιτάχυνση και θα απαιτείται θετική 3η, ίσως και 4η, παράγωγος προκειμένου να διατηρηθεί το επίπεδο της απασχόλησης. Ουσιαστικά υποστήριξε ότι η καμπύλη Φίλλιπς είναι μακροπρόθεσμα σταθερή και κατακόρυφη και προέβλεψε το φαινόμενο που έμελλε να γίνει γνωστό ως στασιμοπληθωρισμός^[26] . Παρ’ όλο που ήταν αντίθετος στην ύπαρξη του συστήματος της Ομοσπονδιακής (Κεντρικής) Τράπεζας, ο Φρίντμαν υποστήριξε ότι, δεδομένης της ύπαρξής της, μια σταθερή, μικρή επέκταση της προσφοράς χρήματος θα ήταν η μόνη σοφή πολιτική^[27].

Ο Φρίντμαν ήταν οικονομικός σύμβουλος του ρεπουμπλικανού Προέδρου των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέηγκαν. Η πολιτική του φιλοσοφία τόνιζε τα πλεονεκτήματα ενός οικονομικού συστήματος ελεύθερης αγοράς με ελάχιστη παρέμβαση. Κάποτε δήλωσε ότι ο ρόλος του στην κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας στις ΗΠΑ ήταν το επίτευγμά του, για το οποίο ήταν περισσότερο υπερήφανος και η υποστήριξή του για τη σχολική επιλογή τον οδήγησε να συστήσει το Ίδρυμα Φρίντμαν για τη Σχολική Επιλογή. Στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1962, «Καπιταλισμός και Ελευθερία», ο Φρίντμαν υποστήριξε πολιτικές όπως ένας εθελοντικός στρατός, ισοτιμίες συναλλάγματος που καθορίζονται ελεύθερα, κατάργηση των ιατρικών αδειών, αρνητικό φόρο εισοδήματος και σχολικά κουπόνια^[28]. Οι ιδέες του για τη νομισματική πολιτική, τη φορολογία, τις ιδιωτικοποιήσεις και την απορρύθμιση επηρέασαν κυβερνητικές πολιτικές, ιδίως κατά τη δεκαετία του 1980. Η νομισματική του θεωρία επηρέασε την αντίδραση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008^[29]. Στον τομέα της στατιστικής, ο Φρίντμαν ανέπτυξε τη μέθοδο ανάλυσης της δειγματοληψίας στις ακολουθίες.

Στα έργα του Μίλτον Φρίντμαν περιλαμβάνονται πολλές μονογραφίες, βιβλία, επιστημονικά άρθρα, μελέτες, στήλες σε περιοδικά, τηλεοπτικά προγράμματα, βίντεο και διαλέξεις και καλύπτουν μία ευρεία γκάμα από θέματα σχετικά με τη μακροοικονομική, τη μικροοικονομική, την οικονομική ιστορία και ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Τα βιβλία και τα δοκίμιά του έχουν διαβασθεί πολύ και είχαν διεθνή επιρροή, μεταξύ άλλων και σε πρώην κομμουνιστικά κράτη^{[30][31][32][33]}.

Βιογραφία

Ο Φρίντμαν γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Γονείς του ήταν ο Ιένο Σαούλ Φρίντμαν και η Σάρα Έτελ (το γένος Λάνταου)^[34], Εβραίοι μετανάστες από το Μπέρεγκσας της Ρουθηνίας στο Βασίλειο της Ουγγαρίας (το σημερινό Μπερέχοβε της Ουκρανίας). Και οι δύο γονείς του εργάζονταν ως έμποροι ρούχων και υφασμάτων. Λίγο καιρό μετά τη γέννηση του Μίλτον, η οικογένεια μετακόμισε στο Ρόουεϊ του Νιού Τζέρσεϊ. Ως έφηβος, ο Φρίντμαν τραυματίστηκε σε τροχαίο ατύχημα, γεγονός που του άφησε και σημάδι στο άνω χείλος^[35]. Υπήρξε προικισμένος μαθητής, και ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο δημόσιο σχολείο του Ρόουεϊ το 1928, λίγο πριν συμπληρώσει την ηλικία των 16 ετών^[36][37].

Ο Φρίντμαν αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο Ράτγκερς το 1932, όπου εξειδικεύτηκε στα Μαθηματικά και τα Οικονομικά, σκοπεύοντας αρχικά να ακολουθήσει καριέρα αναλογιστή. Κατά τη φοίτησή του στο Ράτγκερς, ο Φρίντμαν επηρεάστηκε από δύο καθηγητές οικονομικών, τους Άρθουρ Φ. Μπερνς και Χόμερ Τζόουνς. Αυτοί τον έπεισαν ότι η σύγχρονη οικονομική επιστήμη θα μπορούσε να βοηθήσει στον τερματισμό της «Μεγάλης Ύφεσης».

Στον Φρίντμαν προσφέρθηκαν δύο υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές μετά την αποφοίτησή του από το Ράτγκερς – μία στα μαθηματικά από το πανεπιστήμιο Μπράουν, και μία στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου^[38]. Διάλεξε τη δεύτερη, ολοκληρώνοντας το Μάστερ του το 1933. Επηρεάστηκε έντονα από τους Τζέηκομπ Βάινερ, Φρανκ Νάιτ και Χένρυ Σίμονς. Επιπλέον, στο Σικάγο γνώρισε και τη μέλλουσα σύζυγό του, την οικονομολόγο Ρόουζ Ντιρέκτορ. Το ακαδημαϊκό έτος 1933-1934 σπούδασε στατιστική με μεταπτυχιακή υποτροφία στο πανεπιστήμιο Κολούμπια, κοντά στον περίφημο στατιστικολόγο και οικονομολόγο Χάρολντ Χόουτελινγκ. Επέστρεψε στο Σικάγο το επόμενο ακαδημαϊκό έτος (1934-1935), όπου και εργάστηκε ως βοηθός ερευνητής υπό τον Χένρυ Σουλτς, ο οποίος τότε εργαζόταν πάνω στη Θεωρία και Μέτρηση της Ζήτησης. Τη χρονιά εκείνη, ο Φρίντμαν απέκτησε φιλικές σχέσεις με τους Τζωρτζ Στίγκλερ και Γ. Άλεν Γουάλις. Όπως αποδείχτηκε αργότερα, οι φιλίες αυτές θα κρατούσαν για το υπόλοιπο της ζωής των τριών ανδρών^[39].

Δημόσια Υπηρεσία

Στην αρχή της καριέρας του, ο Φρίντμαν δεν μπορούσε να βρει ακαδημαϊκή εργασία, οπότε το 1935 ακολούθησε τον φίλο του Γ. Άλεν Γουάλις στην Ουάσινγκτον, όπου το New Deal του Φραγκλίνου Ρούζβελτ ήταν «σωτήριο» για πολλούς νέους οικονομολόγους^[40]. Σε αυτό το στάδιο, ο Φρίντμαν είπε πως αυτός και η γυναίκα του «θεωρούσαν πως τα προγράμματα δημιουργίας θέσεων εργασίας, όπως το Works Proggress Administration (WPA), το Civilian Conservation Corps (CCC) και το Public Works Administration (PWA), ως σωστή αντίδραση για την κρίσιμη κατάσταση», αλλά «μέτρα όπως η ρύθμιση των τιμών και μισθών από την National Recovery Administration και την Agricultural Adjustment Act όχι»^[41]. Προοικονομώντας τις μετέπειτα ιδέες του, πίστευε πως οι έλεγχοι των τιμών διατάρασσαν έναν πολύ σημαντικό μηχανισμό ρύθμισης που βοηθούσε στην σωστή κατανομή των πόρων. Όντως, ο Φρίντμαν αργότερα δήλωσε πως όλη η κρατική παρέμβαση σχετικά με το New Deal ήταν «λάθος θεραπεία για λάθος ασθένεια», διότι απλά θα έπρεπε η προσφορά χρήματος να αυξηθεί αντί να μειωθεί^[42].

Στην έκδοση του βιβλίου «Νομισματική Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, 1867–1960» (A Monetary History of the United States, 1867–1960) ο Φρίντμαν και η Άννα Σβαρτς εκφράζουν την άποψη πως η Μεγάλη Ύφεση δημιουργήθηκε από την νομισματική συρρίκνωση, η οποία ήταν αποτέλεσμα της ελλιπούς πολιτικής που ακολούθησε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα και των συνεχών κρίσεων του τραπεζικού συστήματος^[43].

Κατά το 1935, άρχισε να εργάζεται για την Επιτροπή Εθνικών Πόρων (National Resources Committee), η οποία διεξήγαγε τότε μια έρευνα σχετικά με την μεγάλη καταναλωτική δαπάνη. Ιδέες από αυτήν την έρευνα προσαρτήθηκαν στην θεωρία του «Θεωρία της Καταναλωτικής λειτουργίας» (Theory of the Consumption Function). Ο Φρίντμαν ξεκίνησε να εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Οικονομικής Έρευνας (National Bureau of Economic Research) κατά την διάρκεια του φθινοπώρου του 1937 και βοήθησε τον Σάιμον Κούζνετς στο έργο του για το επαγγελματικό εισόδημα. Αυτή η δουλειά κατέληξε στην κοινή τους μελέτη «Εισόδημα από την Ελεύθερη Επαγγελματική Απασχόληση» (Incomes from Independent Professional Practice), η οποία εισήγαγε την ιδέα του μόνιμου και μεταβαλλόμενου εισοδήματος, ενός σημαντικού στοιχείου της «Υπόθεσης του Μόνιμου Εισοδήματος» που ο Φρίντμαν ανέλυσε σε βάθος την δεκαετία του '50. Το βιβλίο υποθέτει πως η πολιτική της επαγγελματικής αδειοδότησης περιορίζει τεχνητά την προσφορά υπηρεσιών και αυξάνει τις τιμές.

Κατά την διάρκεια του 1940, ο Φρίντμαν διορίσθηκε ως βοηθός καθηγητή διδάσκοντας οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν-Μάντισον, αλλά αντιμετώπισε αντισημιτικά περιστατικά στο Τμήμα Οικονομικών και αποφάσισε να επιστρέψει στην κρατική υπηρεσία^[44][45]. Από το 1941 ως το 1943 εργάστηκε πάνω στην πολιτική της φορολόγησης της περιόδου του πολέμου για την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, ως σύμβουλος ανώτατων αξιωματούχων του Θησαυροφυλακίου των ΗΠΑ (United States Department of the Treasury). Ως εκπρόσωπος τύπου του Θησαυροφυλακίου το 1942 υποστήριξε μια Κεϋνσιανική πολιτική φορολόγησης. Βοήθησε στη δημιουργία του συστήματος παρακράτησης φόρου από την μισθοδοσία, αφού η ομοσπονδιακή κυβέρνηση χρειαζόταν χρήματα άμεσα για την χρηματοδότηση του πολέμου^[46]. Αργότερα δήλωσε πως «δεν έχω καθόλου τύψεις για αυτό, αλλά πραγματικά εύχομαι να μην το είχαμε βρει αναγκαίο και να υπήρχε κάποιος τρόπος να καταργήσουμε την παρακράτηση τώρα^[47].

Στην αυτοβιογραφία του σχολιάζει ότι ήταν πλήρως κεϋνσιανός εκείνη την εποχή. Έως το 2006 όμως φαίνεται να άλλαξε γνώμη καθώς είπε: «Ξέρετε, είναι μυστήριο γιατί μερικοί νομίζουν ότι οι πολιτικές του Ρούζβελτ μάς έβγαλαν από την Κρίση. Το πρόβλημα ήταν ότι είχαμε αχρησιμοποίητες μηχανές και ανθρώπους. Πώς τους φέρνεις μαζί δημιουργώντας βιομηχανικά καρτέλ και διατηρώντας τις τιμές και τους μισθούς ψηλά;»

Ακαδημαϊκή καριέρα

Πρώϊμα χρόνια

Το 1940, ο Φρίντμαν αποδέχθηκε μία θέση στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin–Madison, αλλά αποχώρησε επειδή διαφώνησε με το σώμα των καθηγητών στο θέμα της ανάμιξης των ΗΠΑ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Φρίντμαν πίστευε πως οι ΗΠΑ έπρεπε να αναμιχθούν στον πόλεμο^[48]. Το 1943, ο Friedman εντάχθηκε στο Τμήμα Πολεμικής Έρευνας του Πανεπιστημίου Κολούμπια (με επικεφαλής τους W. Allen Wallis και Harold Hotelling), όπου και πέρασε το υπόλοιπο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, εργαζόμενος σε θέματα μαθηματικής στατιστικής με εφαρμογή στο σχεδιασμό όπλων, τη στρατιωτική τακτική και σε μεταλλουργικά πειράματα^[48][49].

Έως τα τέλη του '40, ασχολήθηκε κυρίως με στατιστικά θέματα στην έρευνά του, όπως φαίνεται στη μελέτη του «Εισοδήματα από την αυτόνομη άσκηση επαγγέλματος» (Income from Independent Professional Practice), την οποία συνέγραψε μαζί με τον Σίμον Κούζνετς ως το 1940 και την υπέβαλε ως διδακτορική διατριβή το 1945. Το πανεπιστήμιο του απένειμε τον τίτλο του Διδάκτορα το 1946. Ο Φρίντμαν πέρασε το ακαδημαϊκό έτος 1945–1946 διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα (όπου εργαζόταν ο φίλος του, George Stigler). Στις 12 Φεβρουαρίου 1945, γεννήθηκε ο γιος του, Ντέιβιντ.

Πανεπιστήμιο του Σικάγου

Το 1946, ο Φρίντμαν αποδέχτηκε την πρόταση να διδάξει οικονομική θεωρία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου (θέση η οποία άνοιξε λόγω της μετάβασης του πρώην καθηγητή του Jacob Viner στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον). Ο Φρίντμαν εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου για τα επόμενα 30 έτη. Εκεί συνεισέφερε στην δημιουργία μιάς επιστημονικής κοινότητας από την οποία προέκυψε ένας αριθμός κατόχων βραβείου Νόμπελ, η οποία έγινε γνωστή ως «Σχολή του Σικάγου» (Chicago School). Η Σχολή του Σικάγου χαρακτηριζόταν από την απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητα αυτορρύθμισης της αγοράς και τη δυσπιστία σε κάθε μορφής κρατικό παρεμβατισμό, είχε δε μεγάλη επιρροή στα οικονομικά και στο Δίκαιο Κατά των Περιορισμών του Ανταγωνισμού.

Την ίδια εποχή, ο Arthur F. Burns, ο οποίος τότε ήταν επικεφαλής του Εθνικού Γραφείου Οικονομικής Έρευνας, ζήτησε από τον Φρίντμαν να επιστρέψει σε αυτό. Αποδέχθηκε την προσφορά και ανέλαβε την ευθύνη της έρευνας του Γραφείου επί του ρόλου των χρημάτων στον κύκλο των επιχειρήσεων. Ως αποτέλεσμα ξεκίνησε το «Εργαστήριο Χρημάτων και Τραπεζικής» (το «Εργαστήριο του Σικάγου») το οποίο προώθησε την αναβίωση των νομισματικών μελετών. Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, ο Φρίντμαν ξεκίνησε μια συνεργασία με την Άννα Σβαρτς, ιστορικό της οικονομίας στο Γραφείο, η οποία οδήγησε στην δημοσίευση το 1963 ενός βιβλίου το οποίο έγραψαν από κοινού, τη «Νομισματική Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, 1867–1960» (A Monetary History of the United States, 1867–1960).

Ο Φρίντμαν πέρασε το ακαδημαϊκό έτος 1954–1955 ως υπότροφος Fulbright στο Κολέγιο Gonville and Caius College του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ. Την εποχή εκείνη οι καθηγητές οικονομικών του Κέμπριτζ χωρίζονταν σε μία Κεϋνσιανή πλειοψηφία (η οποία περιελάμβανε και τους Joan Robinson και Richard Kahn) και μία αντί-Κεϋνσιανή μειοψηφία (με επικεφαλής τον Dennis Robertson). Ο Φρίντμαν είκαζε ότι έλαβε την υποτροφία επειδή καμία από τις δύο αυτές ομάδες δεν αποδεχόταν τις απόψεις του. Αργότερα, οι εβδομαδιαίες στήλες του στο περιοδικό Newsweek (1966–84) διαβάζονταν από πολλούς και επηρέαζαν όλο και περισσότερους πολιτικούς και επιχειρηματίες^[50]. Μεταξύ του 1968 και του 1978, αυτός και ο Paul Samuelson συμμετείχαν στη Σειρά Οικονομικών Κασσετών, μια σειρά που εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα και στις οποίες ο οικονομολόγος συζητούσε τα επίκαιρα θέματα των ημερών για περίπου ένα ημίωρο^[51][52].

Ο Φρίντμαν ήταν οικονομικός σύμβουλος του ρεπουμπλικανού υποψηφίου για την προεδρία των ΗΠΑ Barry Goldwater το 1964.

Βραβείο Νόμπελ στις οικονομικές επιστήμες

Ο Φρίντμαν κέρδισε το 1976 το Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών, ως ο μοναδικός αποδέκτης τη χρονιά εκείνη, «για τα επιτεύγματά του στα πεδία της ανάλυσης της κατανάλωσης, τη νομισματική ιστορία και θεωρία και για το ότι απέδειξε την πολυπλοκότητα των πολιτικών σταθεροποίησης»^[19].

Αποστρατεία

Το 1977, σε ηλικία 65 ετών, ο Φρίντμαν αποσύρθηκε από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου μετά από 30 χρόνια διδασκαλίας. Αυτός και η σύζυγός του μετακόμισαν στο Σαν Φρανσίσκο, όπου έγινε Επισκέπτης Μελετητής στην Federal Reserve Bank. Από το 1977, ήταν συνδεδεμένος με το Ίδρυμα Hoover στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Κατά το ίδιο έτος, ο Φρίντμαν είχε προσεγγιστεί από το δίκτυο Free To Choose και του ζητήθηκε να δημιουργήσει ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα όπου θα παρουσιάζει την οικονομική και κοινωνική του φιλοσοφία.

Ο Φρίντμαν και η σύζυγός του εργάστηκαν για αυτό το έργο τα τρία επόμενα χρόνια, και κατά τη διάρκεια του 1980, η σειρά των δέκα επεισοδίων, με τίτλο «Free To Choose» μεταδόθηκε από την Υπηρεσία Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης (PBS). Το βιβλίο που συνόδευσε τη σειρά (που συγγράφτηκε από τον Μίλτον και τη σύζυγό του, Ρόουζ), επίσης με τίτλο «Free To Choose», ήταν την ίδια χρονιά μέσα στα ευπώλητα βιβλία πεζού λόγου και από το 1980 και έκτοτε έχει μεταφραστεί σε 14 ξένες γλώσσες.

Ο Φρίντμαν υπηρέτησε ως ανεπίσημος σύμβουλος του Ρόναλντ Ρέηγκαν κατά τη διάρκεια προεδρικής εκστρατείας του 1980, και στη συνέχεια υπηρέτησε στην Επιτροπή Συμβούλων Οικονομικής Πολιτικής του Προέδρου για όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ρέηγκαν. Το 1988 τιμήθηκε με το Εθνικό Μετάλλιο Επιστημών και ο πρόεδρος Ρέηγκαν τον τίμησε με το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας. Ο Μίλτον Φρίντμαν είναι τώρα γνωστός ως ένας από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα^[53][54]. Καθ 'όλη τη δεκαετία του 1980 και του 1990, ο Φρίντμαν συνέχισε να γράφει άρθρα και να εμφανίζεται στην τηλεόραση. Έκανε αρκετές επισκέψεις στην Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα, όπου επίσης συμβούλευε τις κυβερνήσεις τους. Ήταν, επίσης, για πολλά χρόνια διαχειριστής του οργανισμού Philadelphia Society^[55][56][57].

Προσωπική ζωή

Σύμφωνα με ένα άρθρο του 2007 στο περιοδικό Commentary, «οι γονείς του ήταν μετριοπαθείς [Εβραίοι], αλλά ο Φρίντμαν, μετά από μια έκρηξη πίστης στην παιδική του ηλικία, απέρριψε τη θρησκεία συνολικά»^[58]. Αυτοχαρακτηριζόταν ως αγνωστικιστής^[59].

Ο Φρίντμαν έγραψε εκτενώς για τη ζωή και τις εμπειρίες του, κυρίως το 1998 στα απομνημονεύματα με τη σύζυγό του, Ρόουζ, με τον τίτλο Two Lucky People. Πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 94 ετών, στις 16 Νοεμβρίου 2006, στο Σαν Φρανσίσκο^[60]. Άφησε πίσω του τη γυναίκα του, η οποία πέθανε στις 18 Αυγούστου 2009 και τα δυο παιδιά του, τον Ντέιβιντ, αναρχοκαπιταλιστή οικονομολόγο, και την Ζανέτ. Ο γιος του Ντέιβιντ, Πάτρι, ήταν εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Seasteading μεταξύ των ετών 2008 και 2011^[61].

Ακαδημαϊκή συνεισφορά

Οικονομικά

Ο Φρίντμαν ήταν περισσότερο γνωστός για το ότι αναβίωσε το ενδιαφέρον για την προσφορά χρήματος ως καθοριστικό παράγοντα της ονομαστικής αξίας της παραγωγής, δηλαδή, την ποσοτική θεωρία του χρήματος. Μονεταρισμός είναι το σύνολο των απόψεων που σχετίζονται με τη σύγχρονη ποσοτική θεωρία. Η προέλευσή του μπορεί να ανιχνευθεί πίσω στον 16ο αιώνα και την σχολή της Σαλαμάνκα ή και ακόμη παλαιότερα. Ωστόσο, η συνεισφορά του Φρίντμαν είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη σύγχρονη διάδοσή του. Συνέγραψε, μαζί με την Άννα Σβαρτς, την «Νομισματική Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, 1867-1960» (1963), η οποία ήταν μια έρευνα του ρόλου της προσφοράς χρήματος και της οικονομικής δραστηριότητας στην ιστορία των ΗΠΑ. Ένα εντυπωσιακό συμπέρασμα της έρευνάς τους αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο οι διακυμάνσεις στην προσφορά χρήματος συμβάλλουν στις οικονομικές διακυμάνσεις. Αρκετές μελέτες στατιστικών παλινδρομήσεων μαζί με τον Ντέιβιντ Μάισελμαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 πρότειναν την προτεραιότητα της προσφοράς χρήματος έναντι των επενδύσεων και των κρατικών δαπανών στον προσδιορισμό της κατανάλωσης και της παραγωγής. Αυτές αμφισβήτησαν την επικρατούσα, αλλά σε μεγάλο βαθμό ανεπαλήθευτη άποψη για τη σχετική τους σημασία. Η εμπειρική έρευνα του Φρίντμαν και κάποια θεωρία υποστήριξαν το συμπέρασμα ότι η βραχυπρόθεσμη επίδραση μιας αλλαγής στην προσφορά χρήματος ήταν κυρίως στην παραγωγή, αλλά ότι η μακροπρόθεσμη επίδραση ήταν κυρίως στο επίπεδο των τιμών.

Ο Φρίντμαν υπήρξε ο κύριος υπερασπιστής της μονεταριστικής οικονομικής σχολής. Υποστήριζε ότι υπάρχει μια στενή και σταθερή σχέση μεταξύ του πληθωρισμού των τιμών και της προσφοράς χρήματος, κυρίως ότι ο πληθωρισμός των τιμών θα πρέπει να ρυθμίζεται μέσω νομισματικού αποπληθωρισμού ενώ ο αποπληθωρισμός των τιμών μέσω νομισματικού πληθωρισμού. Είναι διάσημος για το χαριτολόγημα ότι ο αποπληθωρισμός των τιμών μπορεί να καταπολεμηθεί με το «πέταγμα χρημάτων από ένα ελικόπτερο»^[62].

Τα επιχειρήματα του Φρίντμαν είχαν σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση δημοφιλών ισχυρισμών ότι ο πληθωρισμός των τιμών εκείνης της εποχής ήταν αποτέλεσμα αυξήσεων της τιμής του πετρελαίου, ή αυξήσεων σε μισθούς. Όπως έγραψε:

Ο πληθωρισμός είναι πάντα και παντού ένα νομισματικό φαινόμενο

— Μίλτον Φρίντμαν, 1963^[63]

Ο Φρίντμαν απέρριψε τη χρήση της δημοσιονομικής πολιτικής ως εργαλείο διαχείρισης της ζήτησης και υποστήριξε ότι ο ρόλος της κυβέρνησης στην καθοδήγηση της οικονομίας θα πρέπει να περιοριστεί δραστικά. Έγραψε εκτενώς για τη Μεγάλη Ύφεση, την οποία ονόμασε ως Μεγάλη Συστολή, υποστηρίζοντας ότι είχε προκληθεί από ένα φυσιολογικό οικονομικό σοκ του οποίου η διάρκεια και σοβαρότητα αυξήθηκαν σημαντικά από την επακόλουθη συρρίκνωση της προσφοράς χρήματος που προκλήθηκε από τις άστοχες πολιτικές των διευθυντών της Ομοσπονδιακής Τράπεζας.

Η ομοσπονδιακή τράπεζα ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για την μετατροπή μιας, συνηθισμένου τύπου ύφεσης, έστω και κάπως σοβαρής έντασης, σε γενικευμένη καταστροφή. Αντί να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές της ώστε να αντισταθμίσει την οικονομική δυσπραγία, επέλεξε να μειώσει την κυκλοφορία του χρήματος κατά ένα τρίτο από το 1929 ως το 1933... μακριά από το να είναι μια αποτυχία της ελεύθερης αγοράς, η ύφεση ήταν μια τραγική αποτυχία της κυβέρνησης

— Μίλτον Φρίντμαν, Two Lucky People, 233^[64]

Ο Φρίντμαν υποστήριξε τον τερματισμό της κρατικής παρέμβασης στις αγορές συναλλάγματος, δίνοντας έτσι το έναυσμα για την συγγραφή μιας γιγάντιας βιβλιογραφίας γύρω από το θέμα, καθώς και προώθησε την πρακτική της ελεύθερης διακύμανσης των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ο στενός φίλος του, Τζωρτζ Στίγκλερ, εξηγεί: «Όπως συνηθίζεται στην επιστήμη, δεν πέτυχε ολοκληρωτική νίκη, και ένας λόγος ήταν ότι η έρευνα οδηγούνταν κατά μήκος διαφορετικών γραμμών από τη θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών, μια νεότερη προσέγγιση που αναπτύχθηκε από τον Ρόμπερτ Λούκας, επίσης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου.^[65]

Ο Φρίντμαν ήταν επίσης γνωστός για την δουλειά του στην λειτουργία της κατανάλωσης και την υπόθεση του μόνιμου εισοδήματος, την οποία ο ίδιος αναφέρει ως την καλύτερη επιστημονική του εργασία^[66]. Σε αυτή αμφισβητείται ότι οι ορθολογικοί καταναλωτές θα ξόδευαν ένα ποσό ανάλογο προς αυτό που αντιλαμβάνονται ως μόνιμο εισόδημά τους. Έκτακτα κέρδη κατά κύριο λόγο θα αποταμιεύονταν. Αντίστοιχα και οι φορολογικές ελαφρύνσεις, καθώς οι ορθολογικοί καταναλωτές θα προεξοφλούσαν μελλοντικές φορολογικές αυξήσεις για την ισοσκέλιση των δημοσίων εσόδων. Άλλες σημαντικές συνεισφορές περιλαμβάνουν την κριτική του στην καμπύλη Φίλιπς και στη θεωρία του φυσικού ποσοστού ανεργίας (1968). Αυτή η κριτική συνέδεσε το όνομα του, μαζί με αυτό του Έντμουντ Φελπς, με την επίγνωση ότι οι πληθωριστικές πολιτικές δεν μπορούν μόνιμα να μειώσουν την ανεργία. Μπορεί η ανεργία προσωρινά να υποχωρήσει αν ο πληθωρισμός δεν είναι δομικός, αλλά μακροπρόθεσμα το επίπεδο της απασχόλησης θα καθοριστεί από τις τριβές και τις ατέλειες της αγοράς εργασίας.

Το δοκίμιο του Φρίντμαν «Η Μεθοδολογία των Θετικών Οικονομικών» (The Methodology of Positive Economics, 1953) προσέφερε το επιστημολογικό πλαίσιο για τις δικές του κατοπινές έρευνες και σε κάποιο βαθμό και σε αυτές της Σχολής του Σικάγου. Σε αυτό υποστήριξε πως η οικονομική ως επιστήμη θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από αξιολογικές κρίσεις για να είναι αντικειμενική. Επιπλέον, μια χρήσιμη οικονομική θεωρία θα πρέπει να κρίνεται όχι από την περιγραφικό της ρεαλισμό αλλά από την απλότητα και την αποτελεσματικότητά της ως μηχανισμός πρόβλεψης. Αυτό σημαίνει ότι οι μελετητές οφείλουν να μετρούν την ακρίβεια των προβλέψεών της, αντί την «ορθότητα των συμπερασμάτων» της. Το επιχείρημά του αυτό ήταν μέρος ενός ατέρμονου διαλόγου ανάμεσα σε στατιστικολόγους όπως οι Τζερζι Νόιμαν, Λέοναρντ Σαβατζ και Ρόναλντ Φίσερ^[67].

Στατιστική

Μια από τις διασημότερες συνεισφορές του στην στατιστική είναι η διαδοχική δειγματοληψία. Ο Φρίντμαν έκανε στατιστική εργασία στο τμήμα Πολεμικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Ο ίδιος κι οι συνεργάτες του επινόησαν μια δειγματοληπτική τεχνική, η οποία έμελλε να καταστεί, σύμφωνα με το The New Palgrave Dictionary of Economics, «η τυπική ανάλυση της επιθεώρησης ποιοτικού ελέγχου». Το ίδιο λεξικό προσθέτει: «Όπως με πολλές από τις συνεισφορές του Φρίντμαν, εκ των υστέρων μοιάζει εξαιρετικά απλό και προφανές το να εφαρμόσεις βασικές οικονομικές ιδέες στον ποιοτικό έλεγχο, αυτό όμως είναι ένα δείγμα της ιδιοφυΐας του^[68]».

Πολιτικές θέσεις

Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Federal Reserve)

Ο Φρίντμαν πίστευε πως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έπρεπε να καταργηθεί^[69], αλλά αν η ροή του χρήματος έπρεπε να ελέγχεται κεντρικά (όπως συμβαίνει με το σύστημα της Ομοσπονδιακής Τράπεζας) ο προτιμότερος τρόπος για να γίνεται αυτό θα ήταν μέσω ενός μηχανικού συστήματος το οποίο θα αύξανε την ποσότητα του χρήματος με σταθερή ροή. Εν τούτοις, αντί για την ανάμιξη της κυβέρνησης στα πάντα, ήταν ανοικτός σε ένα μη–κυβερνητικό πρότυπο βασιζόμενο πραγματικά στον χρυσό, όπου το χρήμα θα παράγεται από την ιδιωτική αγορά: «Ένα πρότυπο βασιζόμενο πραγματικά στον χρυσό είναι πλήρως συμβατό με τις (κλασικές) φιλελεύθερες αρχές και εγώ είμαι απολύτως υπέρ εκείνων των μέτρων που θα προάγουν την ανάπτυξή του». Παρ’ όλα αυτά πρόσθεσε την ακόλουθη προειδοποίηση, «Επιτρέψτε μου να τονίσω ότι αυτή η επισήμανση δεν αποτελεί έκκληση για την επιστροφή σε ένα πρότυπο χρυσού... Θεωρώ ότι η επιστροφή στο πρότυπο χρυσού δεν είναι ούτε επιθυμητή, ούτε εφικτή – με μόνη εξαίρεση ότι μπορεί να καταστεί εφικτή μόνο αν οι καταστροφικές προβλέψεις περί υπερπληθωρισμού υπό το ισχύον σύστημα αποδειχθούν ορθές»^[70]. Είπε ότι ο λόγος για τον οποίο κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό οφείλεται στο ότι «δεν υπάρχει καμία κυβέρνηση στον κόσμο η οποία θα ήθελε να παραδώσει τον έλεγχο της εσωτερικής νομισματικής της πολιτικής». Παρ’ όλα αυτά, αυτό θα μπορούσε να γίνει αν «μπορούσε να δημιουργηθεί ένας κόσμος στον οποίο ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης θα αντιστοιχούσε στο 10% του εθνικού εισοδήματος, στον οποίο η οικονομία laissez-faire θα κυριαρχούσε, στον οποίοι οι κυβερνήσεις δεν θα αναμιγνύονταν με τις οικονομικές δραστηριότητες και στον οποίο οι πολιτικές απασχόλησης θα είχαν πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων...^[70]».

Θεωρείται ότι ο Φρίντμαν έβλεπε με συμπάθεια την ελεύθερη τραπεζική^[71].

Ήταν επικριτικός όσον αφορά στην επιρροή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας στο επάγγελμα του οικονομολόγου. Σε επιστολή του, το 1993, προς τον καθηγητή οικονομικών του Πανεπιστημίου του Τέξας και πρώην ερευνητή της Επιτροπής Οικονομικών Υπηρεσιών της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, Robert Auerbach, ο Φρίντμαν έγραφε:

Δεν μπορώ να διαφωνήσω μαζί σας ως προς το ότι να διαθέτει κανείς περί τους 500 οικονομολόγους δεν είναι καθόλου υγιές. Όπως αναφέρετε, δεν συμβάλλει στην ανεξάρτητη και αντικειμενική έρευνα. Εσείς και εγώ γνωρίζουμε ότι το υλικό το οποίο εκδόθηκε έχει λογοκριθεί. Εξίσου σημαντικό είναι και το ότι η θέση των οικονομολόγων στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα επέδρασε στο είδος της έρευνας την οποία διεξάγουν, κατευθύνοντάς την προς μη αμφιλεγόμενες τεχνικές δημοσιεύσεις επί των μεθόδων, εν αντιθέσει με ουσιαστικές δημοσιεύσεις επί των πολιτικών και των αποτελεσμάτων^[72].

Σχολική επιλογή

Σε άρθρο του που δημοσίευσε το 1955 με τίτλο «Ο ρόλος του κράτους στην εκπαίδευση» ο Φρίντμαν πρότεινε ένα συμπληρωματικό σύστημα προς τα σχολεία που λειτουργούνται από το κράτος με σχολεία που λειτουργούνται από ιδιώτες, αλλά χρηματοδοτούνται από το κράτος διαμέσου ενός συστήματος σχολικών κουπονιών^[73]. Μεταρρυθμίσεις παρόμοιες με αυτές που είχαν προταθεί στο άρθρο εφαρμόσθηκαν, για παράδειγμα, στη Χιλή το 1981 και στη Σουηδία το 1992^[74]. Το 1996 ο Φρίντμαν, μαζί με τη σύζυγό του, συνέστησαν το Ίδρυμα για τη Σχολική Επιλογή, για να υποστηρίξουν τη σχολική επιλογή και τα κουπόνια.

Υποχρεωτική στράτευση

Ο Φρίντμαν ήταν βασικός υποστηρικτής ενός εθελοντικού στρατού, δηλώνοντας ότι η υποχρεωτική στράτευση δεν ήταν συμβατή με μια ελεύθερη κοινωνία^[75][76]. Στο έργο του «Καπιταλισμός και Ελευθερία» υποστήριξε ότι η υποχρεωτική στρατολόγηση είναι άνιση και αυθαίρετη και εμποδίζει τους νέους άνδρες να διαμορφώσουν τη ζωή τους όπως θέλουν^[77]. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας Νίξον ήταν επικεφαλής της επιτροπής που είχε αποστολή να ερευνήσει τη μετατροπή σε ένα σώμα ενόπλων δυνάμεων αποτελούμενο από εθελοντές/ επαγγελματίες. Αργότερα δήλωνε ότι ο ρόλος του στην κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το επίτευγμα, για το οποίο ήταν πιο υπερήφανος^[27]. Ο Φρίντμαν πίστευε, ωστόσο, ότι ένα κράτος μπορούσε να υποχρεώσει τους πολίτες του σε στρατιωτική εκπαίδευση, ώστε να είναι έφεδροι για την περίπτωση πολέμου^[77].

Εξωτερική πολιτική

Ο βιογράφος Λάρυ Έμπενσταϊν παρατήρησε μια στροφή, προϊόντος του χρόνου, στις απόψεις του Φρίντμαν από την υποστήριξη μιας περισσότερο επεμβατικής προς μια πιο προσεκτική εξωτερική πολιτική^[78]. Υποστήριξε την ανάμειξη των ΗΠΑ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αρχικά υποστήριξε μια σκληρή γραμμή κατά του κομμουνισμού, αλλά η στάση του μετριάσθηκε, όσο περνούσε ο χρόνος^[78]. Αντιτάχθηκε στον Πόλεμο του Κόλπου και τον Πόλεμο του Ιράκ^[78]. Σε μια συνέντευξή του, την Άνοιξη του 2006, ο Φρίντμαν είπε ότι το κύρος των ΗΠΑ στον κόσμο είχε πληγεί από τον πόλεμο του Ιράκ, αλλά ότι θα μπορούσε να ανακτηθεί, εάν το Ιράκ κατέληγε να γίνει ένα ειρηνικό ανεξάρτητο κράτος^[79].

Φιλελευθερισμός και Ρεπουμπλικανικό Κόμμα

Ο Φρίντμαν συνεργάστηκε από το 1981 ως μέλος του Συμβουλίου Οικονομικής Πολιτικής με τον πρόεδρο Ρήγκαν. Το 1988 του απονεμήθηκε το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας (Presidential Medal of Freedom) και το Εθνικό Μετάλλιο της Επιστήμης (National Medal of Science). Ισχυρίστηκε ότι φιλοσοφικά ήταν φιλελεύθερος (ελευθεριακός) αλλά ήταν μέλος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος για λόγους «σκοπιμότητας» (Είμαι φιλελεύθερος με μικρό «φ» και Ρεπουμπλικάνος με κεφαλαίο «Ρ». Και είμαι Ρεπουμπλικάνος με κεφαλαίο «Ρ» για λόγους σκοπιμότητας, όχι για λόγους αρχής). Όμως, είπε, «νομίζω ότι ο όρος Κλασικός Φιλελεύθερος μπορεί να μου αποδοθεί εξίσου εύκολα. Δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα πως με αποκαλούν. Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο να κάνω τους ανθρώπους να σκέφτονται τις ιδέες παρά το πρόσωπο»^[80].

Δημόσια αγαθά και μονοπώλια

Ο Φρίντμαν υποστήριζε την κρατική παροχή κάποιων δημοσίων αγαθών που οι ιδιωτικές εταιρίες δεν θεωρούνται ικανές να παρέχουν. Ωστόσο, θεωρούσε ότι πολλές από τις υπηρεσίες που παρείχε το κράτος μπορούσαν να παρέχονται πολύ καλύτερα από τον ιδιωτικό τομέα. Πάνω απ’όλα πίστευε ότι αν κάποια αγαθά παράγονται από το κράτος, αυτό δεν θα έπρεπε να συνεπάγεται νομικό μονοπώλιο, δεν θα έπρεπε δηλαδή ο ανταγωνισμός από τον ιδιωτικό τομέα να απαγορεύεται. Για παράδειγμα γράφει:

Δεν υπάρχει κανένας τρόπος με τον οποίο μπορείς να δικαιολογήσεις το δημόσιο μονοπώλιο στα ταχυδρομεία. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η μεταφορά γραμμάτων είναι ένα τεχνικό μονοπώλιο και ότι ένα κρατικό μονοπώλιο είναι το μη χείρον. Εντός αυτού του πλαισίου, κάποιος θα μπορούσε ίσως να δικαιολογήσει την ύπαρξη κρατικού ταχυδρομείου, αλλά όχι τον παρόντα νόμο που καθιστά παράνομη για οποιονδήποτε άλλο τη μεταφορά γραμμάτων. Αν η διανομή γραμμάτων είναι ένα τεχνικό μονοπώλιο, κανείς άλλος δεν θα πετύχει ανταγωνιζόμενος το κράτος. Αν δεν είναι, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση θα έπρεπε να αναμειγνύεται. Ο μόνος τρόπος να το μάθουμε είναι να αφήσουμε άλλους ανθρώπους να δοκιμάσουν ελεύθερα -Μίλτον Φρίνμαν & Ρόουζ Ντ., Καπιταλισμός και Ελευθερία (Capitalism and Freedom, University of Chicago Press 1092, 29)

Κοινωνική ασφάλιση, προγράμματα πρόνοιας και αρνητικός φόρος εισοδήματος

Μετά το 1960 ο Φρίντμαν επιτέθηκε από φιλελεύθερη σκοπιά στην Κοινωνική Ασφάλιση υποστηρίζοντας ότι είχε προκαλέσει την εξάρτηση των πολιτών από το κράτος^[81].

Ο Φρίντμαν πρότεινε την αντικατάσταση του υπάρχοντος Αμερικανικού προνοιακού συστήματος από έναν αρνητικό φόρο εισοδήματος, ένα προοδευτικό σύστημα φορολόγησης στο οποίο οι φτωχοί θα λαμβάνουν ένα βασικό εισόδημα διαβίωσης από το κράτος^[82]. Σύμφωνα με τους New York Times, οι απόψεις του Φρίντμαν ως προς αυτό το ζήτημα βασίζονταν στην πεποίθηση ότι αν και οι «δυνάμεις της αγοράς...επιτυγχάνουν εκπληκτικά πράγματα, δεν μπορούν να διασφαλίσουν ότι η διανομή του εισοδήματος θα επιτρέπει σε όλους του πολίτες να καλύψουν τις βασικές οικονομικές τους ανάγκες»^[82].

Πολιτική για τα ναρκωτικά

Ο Φρίντμαν υποστήριξε επίσης ελευθεριακές πολιτικές, όπως την νομιμοποίηση των ναρκωτικών και της πορνείας. Κατά τη διάρκεια του 2005, ο Φρίντμαν και περισσότεροι από 500 άλλοι οικονομολόγοι υποστήριξαν τις συζητήσεις σχετικά με τα οικονομικά οφέλη από τη νομιμοποίηση της μαριχουάνας^[83].

Δικαιώματα ΛΟΑΤ

Ο Φρίντμαν ήταν επίσης υποστηρικτής των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων^[84][85]. Συγκεκριμένα υποστήριξε τον γάμο των ατόμων του ιδίου φύλου, λέγοντας για το θέμα, «δεν πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχει οποιαδήποτε διάκριση εις βάρος των ομοφυλόφιλων»^[85].

Οικονομική ελευθερία

Ο Μάικλ Γουόκερ του Ινστιτούτου Φρέιζερ και ο Φρίντμαν φιλοξένησαν μια σειρά από συνέδρια από το 1986 έως το 1994. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί ένας σαφής ορισμός της οικονομικής ελευθερίας και μια μέθοδος για τη μέτρησή της. Τελικά, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πρώτη έκθεση για την παγκόσμια οικονομική ελευθερία, «Η παγκόσμια οικονομική ελευθερία» (Economic Freedom in the World[1]). Αυτή η ετήσια έκθεση παρουσιάζει από τότε στοιχεία για πολυάριθμές μελέτες αξιολόγησης και έχει επηρεάσει την πολιτική σε διάφορα κράτη.

Μαζί με 16 άλλους διακεκριμένους οικονομολόγους αντιτάχθηκε στον νόμο περί επέκτασης των πνευματικών δικαιωμάτων (Copyright Term Extension Act) και κατέθεσε υπόμνημα στην υπόθεση Eldred v. Ashcroft.

Ο Φρίντμαν υποστήριξε την ισχυρότερη νομική (συνταγματική) προστασία των οικονομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, προκειμένου να προωθηθεί περαιτέρω η βιομηχανική-εμπορική ανάπτυξη και ευημερία και να στηριχθεί η δημοκρατία, η ελευθερία και το κράτος δικαίου γενικότερα στην κοινωνία^[86].

Διακρίσεις, αναγνώριση και επιρροή

Ο Τζωρτζ Νας, ένας από τους σημαντικούς ιστορικούς του αμερικανικού συντηρητικού κινήματος, είπε ότι από «το τέλος της δεκαετίας του '60, θεωρούνταν ως ο πιο αξιόλογος και εμβληματικός συντηρητικός ακαδημαϊκός στην χώρα, και ένας από τους ελάχιστους που τύγχαναν διεθνούς αναγνώρισης^[87]». Ο Φρίντμαν επέτρεψε στη φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης Cato Institute τη χρήση του ονόματός του για το διετές Βραβείο Μίλτον Φρίντμαν για την Προώθηση της Ελευθερίας από το 2001. Τέτοια βραβεία έλαβαν ο εκλιπών Βρετανός οικονομολόγος Πήτερ Μπάουερ το 2002, ο Περουβιανός οικονομολόγος Χερνάντο ντε Σότο το 2004, ο τ. Πρωθυπουργός της Εσθονίας, Μαρτ Λάαρ, το 2006, και ένας νεαρός φοιτητής από τη Βενεζουέλα, ο Γιον Γκοϊκοϊτσέα, το 2008. Η γυναίκα του, Ρόουζ, αδερφή του Άαρον Ντιρέκτορ, με την οποία ίδρυσε το «Ίδρυμα Φρίντμαν για την Εκπαιδευτική Επιλογή», υπηρέτησε στην επιτροπή διεθνών υποψηφιοτήτων για το βραβείο Φρίντμαν^[88][89]. Επίσης, ο Φρίντμαν ήταν αποδέκτης και του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας.

Μετά τον θάνατο του Φρίντμαν, ο πρόεδρος του Χάρβαρντ, Λόρενς Σάμερς, απόκαλεσε τον Φρίντμαν ως τον «Μεγάλο Απελευθερωτή» λέγοντας «...κάθε τίμιος δημοκρατικός θα παραδεχτεί ότι όλοι μας είμαστε Φριντμανικοί». Επίσης, είπε ότι η μεγάλη και λαοφιλής προσφορά του Φρίντμαν ήταν ότι «έπεισε τους ανθρώπους για την αναγκαιότητα της λειτουργίας των ελεύθερων αγορών^[90].

Το 2013 ο Στήβεν Μουρ, μέλος της συντακτικής ομάδας της Wall Street Journal, είπε: «Το να μνημονεύεις τον πιο σεβαστό προασπιστή των οικονομικών της ελεύθερης αγοράς από την εποχή του Άνταμ Σμιθ έχει αρχίσει να μοιάζει με το να μνημονεύεις τη Βίβλο». Και πρόσθεσε: «υπάρχουν περιπτώσεις όπου βγαίνουν πολλαπλές και αλληλοσυγκρουόμενες ερμηνείες^[91]».

Χονγκ Κονγκ

Ο Φρίντμαν είπε κάποτε: «Αν θες να δεις τον καπιταλισμό σε δράση, πήγαινε στο Χονγκ Κονγκ»^[92]. Το 1990 έγραψε ότι η οικονομία του Χονγκ Κονγκ ήταν κατά πάσα πιθανότητα το καλύτερο παράδειγμα της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς^[93].

Ένα μήνα πριν τον θάνατό του έγραψε στην Wall Street Journal το άρθρο «Χονγκ Κονγκ Λάθος - Τι θα έλεγε ο Κόπερθγουάιτ;», ασκώντας κριτική στον Ντόλαντ Τσανγκ, τον επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας του Χονγκ Κονγκ, για την εγκατάλειψη του δόγματος της «θετικής μη-παρεμβατικότητας^[94]». Ο Τσανγκ αργότερα δήλωσε ότι απλώς μετέτρεψε το σλόγκαν της θετικής μη-παρεμβατικότητας σε «μεγάλες αγορές, μικρό κράτος», όπου το μικρό κράτος ορίζεται ως μικρότερο του 20% του ΑΕΠ. Κατά τη διάρκεια μιας αντιλογίας μεταξύ του Τσανγκ και του αντιπάλου του, Άλαν Λιονγκ, πριν τις εκλογές του 2007, ο Λιονγκ αναφέρθηκε στην αντιπαράθεση και αστειευόμενος κατηγόρησε τον Τσανγκ ότι εκνεύρισε τον Φρίντμαν μέχρι θανάτου.

Χιλή

Το 1975, δύο χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα που έφερε τον στρατιωτικό δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ στην εξουσία και κατέλυσε την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αγιέντε, η οικονομία της Χιλής βίωσε μια πολύ έντονη κρίση. Ο Φρίντμαν και ο Άρνολντ Χάρμπεργκερ αποδέχθηκαν μια πρόσκληση από ένα ιδιωτικό χιλιανό ίδρυμα να επισκεφθούν τη Χιλή και να μιλήσουν για τις αρχές της οικονομικής ελευθερίας^[95]. Πέρασε επτά ημέρες στη Χιλή δίνοντας μια σειρά διαλέξεων στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Χιλής και στο (Εθνικό) Πανεπιστήμιο της Χιλής. Μία από τις διαλέξεις είχε τον τίτλο «Η εύθραυστη ελευθερία» και, σύμφωνα με τον Φρίντμαν, «είχε ως αντικείμενο ακριβώς την απειλή της ελευθερίας από ένα συγκεντρωτικό στρατιωτικό καθεστώς»^[96].

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του ο Φρίντμαν συναντήθηκε με τον Πινοσέτ, ο οποίος του ζήτησε «τη γνώμη του για την οικονομική κατάσταση στη Χιλή και πολιτικές επιλογές».

Στις 21 Απριλίου 1975, σε μία επιστολή προς τον Πινοσέτ που ο Φρίντμαν έγραψε, ανταποκρινόμενος στο αίτημά του, ο Φρίντμαν θεωρούσε ότι «τα βασικά οικονομικά προβλήματα της Χιλής είναι ξεκάθαρα … ο πληθωρισμός και η προώθηση μιας υγιούς κοινωνικής οικονομίας της αγοράς»^[97]. Δήλωσε ότι «Υπάρχει μόνο ένας τρόπος, για να μηδενισθεί ο πληθωρισμός: με τη δραστική μείωση του ρυθμού αύξησης της ποσότητας του χρήματος ...» και ότι «η μείωση των κρατικών δαπανών είναι κατά πολύ ο πιο επιθυμητός τρόπος για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, επειδή … ενδυναμώνει τον ιδιωτικό τομέα και με τον τρόπο αυτό θέτει τα θεμέλια για υγιή οικονομική ανάπτυξη»^[97]. Ως προς το πόσο γρήγορα πρέπει να μηδενισθεί ο πληθωρισμός, ο Φρίντμαν ένιωθε ότι «για τη Χιλή, όπου ο πληθωρισμός καλπάζει με 10-20% το μήνα … η σταδιακή μείωση δεν είναι εφικτή. Θα χρειαζόταν μια τόσο επώδυνη εγχείρηση, που θα διαρκούσε τόσο πολύ, που ο ασθενής δεν θα επιβίωνε». Επιλέγοντας «μια βραχεία περίοδο υψηλότερης ανεργίας ...» ήταν το λιγότερο κακό ... και ότι «η εμπειρία της Γερμανίας, … της Βραζιλίας …, της μετα-πολεμικής προσαρμογής στις ΗΠΑ … όλες συνηγορούν υπέρ μιας θεραπείας σοκ». Στην επιστολή του ο Φρίντμαν πρότεινε να εφαρμοσθεί η θεραπεία σοκ μαζί με «... ένα πακέτο που θα εξουδετέρωνε την έκπληξη και θα ανακούφιζε τις περιπτώσεις έντονης δυστυχίας» και «... για να είμαι πιο συγκεκριμένος, ας διαγράψω τα περιεχόμενα μιας πρότασης πακέτου … που μπορεί να είναι ενδεικτικό», παρ' όλο που οι γνώσεις του για τη Χιλή ήσαν «πολύ περιορισμένες, για να μπορεί να είναι ακριβής ή πλήρης». Διαμόρφωσε ένα κατάλογο οκτώ νομισματικών και δημοσιονομικών μέτρων, που αποτέλεσαν την «ενδεικτική πρόταση», που περιελάμβαναν «την απομάκρυνση όσο περισσότερων εμποδίων γινόταν, τα οποία εμπόδισαν την αγορά. Για παράδειγμα, να ανασταλεί … η ισχύς του παρόντος νόμου κατά των απολύσεων εργαζομένων». Κλείνοντας, υποστήριξε ότι «Ένα τέτοιο πρόγραμμα σοκ θα μπορούσε να εκμηδενίσει τον πληθωρισμό σε μήνες». Στην επιστολή του υποστήριζε ότι η μείωση των δαπανών για να μειωθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα θα οδηγούσε σε μικρότερη μεταβατική ανεργία από την αύξηση των φόρων.

Ο Σέρχιο ντε Κάστρο, χιλιανός απόφοιτος της Σχολής του Σικάγου, έγινε Υπουργός Οικονομικών της Χιλής το 1975. Κατά τη διάρκεια της εξαετούς θητείας του οι ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν, τέθηκαν περιορισμοί στις απεργίες και τα εργατικά συνδικάτα και το ΑΕΠ αυξανόταν κάθε χρόνο.^[98] Ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών δημιουργήθηκε ανάμεσα στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Χιλής και το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Πολλοί άλλοι απόφοιτοι της Σχολής του Σικάγου τοποθετήθηκαν σε κυβερνητικές θέσεις τα χρόνια του Πινοσέτ και μετά – άλλοι δίδαξαν το οικονομικό της δόγμα σε χιλιανά πανεπιστήμια. Όλοι αυτοί έγιναν γνωστοί ως «τα Παιδιά του Σικάγου».^[99]

Ο Φρίντμαν δεν άσκησε κριτική στη δικτατορία του Πινοσέτ εκείνο τον καιρό, ούτε στις δολοφονίες, τις παράνομες φυλακίσεις, τα βασανιστήρια ή άλλες παραβιάσεις που ήσαν ήδη ευρέως γνωστές τότε.^[100] Το 1976 ο Φρίντμαν υπερασπίσθηκε την ανεπίσημη θέση συμβούλου που κατείχε λέγοντας: «Δεν θεωρώ ότι είναι κακό ένας οικονομολόγος να παρέχει τεχνικές οικονομικές συμβουλές στη χιλιανή κυβέρνηση, όπως και δεν θα θεωρούσα ότι είναι κακό για ένα γιατρό να παρέχει τεχνικές ιατρικές συμβουλές στη χιλιανή κυβέρνηση για να βοηθήσει να νικηθεί μια επιδημία».^[101]

Ο Φρίντμαν υπερασπίσθηκε τις δραστηριότητές του στη Χιλή με το επιχείρημα ότι, κατά τη γνώμη του, η υιοθέτηση πολιτικών της ελεύθερης οικονομίας δεν βελτίωσε απλώς την οικονομική κατάσταση στη Χιλή, αλλά επίσης συνέβαλε στη βελτίωση του καθεστώτος του Πινοσέτ, αλλά και στην τελική μετάβαση σε δημοκρατική διακυβέρνηση κατά τη δεκαετία του 1990. Η ιδέα αυτή περιλαμβάνεται στον «Καπιταλισμό και Ελευθερία», όπου διακήρυξε ότι η οικονομική ελευθερία δεν είναι μόνο επιθυμητή καθ' αυτήν, αλλά επίσης αναγκαία συνθήκη για την πολιτική ελευθερία. Στο ντοκυμανταίρ του 1980 «Ελεύθερος να επιλέξεις» (Free to Choose) είπε τα παρακάτω: «Η Χιλή δεν είναι ένα σύστημα πολιτικής ελευθερίας και δεν εγκρίνω το σύστημα. Όμως οι άνθρωποι εκεί είναι περισσότερο ελεύθεροι από τους ανθρώπους σε κομμουνιστικές κοινωνίες, επειδή το κράτος έχει μικρότερο ρόλο … Οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων τα τελευταία χρόνια βελτιώνονται και δεν χειροτερεύουν. Θα ήταν ακόμη καλύτερο να ξεφορτωθούν τη χούντα και να μπορούν να έχουν ένα ελεύθερο δημοκρατικό καθεστώς^[102][103]. Το 1984 ο Φρίντμαν δήλωσε ότι «ποτέ δεν παρέλειψε να ασκήσει κριτική στο πολιτικό σύστημα της Χιλής»^[96]. Το 1991 είπε: «Δεν έχω τίποτε θετικό να πω για το πολιτικό καθεστώς που επέβαλε ο Πινοσέτ. Ήταν ένα απαίσιο πολιτικό καθεστώς. Το πραγματικό θαύμα στη Χιλή ήταν ότι πόσο καλά τα πήγε οικονομικά – το πραγματικό θαύμα στη Χιλή ήταν ότι μια στρατιωτική δικτατορία ήταν πρόθυμη να παραβεί τις αρχές της και να υποστηρίξει ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς σχεδιασμένο από πεπεισμένους υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς. […] Στη Χιλή η τάση για πολιτική ελευθερία, που προκλήθηκε από την οικονομική ελευθερία και την οικονομική επιτυχία που αυτή προκάλεσε, τελικώς κατέληξε σε ένα δημοψήφισμα που εισήγαγε την πολιτική δημοκρατία. Τώρα, επιτέλους, η Χιλή έχει και τα τρία: πολιτική ελευθερία, ανθρώπινη ελευθερία και οικονομική ελευθερία. Η Χιλή θα εξακολουθήσει να είναι ένα ενδιαφέρον πείραμα για να παρατηρούμε να δούμε εάν θα μπορέσει να διατηρήσει και τα τρία ή εάν, τώρα που έχει πολιτική ελευθερία, η πολιτική αυτή ελευθερία θα χρησιμοποιηθεί για να καταστρέψει ή να μειώσει την οικονομική ελευθερία»^[104]. Τόνισε ότι οι διαλέξεις που έδωσε στη Χιλή είχαν το ίδιο περιεχόμενο με τις διαλέξεις που έδωσε αργότερα στην Κίνα και σε άλλα σοσιαλιστικά κράτη^[105].

Στο ντοκυμανταίρ του PBS του 2000 «Κατακτώντας Κορυφές» (Commanding Heights, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο) ο Φρίντμαν συνέχισε να υποστηρίζει ότι «οι ελεύθερες αγορές επρόκειτο να υποσκάψουν τον πολιτικό συγκεντρωτισμό και τον πολιτικό έλεγχο [του Πινοσέτ]^[106][107]» και ότι η κριτική για το ρόλο του στη Χιλή παρέβλεψε το βασικό του ισχυρισμό, ότι πιο ελεύθερες αγορές οδηγούσαν σε πιο ελεύθερους λαούς και ότι η ανελεύθερη οικονομία της Χιλής ήταν αυτή που είχε προκαλέσει τη στρατιωτική διακυβέρνηση. Ο Φρίντμαν ισχυρίσθηκε ότι η οικονομική φιλελευθεροποίηση που υποστήριζε προκάλεσε το τέλος της στρατιωτικής διακυβέρνησης και έφερε την ελευθερία στη Χιλή^[108].

Ισλανδία

Ο Φρίντμαν επισκέφθηκε την Ισλανδία το φθινόπωρο του 1984, συναντήθηκε με σημαντικούς Ισλανδούς και έδωσε μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας σχετικά με την «τυραννία του στάτους κβο». Συμμετείχε σε μια ζωντανή τηλεοπτική συζήτηση την 31η Αυγούστου του 1984 με σοσιαλιστές διανοούμενους, συμπεριλαμβανομένου του Όλαφουρ Ράγκναρ Γκρίμσον, ο οποίος αργότερα εκλέχτηκε πρόεδρος της Ισλανδίας^[109]. Όταν παραπονέθηκαν ότι επιβλήθηκε χρέωση για την διάλεξη του στο Πανεπιστήμιο και ότι, μέχρι τώρα, οι διαλέξεις από επισκέπτες καθηγητές ήταν δωρεάν, ο Φρίντμαν απάντησε ότι οι προηγούμενες διαλέξεις δεν ήταν δωρεάν, με τη λογική έννοια ότι οι διαλέξεις έχουν κάποιο σχετικό κόστος. Αυτό που έχει σημασία είναι το αν οι συμμετέχοντες ή μη συμμετέχοντες καλύπτουν αυτά τα έξοδα. Ο Φρίντμαν πίστευε ότι ήταν δικαιότερο μόνο όσοι παρακολούθησαν τη διάλεξη να πληρώσουν. Σε αυτή τη συζήτηση ο Φρίντμαν ανέφερε, επίσης, ότι ο ίδιος δεν είχε λάβει καθόλου χρήματα για την διάλεξη.

Εσθονία

Παρά το γεγονός ότι ο Φρίντμαν δεν επισκέφθηκε ποτέ την Εσθονία, το βιβλίο του «Ελεύθερος να επιλέξεις» άσκησε μεγάλη επιρροή στη συνέχεια για τον Μαρτ Λάαρ, τον 32χρονο πρωθυπουργό αυτής της χώρας, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν το μόνο βιβλίο για την οικονομία που είχε διαβάσει πριν από την ανάληψη των καθηκόντων του. Οι μεταρρυθμίσεις του Λάαρ είναι αυτές που συχνά πιστώνονται την μετατροπή της Εσθονίας από μια εξαθλιωμένη Σοβιετική Δημοκρατία στον «Τίγρη της Βαλτικής». Ένα πρωταρχικό στοιχείο του προγράμματος του Μαρτ Λάαρ ήταν εισαγωγή του «επίπεδου φόρου» (flat tax). Ο Μαρτ Λάαρ κέρδισε το βραβείο «Milton Friedman» το 2006 για την Προώθηση της Ελευθερίας, το οποίο απονέμεται από το Ινστιτούτο Cato^[110].

Ηνωμένο Βασίλειο

Μετά το 1950, ο Φρίντμαν ήταν συχνά προσκεκλημένος να δώσει διαλέξεις στην Μεγάλη Βρετανία, και από τη δεκαετία του 1970 οι ιδέες του είχαν κερδίσει ιδιαίτερη προσοχή σε συντηρητικούς κύκλους. Για παράδειγμα, ήταν τακτικός ομιλητής στο Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων (IEA), μια φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης. Η συντηρητική πολιτικός Μάργκαρετ Θάτσερ παρακολουθούσε στενά τα προγράμματα του IEA και τις ιδέες του και συναντήθηκε με τον Φρίντμαν εκεί το 1978. Επίσης επηρέασε έντονα τον Keith Joseph, ο οποίος έγινε ο ανώτερος σύμβουλος της Θάτσερ για οικονομικές υποθέσεις, καθώς και τους Alan Walters και Patrick Minford, δύο άλλους βασικούς συμβούλους. Σημαντικές εφημερίδες, συμπεριλαμβανομένων των Daily Telegraph, The Times και The Financial Times διέδιδαν τις μονεταριστικές ιδέες του Φρίντμαν σε Βρετανούς υψηλής επιρροής. Οι ιδέες του Φρίντμαν επηρέασαν έντονα την Θάτσερ και τους συμμάχους της, όταν έγινε πρωθυπουργός το 1979^[111][112].

Κριτική

Ο οικονομέτρης Ντέηβιντ Χέντρυ άσκησε κριτική σε ένα μέρος του βιβλίου που έγραψαν το 1982 ο Φρίντμαν με την Άννα Σβαρτς με τίτλο «Νομισματικές τάσεις»^[113]. Όταν ρωτήθηκε σχετικώς σε μια συνέντευξη στην ισλανδική τηλεόραση το 1984, ο Φίντμαν είπε ότι η κριτική ίσχυε για ένα διαφορετικό πρόβλημα από αυτό που είχαν αντιμετωπίσει ο ίδιος με την Σβαρτς και δεν ήταν, για το λόγο αυτό, σχετική^[114] και επίσης επισήμανε ότι μέχρι τότε (το 1984) δεν υπήρχε ουσιαστική ομότιμη αξιολόγηση μεταξύ των οικονομετρών για το έργο του Χέντρυ^[115]. Το 2006 ο Χέντρυ δήλωσε ότι ο Φρίντμαν είχε διαπράξει «σοβαρά σφάλματα» εξαιτίας εσφαλμένης κατανόησης με αποτέλεσμα «ο λόγος που είχε αναφέρει για τη ζήτηση χρήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν υπερεκτιμηθεί κατά σχεδόν 100%» και είπε ότι, σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1991 με τον Νηλ Έρικσσον^[116], είχε καταρρίψει «σχεδόν οποιοδήποτε εμπειρικό ισχυρισμό … είχε προβληθεί για τη ζήτηση χρήματος στο Ηνωμένο Βασίλειο» από τον Φρίντμαν και την Σβαρτς^[117]. Μια μελέτη του 2004 επικαιροποίησε και επιβεβαίωσε την ορθότητα των ευρημάτων των Χέντρυ – Έρικσσον μέχρι το 2000^[118].

Πωλ Κρούγκμαν

Μετά το θάνατο του Φρίντμαν το 2006, ο κεϋνσιανός και τιμημένος με Νόμπελ Πωλ Κρούγκμαν επαίνεσε τον Φρίντμαν ως ένα «μεγάλο οικονομολόγο και σπουδαίο άντρα» και παραδέχθηκε τις πολλές, ευρέως αποδεκτές, συνεισφορές του στα εμπειρικά οικονομικά. Παρόλα ταύτα, ο Κρούγκμαν άσκησε κριτική στον Φρίντμαν, γράφοντας ότι «πολύ εύκολα ολίσθαινε στο να υποστηρίζει τόσο ότι οι αγορές πάντοτε λειτουργούν και ότι μόνον οι αγορές λειτουργούν. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρει κανείς περιπτώσεις, στις οποίες ο Φρίντμαν παραδεχόταν την πιθανότητα οι αγορές να κάνουν σφάλμα, ή όπου η κρατική παρέμβαση θα μπορούσε να υπηρετήσει ένα χρήσιμο σκοπό»^[119].

Δόγμα του Σοκ

Στο βιβλίο της «Το Δόγμα του Σοκ» η συγγραφέας και κοινωνική ακτιβίστρια Ναόμι Κλάιν κριτίκαρε τον οικονομικό φιλελευθερισμό του Φρίντμαν, ταυτίζοντάς τον με τις αρχές που οδήγησαν την οικονομική ανασυγκρότηση που ακολούθησε τα στρατιωτικά πραξικοπήματα σε χώρες όπως η Χιλή, η Αργεντινή, άλλες Λατινοαμερικανικές χώρες και η Ινδονησία. Βασιζόμενοι στις εκτιμήσεις τους ως προς την έκταση, στην οποία αυτά που η ίδια αποκαλεί «νεοφιλελεύθερες πολιτικές» οδήγησαν σε διαφορές στο εισόδημα και ανισότητα, τόσο η Κλάιν, όσο και ο Νόαμ Τσόμσκυ έχουν υποστηρίξει ότι ο κύριος ρόλος αυτού που αποκαλούν «νεοφιλελευθερισμό» ήταν ένα ιδεολογικό προκάλυμμα για τη συγκέντρωση κεφαλαίου από τις πολυεθνικές εταιρείες^[120]. Η συγγραφέας αποδίδει στον Φρίντμαν αυτό που ονομάζει «θεωρία του δόγματος του σοκ» ή «θεραπείας σοκ» που βασίζεται στην ιδέα ότι μια οικονομική κρίση ή ένα γεγονός καταστροφής ή πολέμου είναι η ευκαιρία για μεγάλες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις σε ένα κράτος. Η επιτυχία της πολιτικής αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι ο φόβος και οι ενοχές για τα αποτελέσματα της κρίσης ή της καταστροφής κάνει τους πολίτες ανεκτικούς και απαθείς σε επαναλαμβανόμενες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι κάτι χειρότερο έρχεται. Αρκετοί πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο συνέβη και στη Μεγάλη Βρετανία επί πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ με αφορμή τον πόλεμο στα Φώκλαντ, ενώ έτσι εξηγούν και την οικονομική κρίση στην Ελλάδα μετά το 2009.

Δικτατορία Πινοσέτ

Δες και σχετικό κεφάλαιο: Χιλή

Η απήχηση της Σχολής του Σικάγου στη συντηρητική πολιτική παράταξη έφτασε στο απόγειό της επί προεδρίας Ρόναλντ Ρήγκαν και πρωθυπουργίας Μάργκαρετ Θάτσερ^[121]. Οι αντιλήψεις δε αυτής της Σχολής εφαρμόστηκαν σε κάποιο βαθμό στη Χιλή, μετά την ανατροπή της εκλεγμένης σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αγιέντε και την επιβολή της δικτατορίας του Α. Πινοσέτ το 1973. Γι'αυτό το λόγο, ορισμένοι φτάνουν στο σημείο να ταυτίζουν «Τα παιδιά από το Σικάγου», όπως ονομάζουν τη Σχολή, με το δικτατορικό καθεστώς. Για παράδειγμα, ο χιλιανός οικονομολόγος Ορλάντο Λετελιέ υποστήριξε ότι η δικτατορία του Πινοσέτ κατέληξε σε καταπίεση, εξαιτίας της λαϊκής αντίθεσης προς τις πολιτικές της Σχολής του Σικάγου στη Χιλή.^[122]

Μετά από μια ομιλία του το 1991 για τη νομιμοποίηση των ναρκωτικών, ο Φρίντμαν απήντησε σε ένα ερώτημα για την ανάμειξή του με το καθεστώς του Πινοσέτ, λέγοντας ότι δεν ήταν ποτέ σύμβουλος του Πινοσέτ (πράγμα που επίσης ανέφερε στη συνέντευξή του στην Ισλανδία το 1984^[96]), αλλά ότι μια ομάδα φοιτητών του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου είχε αναμειχθεί στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Χιλής. Ο Φρίντμαν απέδωσε στις μεταρρυθμίσεις αυτές υψηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και την εγκατάσταση της δημοκρατίας που επήλθε, μετά από αυτές, στη Χιλή^[123][124].

Παραπομπές

 

• Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9  Απριλίου 2014.
• Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11903625k. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
• (Αγγλικά) SNAC. w6rf67mc. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
• «Milton Friedman, economist, dies aged 94». 16  Νοεμβρίου 2006.
• archive.org/details/openmind_ep494.
• www.legacy.com/obituaries/sfgate/obituary.aspx?pid=173292483.
• www.theguardian.com/business/2006/nov/16/usnews.internationalnews.
• www.nbcnews.com/id/wbna15750712.
• (Αγγλικά) Find A Grave. 16673483. Ανακτήθηκε στις 11  Ιανουαρίου 2022.
• «Pinochet - Thatcher's ally». 22  Οκτωβρίου 1998.
• «Brooklyn College Firsts: Marshall and Rhodes». 12  Δεκεμβρίου 1991.
• Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb11903625k. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
• Roger Wesley Hoerl: «Statistical Thinking and Methods in Quality Improvement: A Look to the Future». Statistical Thinking and Methods in Quality Improvement: A Look to the Future. 7  Ιουνίου 2010. σελ. 119-129.
• «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1976». (Αγγλικά) Ίδρυμα Νόμπελ. Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 5  Φεβρουαρίου 2021.
• www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam. Ανακτήθηκε στις 6  Απριλίου 2023.
• «Schmidt, Friedman, Cousteau, 8 Others Receive Honoraries at Commencement». Schmidt, Friedman, Cousteau, 8 Others Receive Honoraries at Commencement. 7  Ιουνίου 1979.
• (Αγγλικά) Scientific Legacy Database. Institute of Mathematical Statistics. imstat.org/scientific-legacy-database/. Ανακτήθηκε στις 16  Δεκεμβρίου 2022.
• «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1976». NobelPrize.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2021.
• «Milton Friedman on nobelprize.org». Nobel Prize. 1976. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Davis, William L, Bob Figgins, David Hedengren, και Daniel B. Klein. "Economic Professors' Favorite Economic Thinkers, Journals, and Blogs", Econ Journal Watch 8(2): 126–146, Μάιος 2011.
• «Milton Friedman, a giant among economists». The Economist. 23 Νοεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• «Milton Friedman». Commanding Heights. PBS. 1 Οκτωβρίου 2000. Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2011.
• «Milton Friedman—Economist as Public Intellectual». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2014.
• Mark Skousen (28 Φεβρουαρίου 2009). The Making of Modern Economics: The Lives and Ideas of the Great Thinkers. M.E. Sharpe. σελ. 407. ISBN 0-7656-2227-0.
• Μεταξύ των μακροοικονομολόγων, το «φυσικό» επίπεδο αντικαταστάθηκε σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό από το NAIRU του James Tobin, το επίπεδο της ανεργίας σε καθεστώς μη επιταχυνόμενου πληθωρισμού, το οποίο θεωρήθηκε ότι δημιουργεί λιγότερες συγχύσεις.
• Ο νομπελίστας οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν δήλωσε ότι «το 1968 σε ένα από τα πιο σημαντικά κατορθώματα των μεταπολεμικών οικονομικών, ο Φρίντμαν όχι μόνο απέδειξε γιατί τα προφανή συγκοινωνούντα δοχεία που ενσωμάτωνε η καμπύλη Φίλλιπς ήταν λάθος, αλλά προέβλεψε και την ανάδυση του συνδυασμού πληθωρισμού και υψηλής ανεργίας, αυτού που ονομάστηκε στασιμοπληθωρισμός» Paul Krugman, Peddling Prosperity: Economic Sense and Nonsense in an Age of Diminished Expectations (1995) σελ. 43 online
• Doherty, Brian (1 Ιουνίου 1995). «Best of Both Worlds». Reason Magazine. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2009.
• Milton Friedman (1912–2006)
• Bullock, Penn (17 Νοεμβρίου 2009). «Bernanke's Philosopher». Reason Magazine. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2010.
• "Capitalism and Friedman" (editorial), The Wall Street Journal 17 Νοεμβρίου 2006
• Βάτσλαβ Κλάους (29 Ιανουαρίου 2007). «Remarks at Milton Friedman Memorial Service». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2008.
• Johan Norberg, Defaming Milton Friedman: Naomi Klein's disastrous yet popular polemic against the great free market economist, Reason Magazine, Washington, D.C., Οκτ. 2008
• Friedman 1999, σελ. 506
• Who's who in American Jewry. 1980.
• Alan O. Ebenstein, Milton Friedman: a biography (2007) σελ. 10.
• Eamonn Butler, Milton Friedman (2011) ch 1
• Alan O. Ebenstein, Milton Friedman: a biography (2007) pp. 5–12
• «Milton Friedman and his start in economics». Young America's Foundation. Αύγουστος 2006. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2012.
• Ebenstein, Milton Friedman: a biography (2007) σελ. 13–30
• Feeney, Mark (16 Νοεμβρίου 2006). «Nobel laureate economist Milton Friedman dies at 94». The Boston Globe. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Μαρτίου 2007. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Friedman 1999, σελ. 59
• «Right from the Start? What Milton Friedman can teach progressives» (PDF). J. Bradford DeLong. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Bernanke 2004, σελ. 7
• Friedman 1999, σελ. 42
• Friedman 1999, σελίδες 84–85
• Milton Friedman· Rose D. Friedman (1999). Two Lucky People: Memoirs. University of Chicago Press. σελίδες 122–23. ISBN 9780226264158.
• Doherty, Brian (Ιουνίου 1995). «Best of Both Worlds». Reason. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουλίου 2010.
• «Milton Friedman Biography - Academy of Achievement». Achievement.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2014.
• Philip Mirowski (2002). Machine Dreams: Economics Becomes a Cyborg Science. Cambridge University Press. σελίδες 202–3. ISBN 9780521775267.
• CATO, "Letter from Washington," National Review, Σεπτέμβριος 19, 1980, τόμ. 32 τεύχος 19, σελ. 1119
• «Rose and Milton Friedman». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2014.
• Inventory of the Paul A. Samuelson Papers, 1933–2010 and undated | Finding Aids | Rubenstein Library
• «Milton Friedman: An enduring legacy». The Economist. 17 Νοεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Sullivan, Patricia (17 Νοεμβρίου 2006). «Economist Touted Laissez-Faire Policy». The Washington Post. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Milton Friedman – Biography | Cato Institute
• «Trustees». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2014.
• «Milton Friedman». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2014.
• Lanny Ebenstein, Milton Friedman Αρχειοθετήθηκε 2012-12-17 at Archive.is, Commentary, Μάιος 2007, σελ. 286.
• Asman, David (16 Νοεμβρίου 2006). «'Your World' Interview With Economist Milton Friedman». Fox News. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2011.
• Christie, Jim (16 Νοεμβρίου 2006). «Free market economist Milton Friedman dead at 94». Reuters. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Doherty, Brian (1 Ιουλίου 2009). «20,000 Nations Above the Sea; Is floating the last, best hope for liberty?». Reason Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-09-17. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2009.
• Optimum Quantity of Money. Aldine Publishing Company. 1969. σελ. 4.
• Friedman, Milton. Inflation: Causes and Consequences. New York: Asia Publishing House.
• «Milton Friedman: END THE FED». Themoneymasters.com. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2014.
• Friedman, Milton (1969). Memoirs of an Unregulated Economist. Aldine Publishing Company. σελ. 4.
• «Charlie Rose Show». 26 Δεκεμβρίου 2005.
• David Teira, "Milton Friedman, the Statistical Methodologist," History of Political Economy (2007) 39#3 σελ. 511–527,
• «The Life and Times of Milton Friedman – Remembering the 20th century's most influential libertarian». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2014.
• «Η πρώτη μου προτίμηση θα ήταν να καταργήσω την Federal Reserve» στο YouTube
• Richard M. Ebeling.Monetary Central Planning and the State, Κεφάλαιο 27: Milton Friedman's Second Thoughts on the Costs of Paper Money Αρχειοθετήθηκε 2012-11-14 στο Wayback Machine.
• http://www.cato.org/sites/cato.org/files/serials/files/cato-journal/2008/5/cj28n2-12.pdf
• Ryan Grim (7 Σεπτεμβρίου 2009) Priceless: How The Federal Reserve Bought The Economics Profession, Huffington Post
• Leonard Ross και Richard Zeckhauser (Δεκέμβριος 1970). «Review: Education Vouchers». The Yale Law Journal 80 (2): 451–461. doi:10.2307/795126.
• Martin Carnoy (Αύγουστος 1998). «National Voucher Plans in Chile and Sweden: Did Privatization Reforms Make for Better Education?». Comparative Education Review 42 (3): 309–337. doi:10.1086/447510.
• Milton Friedman (1991). The War on Drugs. America's Drug Forum.
• Rostker, Bernard (2006). I Want You!: The Evolution of the All-Volunteer Force. Rand Corporation. σελ. 4. ISBN 978-0-8330-3895-1.
• Friedman, Milton (15 Νοεμβρίου 2002). Capitalism and Freedom. University Of Chicago Press. σελ. 36.
• Ebenstein, Lanny (2007). Milton Friedman: a biography. Νέα Υόρκη: St. Martin's Press. σελίδες 231–232. ISBN 978-0-230-60409-4.
• Ebenstein, Lanny (2007). Milton Friedman: a biography. New York: St. Martin's Press. σελ. 243. ISBN 978-0-230-60409-4.
• «Friedman and Freedom». Queen's Journal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008., Συνέντευξη με τον Peter Jaworski. The Journal, Queen's University, 15 Μαρτίου 2002 – Τεύχος 37, Τόμος 129
• Milton Friedman· Rose D. Friedman (1962). Capitalism and Freedom: Fortieth Anniversary Edition. U. of Chicago Press. σελίδες 182–87. ISBN 9780226264189.
• Frank, Robert H (2006-11-23). «The Other Milton Friedman: A Conservative With a Social Welfare Program». New York Times (The New York Times).
• «An open letter». Prohibition Costs. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2012.
• «Milton Friedman». Liberal Democratic Party (Australia). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2013.
• Alan O. Ebenstein, Milton Friedman: A Biography (2007) σελ. 228
• «A New British Bill of Rights: The Case For, ISR Online Guide». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2014.
• Lanny Ebenstein (2007). Milton Friedman: A Biography. Palgrave Macmillan. σελ. 260.
• "Selection Committee Announced for the 2008 Milton Friedman Prize for Advancing Liberty," Cato Institute, 5 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε 4 Ιανουαρίου 2014.
• Milton Friedman Prize page στην ιστοσελίδα του Cato Institute. Ανακτήθηκε 5 Ιανουαρίου 2014.
• Summers, Larry (19 Νοεμβρίου 2006). «The Great Liberator». The New York Times.
• Stephen Moore, What Would Milton Friedman Say?" Wall Street Journal, 30 Μαΐου 2013, σελ. A13
• Ingdahl, Waldemar (22 Μαρτίου 2007). «Real Virtuality». The American. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Οκτωβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Friedman, Milton· Friedman, Rose (1990). Free to Choose: A Personal Statement. Harvest Books. σελ. 34. ISBN 0-15-633460-7.
• Friedman, Milton (6 Οκτωβρίου 2006). «Dr. Milton Friedman». Opinion Journal. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Γράμμα του Arnold Harberger στον Stig Ramel όπως αναδημοσιεύτηκε στην Wall Street Journal στις 12/10/1976 και στο Two Lucky People: Memoirs By Milton Friedman, Rose D. Friedman. Παράρτημα A, σελ. 598–599. Προσβάσιμο στο books.google.com
• Milton Friedman (31 Αυγούστου 1984). Iceland Television Debate (Flash Video) (Television production). Ρέικιαβικ: Ισλανδική Κρατική Τηλεόραση. Συμβαίνει στα 009:48:00. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2010.
• Two Lucky People: Memoirs By Milton Friedman, Rose D. Friedman. Παράρτημα A, σελ. 591–593. Επιστολή του Φρίντμαν στον Πινοσέτ, 21 Απριλίου 1975.
• William Ray Mask II (Μάιος 2013). The Great Chilean Recovery: Assigning Responsibility For The Chilean Miracle(s) (Διδακτορική διατριβή). California State University, Fresno. hdl:10211.3/105425. Η παράμετρος |access-date= χρειάζεται |url= (βοήθεια)
• «Chile and the "Chicago Boys"». The Hoover Institution. Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2014.
• O'Shaughnessy, Hugh (11 Δεκεμβρίου 2006). «General Augusto Pinochet». The Independent. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Newsweek, 14 Ιουνίου 1976
• «Free to Choose Vol. 5». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Frances Fox Piven vs. Milton Friedman, Thomas Sowell, debate, 1980, YouTube.
• The Smith Center: Διάλεξη του Μίλτον Φρίντμαν Αρχειοθετήθηκε 2013-09-22 στο Wayback Machine., "Economic Freedom, Human Freedom, Political Freedom", του Μίλτον Φρίντμαν, εκφωνήθηκε την 1η Νοεμβρίου 1991.
• Friedman 1999, σελ. 600–601
• «Συνέντευξη με τον Jeffery Sachs για το «Θαύμα της Χιλής»». PBS. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• «Commanding Heights: Milton Friedman». PBS. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2008.
• «Milton Friedman interview». PBS. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• Friedman, Milton; Grímsson, Ólafur Ragnar. Milton Friedman on Icelandic State Television in 1984.
• «Mart Laar». Cato Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαΐου 2006. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2008.
• John F. Lyons (2013). America in the British Imagination: 1945 to the Present. Palgrave Macmillan. σελ. 102.
• Subroto Roy & John Clarke, eds., Margaret Thatcher's Revolution: How it Happened and What it Meant (Continuum 2005)
• David F. Hendry; Neil R. Ericsson (Οκτώβριος 1983). "Assertion without Empirical Basis: An Econometric Appraisal of 'Monetary Trends in ... the United Kingdom' των Μίλτον Φρίντμαν και Άννας Σβαρτς, " στο Monetary Trends in the United Kingdom, Bank of England Panel of Academic Consultants, Panel Paper No. 22, σελ. 45–101.

  Δες επίσης Federal Reserve International Finance Discussion Paper No. 270 (Δεκέμβριος 1985), το οποίο είναι αναθεωρημένη και συντομευμένη έκδοση των Hendry–Ericsson 1983.

• van Steven Moore, CMA (31 Αυγούστου 1984). «Milton Friedman - Iceland 2 of 8». YouTube. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2014.
• J. Daniel Hammond (2005). Theory and Measurement: Causality Issues in Milton Friedman's Monetary Economics. Cambridge U.P. σελίδες 193–99.
• David F. Hendry; Neil R. Ericsson (Ιούλιος 1989). «An Econometric Analysis of UK Money Demand in Monetary Trends in the United States and the United Kingdom των Μίλτον Φρίντμαν και Άννας Σβαρτς» (PDF). International Finance Discussion Papers: 355. Federal Reserve. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2013.
• Hendry, David F. (25 Απριλίου 2013). «Friedman's t-ratios were overstated by nearly 100%». ft.com. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2013.
• Escribano, Alvaro (2004). «Nonlinear error correction: The case of money demand in the United Kingdom (1878–2000)». Macroeconomic Dynamics 8 (1): 76–116. doi:10.1017/S1365100503030013.
  Escribano's approach had already been recognized by Friedman, Schwartz, Hendry et al. (σελ. 14 του pdf) as yielding significant improvements over previous money demand equations.
• The New York Review of Books, Who Was Milton Friedman?, 15 Φεβρουαρίου 2007
• Noam Chomsky (1999). Profit Over People: Neoliberalism and Global Order. Νέα Υόρκη: Seven Stories Press.
• Η απομυθοποίηση της απορρύθμισης στις αγορές Αρχειοθετήθηκε 2011-07-18 στο Wayback Machine., άρθρο από τον Economist, Καθημερινή, 25 Οκτωβρίου 2008.
• Orlando Letelier, "Economic Freedom's Awful Toll", The Nation, 28 Αυγούστου 1976.
• The Drug War as a Socialist Enterprise, Μίλτον Φρίντμαν, από το: Friedman & Szasz on Liberty and Drugs, με επιμέλεια και πρόλογο των Arnold S. Trebach και Kevin B. Zeese. Washington, D.C.: The Drug Policy Foundation, 1992.

 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σύντομη βιογραφία του Μίλτον Φρίντμαν σε ελληνική ιστοσελίδα
• Τα κυριότερα μη-επιστημονικά του βιβλία
• Συνέντευξη του Μίλτον Φρίντμαν σε ελληνική ιστοσελίδα (Σεπτέμβριος 2006)

Άρθρα για τον Μίλτον Φρίντμαν

• Με τη Δύναμη των Αριθμών και τη Δύναμη των Ιδεών - Δημήτρης Σκάλκος
• Για μια ενοποιημένη θεωρία Ελευθερίας: Το κληροδότημα Friedman και ο επίκαιρος χαρακτήρας του στην αυγή του 21ο αιώνα. - Χάρης Πεϊτσίνης

Βιβλιογραφία

• "Professor Pigou's Method for Measuring Elasticities of Demand From Budgetary Data" The Quarterly Journal of Economics Vol. 50, No. 1 (Nov., 1935), pp. 151–163 JSTOR
• "Marginal Utility of Money and Elasticities of Demand," The Quarterly Journal of Economics Vol. 50, No. 3 (May, 1936), pp. 532–533 JSTOR
• "The Use of Ranks to Avoid the Assumption of Normality Implicit in the Analysis of Variance," Journal of the American Statistical Association Vol. 32, No. 200 (Dec., 1937), pp. 675–701 JSTOR
• "The Inflationary Gap: II. Discussion of the Inflationary Gap," American Economic Review Vol. 32, No. 2, Part 1 (Jun., 1942), pp. 314–320 JSTOR
• "The Spendings Tax as a Wartime Fiscal Measure," American Economic Review Vol. 33, No. 1, Part 1 (Mar., 1943), pp. 50–62 JSTOR
• Taxing to Prevent Inflation: Techniques for Estimating Revenue Requirements (Columbia U.P. 1943, 236pp) with Carl Shoup and Ruth P. Mack
• Income from Independent Professional Practice with Simon Kuznets (1945), Friedman's PhD thesis
• "Lange on Price Flexibility and Employment: A Methodological Criticism," American Economic Review Vol. 36, No. 4 (Sep., 1946), pp. 613–631 JSTOR
• "Utility Analysis of Choices Involving Risk" with Leonard Savage, 1948, Journal of Political Economy Vol. 56, No. 4 (Aug., 1948), pp. 279–304 JSTOR
• "A Monetary and Fiscal Framework for Economic Stability", 1948, American Economic Review, Vol. 38, No. 3 (Jun., 1948), pp. 245–264 JSTOR
• "A Fiscal and Monetary Framework for Economic Stability," Econometrica Vol. 17, Supplement: Report of the Washington Meeting (Jul., 1949), pp. 330–332 JSTOR
• "The Marshallian Demand Curve," The Journal of Political Economy Vol. 57, No. 6 (Dec., 1949), pp. 463–495 JSTOR
• "Wesley C. Mitchell as an Economic Theorist," The Journal of Political Economy Vol. 58, No. 6 (Dec., 1950), pp. 465–493 JSTOR
• "Some Comments on the Significance of Labor Unions for Economic Policy", 1951, in D. McC. Wright, editor, The Impact of the Union.
• "Commodity-Reserve Currency," Journal of Political Economy Vol. 59, No. 3 (Jun., 1951), pp. 203–232 JSTOR
• "Price, Income, and Monetary Changes in Three Wartime Periods," American Economic Review Vol. 42, No. 2, Papers and Proceedings of the Sixty-fourth Annual Meeting of the American Economic Association (May, 1952), pp. 612–625 JSTOR
• "The Expected-Utility Hypothesis and the Measurability of Utility", with Leonard Savage, 1952, Journal of Political Economy Vol. 60, No. 6 (Dec., 1952), pp. 463–474 JSTOR
• The Methodology of Positive Economics (1953)
• Essays in Positive Economics (1953)
• "Choice, Chance, and the Personal Distribution of Income," Journal of Political Economy Vol. 61, No. 4 (Aug., 1953), pp. 277–290 JSTOR
• "The Quantity Theory of Money: A restatement", 1956, in Friedman, editor, Studies in Quantity Theory.
• A Theory of the Consumption Function (1957)
• "A Statistical Illusion in Judging Keynesian Models" with Gary S. Becker, Journal of Political Economy Vol. 65, No. 1 (Feb., 1957), pp. 64–75 JSTOR
• "The Supply of Money and Changes in Prices and Output", 1958, in Relationship of Prices to Economic Stability and Growth.
• "The Demand for Money: Some Theoretical and Empirical Results," Journal of Political Economy Vol. 67, No. 4 (Aug., 1959), pp. 327–351 JSTOR
• A Program for Monetary Stability (Fordham University Press, 1960) 110 pp
• "Monetary Data and National Income Estimates," Economic Development and Cultural Change Vol. 9, No. 3, (Apr., 1961), pp. 267–286 JSTOR
• "The Lag in Effect of Monetary Policy," Journal of Political EconomyVol. 69, No. 5 (Oct., 1961), pp. 447–466 JSTOR
• Price Theory ISBN 0-202-06074-8 (1962), college textbook
• "The Interpolation of Time Series by Related Series," Journal of the American Statistical Association Vol. 57, No. 300 (Dec., 1962), pp. 729–757 JSTOR
• "Should There be an Independent Monetary Authority?", in L.B. Yeager, editor, In Search of a Monetary Constitution
• Inflation: Causes and consequences, 1963.
• "Money and Business Cycles," The Review of Economics and Statistics Vol. 45, No. 1, Part 2, Supplement (Feb., 1963), pp. 32–64 JSTOR
• A Monetary History of the United States, 1867-1960, with Anna J. Schwartz, 1963; part 3 reprinted as The Great Contraction
• "Money and Business Cycles" with A. J. Schwartz, 1963, Review of Economics & Statistics.
• "The Relative Stability of Monetary Velocity and the Investment Multiplier in the United States, 1898-1958", with D. Meiselman, 1963, in Stabilization Policies.
• "A Reply to Donald Hester", with D. Meiselman, 1964
• "Reply to Ando and Modigliani and to DePrano and Mayer," with David Meiselman. American Economic Review Vol. 55, No. 4 (Sep., 1965), pp. 753–785 JSTOR
• "Interest Rates and the Demand for Money," Journal of Law and Economics Vol. 9 (Oct., 1966), pp. 71–85 JSTOR
• The Balance of Payments: Free Versus Fixed Exchange Rates with Robert V. Roosa (1967)
• "The Monetary Theory and Policy of Henry Simons," Journal of Law and Economics Vol. 10 (Oct., 1967), pp. 1–13 JSTOR
• "What Price Guideposts?", in G.P. Schultz, R.Z. Aliber, editors, Guidelines
• "The Role of Monetary Policy." American Economic Review, Vol. 58, No. 1 (Mar., 1968), pp. 1–17 JSTOR presidential address to American Economics Association
• "Money: the Quantity Theory", 1968, IESS
• "The Definition of Money: Net Wealth and Neutrality as Criteria" with Anna J. Schwartz, Journal of Money, Credit and Banking Vol. 1, No. 1 (Feb., 1969), pp. 1–14 JSTOR
• 'Monetary vs. Fiscal Policy with Walter W. Heller (1969)
• "Comment on Tobin", 1970, Quarterly Journal of Economics
• "Monetary Statistics of the United States: Sources, methods. with Anna J. Schwartz, 1970.
• "A Theoretical Framework for Monetary Analysis," Journal of Political Economy Vol. 78, No. 2 (Mar., 1970), pp. 193-238 JSTOR
• The Counter-Revolution in Monetary Theory 1970.
• "A Monetary Theory of National Income", 1971, Journal of Political Economy
• "Government Revenue from Inflation," Journal of Political Economy Vol. 79, No. 4 (Jul., 1971), pp. 846-856 JSTOR
• "Have Monetary Policies Failed?" American Economic Review Vol. 62, No. 1/2 (1972), pp. 11-18 JSTOR
• "Comments on the Critics," Journal of Political Economy Vol. 80, No. 5 (Sep., 1972), pp. 906-950 JSTOR
• "Comments on the Critics", 1974, in Gordon, ed. Milton Friedman and his Critics.
• "Monetary Correction: A proposal for escalation clauses to reduce the cost of ending inflation", 1974
• The Optimum Quantity of Money: And Other Essays (1976)
• Milton Friedman in Australia, 1975 (1975)
• Milton Friedman's Monetary Framework: A Debate with His Critics (1975)
• "Comments on Tobin and Buiter", 1976, in J. Stein, editor, Monetarism.
• "Inflation and Unemployment: Nobel lecture", 1977, Journal of Political Economy. Vol. 85, pp. 451-72. JSTOR
• "Interrelations between the United States and the United Kingdom, 1873-1975.", with A.J. Schwartz, 1982, J Int Money and Finance
• Monetary Trends in the United States and the United Kingdom: Their relations to income, prices and interest rates, 1876-1975. with Anna J. Schwartz, 1982
• "Monetary Policy: Theory and Practice," Journal of Money, Credit and Banking Vol. 14, No. 1 (Feb., 1982), pp. 98-118 JSTOR
• "Monetary Policy: Tactics versus strategy", 1984, in Moore, editor, To Promote Prosperity.
• “Lessons from the 1979-1982 Monetary Policy Experiment, ” Papers and Proceedings, American Economic Association. pp. 397-401. (1984).
• "Has Government Any Role in Money?" with Anna J. Schwartz, 1986, JME
• "Quantity Theory of Money", in J. Eatwell, M. Milgate, P. Newman, eds., The New Palgrave (1998)
• "Money and the Stock Market," Journal of Political Economy Vol. 96, No. 2 (Apr., 1988), pp. 221-245 JSTOR
• "Bimetallism Revisited," Journal of Economic Perspectives Vol. 4, No. 4 (Autumn, 1990), pp. 85-104 JSTOR
• "The Crime of 1873," Journal of Political Economy Vol. 98, No. 6 (Dec., 1990), pp. 1159-1194 JSTOR
• "Franklin D. Roosevelt, Silver, and China," Journal of Political Economy Vol. 100, No. 1 (Feb., 1992), pp. 62–83 JSTOR

Πηγή: Wikipedia